Publicystyka - ngo.pl

Dzisiaj potrzebna jest świadoma transformacja procesu wdrażania dostępności, która wymaga czasu i zaangażowania wielu grup społecznych. Zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami nie uda się ustanowić tylko przