Marianna Hajdukiewicz: Naszym celem jest pomoc w utrzymaniu potencjału trzeciego sektora [wywiad]
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności obchodzi w tym roku jubileusz 20-lecia działalności w Polsce. Widząc potrzeby wielu organizacji związane ze skutkami pandemii koronawirusa, utworzyła nowy program: Fundusz Pomocowy dla Organizacji Pozarządowych oraz Inicjatyw Obywatelskich 2020. Otwarty nabór ruszy już wkrótce. O Funduszu i zasadach udziału w konkursie grantowym rozmawiamy z Marianną Hajdukiewicz, Dyrektor Programową Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Marianna Hajdukiewicz, Dyrektor Programowa Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności
Marian Maciuła, ngo.pl: – Zanim porozmawiamy o najnowszej inicjatywie Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, chciałbym, abyśmy na chwilę wrócili do początków Fundacji. W maju minęło dwadzieścia lat od rozpoczęcia jej działalności programowej. Dziś już trudno wyobrazić sobie polski sektor pozarządowy bez aktywnego udziału w nim Fundacji i bez jej wsparcia. Jakie idee stały u jej powstania i dlaczego wspieranie społeczeństwa obywatelskiego w Polsce jest tak ważne dla Fundacji?
Marianna Hajdukiewicz: – Ten rok jest rzeczywiście szczególny ze względu na jubileusz Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, która rozpoczęła swoją działalności 20 lat temu. Powstanie Fundacji stało się możliwe dzięki sukcesowi Polsko-Amerykańskiego Funduszu Przedsiębiorczości, utworzonego z inicjatywy prezydenta USA George H.W. Busha na mocy ustawy „O popieraniu demokracji w Europie Wschodniej”, uchwalonej w 1989 roku przez Kongres USA. W latach 90. Fundusz Przedsiębiorczości skutecznie wspierał rozwój gospodarki rynkowej w Polsce. Dzięki efektywnej działalności inwestycyjnej wypracował znaczącą nadwyżkę z powierzonych mu przez Kongres USA 240 milionów dolarów. Zgodnie z ustaleniami pomiędzy rządami Polski i Stanów Zjednoczonych, połowę ze swego początkowego kapitału – 120 milionów dolarów – Fundusz zwrócił do budżetu USA, natomiast pozostałą część, wraz z wypracowaną nadwyżką – łącznie 255 milionów dolarów – przeznaczył na fundusz wieczysty nowo utworzonej Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Fundacja została utworzona z podwójną intencją. Po pierwsze, aby wspierać proces konsolidacji polskich przemian zapoczątkowanych w 1989 roku, a po drugie: aby dzielić się polskimi doświadczeniami w zakresie transformacji z innymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej.
Tak ogólnie zdefiniowane cele wymagały konkretyzacji, dlatego postanowiliśmy, że w naszych działaniach na terenie Polski będziemy koncentrować się na tych środowiskach i grupach, które wymagają szczególnego wsparcia w procesie transformacji, zwłaszcza na terenach wiejskich i w małych miastach.
Jubileusz dwudziestolecia przypadł niestety na szczególnie trudny czas. Pandemia COVID-19 pokazała jednak, że misja i cele naszej Fundacji są nadal bardzo aktualne i niezwykle ważne.
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, widząc zagrożenie dla funkcjonowania wielu organizacji, przeznaczyła milion dolarów na ich wsparcie. Co wpłynęło na ostateczny kształt Funduszu Pomocowego dla Organizacji Pozarządowych oraz Inicjatyw Obywatelskich 2020?
– Decyzja o uruchomieniu każdego z naszych programów jest poprzedzona pogłębioną diagnozą problemu i analizą różnych rozwiązań. Kiedy wybuchła pandemia, monitorowaliśmy sytuację i wiedzieliśmy, że organizacje pozarządowe znalazły się w bardzo trudnej sytuacji. Informowały nas o tym zarówno duże ogólnopolskie organizacje, pełniące funkcję realizatorów naszych programów, jak i te mniejsze, aktywne w regionach. Dlatego działaliśmy szybko.
Pierwszym naszym krokiem było uelastycznienie procedur obowiązujących w ramach już podpisanych umów dotacji. Oczywiste było dla nas to, że organizacje muszą przesuwać terminy realizacji działań, zawieszać lub zmieniać formy aktywności ze stacjonarnych na prowadzone online. Zgodziliśmy się więc na różnego rodzaju zmiany zasad wydawania już przyznanych środków finansowych. Część z nich została przesunięta w kierunku inicjatyw antykryzysowych.
Drugim ważnym krokiem było utworzenie Funduszu Pomocowego, czyli programu finansowego o charakterze interwencyjnym, skierowanego do organizacji pozarządowych na łączną kwotę miliona dolarów.
Celem działań podejmowanych przez PAFW jest przede wszystkim pomoc w utrzymaniu potencjału trzeciego sektora.
Na jakie problemy wskazywały organizacje?
– Część z nich musiała zawiesić działania programowe. Ze względu na zagrożenie epidemiologiczne, nie mogły ich prowadzić w sposób bezpośredni. Część, jak wiele innych instytucji, musiała działać on-line i mierzyła się z takimi trudnościami, jak brak odpowiedniego sprzętu czy umiejętności obsługiwania nowych programów komputerowych. Zagrożony został również ich byt instytucjonalny, wycofali się sponsorzy, czy zmieniły się zasady finansowania, np. wydłużył się czas rozliczania grantów, ale nie wzrosła pula pieniędzy na koszty administracyjne. W efekcie organizacje mają poważne luki finansowe w zakresie stałych kosztów niezbędnych do ich funkcjonowania. Sprawę dodatkowo komplikuje to, że terminy wielu nowych konkursów grantowych zostały przesunięte.
Uznaliśmy więc, że bardzo ważne jest szybkie uruchomienie funduszu, dzięki któremu będzie możliwe wsparcie instytucjonalne organizacji pozarządowych, w pierwszej kolejności tych zaangażowanych w realizację programów PAFW, polegające m.in. na dofinansowaniu zakupu sprzętu komputerowego, kosztów czynszu czy wynagrodzeń pracowników.
Niezwykle istotna jest również pomoc organizacjom w realizacji działań programowych, których celem jest przeciwdziałanie społecznym skutkom wynikającym z pandemii koronawirusa. W marcu czy kwietniu np. ważne było szycie maseczek, robienie przyłbic czy pomoc pracownikom służby zdrowia, hospicjom, domom pomocy społecznej odciętym od świata. Obecnie, z perspektywy kilku miesięcy wiemy, że wielu beneficjentów naszych organizacji potrzebuje pomocy w korzystaniu z różnego rodzaju usług szkoleniowo-doradczych, dzięki którym mogą się lepiej przygotować do funkcjonowania w nowych warunkach społecznych i ekonomicznych.
Czy Fundusz, podobnie jak inne programy PAFW, ma swojego realizatora?
– Realizatorem Funduszu Pomocowego dla Organizacji Pozarządowych oraz Inicjatyw Obywatelskich 2020 jest Fundacja Edukacja dla Demokracji, która od blisko dwudziestu lat prowadzi inny program PAFW „Przemiany w Regionie” (RITA). To niezwykle doświadczona organizacja pozarządowa, która posiada know-how w zakresie realizacji dużych programów grantowych, a także bardzo dobrze zna środowisko organizacji pozarządowych i specyfikę ich działania.
Fundusz udziela wsparcia zarówno realizatorom programów PAFW, jak i pozostałym organizacjom. W jakiej formie ta pomoc jest realizowana?
– Fundusz został zaprojektowany na trzech poziomach. Na pierwszym z nim zaplanowaliśmy wsparcie dla 20 ogólnopolskich organizacji, które są realizatorami naszych programów, w tym także dla kilku mniejszych organizacji, realizujących inicjatywy partnerskie w ramach programów PAFW.
W drugiej kolejności skierowaliśmy wsparcie do organizacji regionalnych i lokalnych, działających w ramach programu „Działaj Lokalnie”, prowadzonego przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce oraz w ramach programu „Study Tours to Poland”, realizowanego przez Fundację Liderzy Przemian. W tej grupie jest blisko sto organizacji. Dla rozwoju lokalnych społeczności ważne jest zachowanie ich potencjału społecznego, którego budowę wspieraliśmy przez dwadzieścia lat. W czerwcu uruchomiliśmy więc konkurs grantowy, w ramach którego około trzydziestu organizacji otrzyma dotację do 15 tysięcy złotych. Środki te będą mogły być przeznaczone na zakup sprzętu do pracy zdalnej, sfinansowanie kosztów administracyjnych lub dofinansowanie działań skierowanych do bezpośrednich ich beneficjentów.
I pozostał jeszcze trzeci poziom działania Funduszu. Czy będzie to otwarty konkurs grantowy dla wszystkich organizacji pozarządowych?
– Tak, w tym konkursie będą mogły brać udział zarejestrowane w Polsce fundacje i stowarzyszenia. Zostanie on ogłoszony już niedługo, bo 14 lipca. Organizacje będą mogły ubiegać się o dotację w wysokości maksymalnie 40 tysięcy złotych. Nie zakładamy minimalnej kwoty dotacji. Przewidujemy, że dotacje otrzyma ok. 25-30 organizacji. Staraliśmy się stworzyć jak najprostszą procedurę przyznawania grantów. Nie wymagany jest wkład własny. Oczywiście, będzie trzeba wypełnić odpowiedni wniosek, przedstawić budżet. Cała procedura konkursowa będzie odbywała się za pomocą systemu Witkac. Działania programowe będą oceniane przez zespół zewnętrznych ekspertów według jasno określonych kryteriów merytorycznych.
Jakie kryteria muszą spełnić organizacje ubiegające się o wsparcie?
– Po pierwsze: powinny się wykazać trzema zrealizowanymi projektami w danym obszarze tematycznym na łączną kwotę co najmniej 60 tysięcy zł. Chcemy wspierać organizacje, które odgrywają ważną rolę w społecznościach lokalnych, mają swoją historię i potrafią pozyskiwać fundusze na swoje działania.
Nie jest to konkurs dla nowych organizacji, które dopiero rozpoczynają działalność. Naszym celem jest przede wszystkim pomoc w zachowaniu dorobku, który organizacje wypracowały w przeszłości.
A jakie jest drugie kryterium?
– Zamierzamy dotrzeć ze wsparciem do organizacji, które prowadzą działalność w trzech obszarach kluczowych dla Fundacji. Są nimi: wyrównywanie szans edukacyjnych i podnoszenie jakości oświaty, rozwój lokalnych społeczności oraz dzielenie się polskim doświadczeniem z okresu transformacji ustrojowej i integracji europejskiej z krajami byłego bloku wschodniego.
Do kiedy będzie można składać wnioski?
– Nabór będzie trwał do 11 sierpnia. Chcemy w miarę szybko przeprowadzić ocenę wniosków i dokonać wyboru grantobiorców. Projekty finansowane w ramach Funduszu będą mogły być realizowane od 15 września do końca czerwca 2021 roku.
Czy organizacje będą mogły ubiegać się o dotacje tylko na konkretne projekty, czy także np. na swoje utrzymanie?
– W przypadku tego konkursu będziemy się skupiać głownie na działaniach programowych. Istnieje jednak możliwość sfinansowania niezbędnych kosztów instytucjonalnych. W ramach dotacji do 40 tysięcy złotych, oprócz możliwości sfinansowania do 15 procent kosztów administracyjnych związanych z realizacją działań programowych, organizacje będą mogły 5 tysięcy złotych przeznaczyć na przykład na zakup sprzętu i infrastruktury IT, szkolenia pracowników pod kątem umiejętności z zakresu nowych technologii, a także działania promocyjno-komunikacyjne prowadzone online.
Fundusz ma charakter interwencyjny. Co to oznacza dla wnioskodawców?
– Organizacje powinny spojrzeć na swoje obecne działania pod kątem potrzeb swoich beneficjentów. Jeżeli współpracują z bibliotekami, domami opieki, seniorami, czy nauczycielami, powinny jasno określić, co jest najbardziej potrzebne na tym etapie pandemii, gdzie są najpoważniejsze problemy, a gdzie pojawiła się konieczność interwencji. Kluczowa jest diagnoza. Wierzymy, że organizację prowadzą ją na bieżąco i mają odpowiednią wiedzę w zakresie potrzeb lokalnych społeczności.
Mniejszy nacisk kładziemy na kontynuację działań i ich wpływ. Obecne uwarunkowania wymagają zajęcia się najbardziej pilnymi, a często doraźnymi potrzebami.
Ze skutkami pandemii będziemy się jeszcze długi czas zmagać – wzrasta liczba osób bez pracy, dzieci i młodzież mają lukę w procesie nauczania, ograniczona została oferta edukacyjna dla seniorów, wiele osób doświadczyło wykluczenia cyfrowego itd. Naszym celem jest wyrównywanie szans edukacyjnych, które w tym szczególnych warunkach uległy pogłębieniu, dlatego rola organizacji pozarządowych w obecnej sytuacji jest wyjątkowo ważna. Nowy Fundusz pomoże choć częściowo zaspokoić potrzeby i pozwoli skuteczniej mierzyć się z nowymi wyzwaniami. Ogłoszenie o konkursie już niedługo ukaże się także na portalu ngo.pl. Zachęcamy więc organizacje do aplikowania.
Wróćmy do historii. Czy z perspektywy tych lat można powiedzieć, że pomysł, aby wspierać organizacje pozarządowe, inicjatywy obywatelskie, edukacyjne czy osoby indywidualne w formie stypendiów, nie bezpośrednio, ale poprzez wybór realizatorów poszczególnych programów sprawdził się?
– Nasz model funkcjonowania od początku opiera się na partnerstwie z organizacjami pozarządowymi, które bezpośrednio realizują działania związane z przekazywaniem grantów, stypendiów, prowadzeniem działalności szkoleniowo-doradczej oraz innymi formami działań programowych. Decyzje o lokowaniu naszych dotacji i stypendiów podejmują komisje niezależnych ekspertów w oparciu o kryteria ustalone przez PAFW.
Działając w ten sposób możemy koncentrować się na myśleniu strategicznym, monitorowaniu działań realizowanych w ramach programów oraz ocenie ich efektów. Wspólnie z naszymi partnerami zastanawiamy się, w którym kierunku podążać i jak najlepiej wspierać różne grupy społeczne.
Realizatorzy naszych programów mają bardzo dobre rozeznanie w potrzebach lokalnych społeczności. Dzięki temu wsparcie dociera tam, gdzie jest rzeczywiście potrzebne, a działania są realizowane przez organizacje, które w danej dziedzinie mają najlepsze doświadczenie i kompetencje.
W kilku przypadkach sami powołaliśmy do życia realizatorów naszych programów; przykładem może być FRSI – Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, która została utworzona dla przeprowadzenia Programu Rozwoju Bibliotek, w dużej mierze finansowanego ze środków przekazanych PAFW przez Fundację Billa i Melindy Gatesów. W ramach programu blisko cztery tysiące placówek bibliotecznych w Polsce zostało przekształconych w nowoczesne centra informacji, edukacji, kultury i aktywności obywatelskiej.
Po dwudziestu latach widać, że ten model jest bardzo efektywny. Umożliwił realizację 37 programów na łączną kwotę ponad 216 milionów dolarów, w ramach których przyznano ponad 30 tysięcy stypendiów na studia dla uzdolnionej młodzieży ze wsi i małych miast, 120 tysięcy nauczycieli uczestniczyło w szkoleniach na temat nowoczesnych metod nauczania, zrealizowano ponad 16 tysięcy lokalnych projektów społecznych, zaangażowano 14 tysięcy studentów wolontariuszy, a 30 tysięcy liderów i pracowników organizacji pozarządowych objęto szkoleniami, co umożliwiło im zyskanie nowych kompetencji.
O efektach działalności Fundacji najlepiej świadczą przytoczone wcześniej liczby, trzeba jednak pamiętać, że za tymi liczbami kryje się ogromna aktywność bardzo wielu ludzi i organizacji. Bez nich nie osiągnęlibyśmy tak wiele. W tym jubileuszowym roku należą się im więc słowa naszej szczególnej wdzięczności i uznania.
Marianna Hajdukiewicz, Dyrektor Programowa Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, z wykształcenia socjolog i animatorka działań lokalnych. Od wielu lat pracuje jako koordynatorka programów społecznych i edukacyjnych. W Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności odpowiedzialna za koordynację prac Funduszu Pomocowego dla Organizacji Pozarządowych oraz Inicjatyw Obywatelskich 2020, a także za programy służące podnoszeniu jakości pracy szkół, takie jak Szkoła Edukacji PAFW i UW, Szkoła Ucząca Się oraz Szkoła z Klasą.
Źródło: informacja własna ngo.pl
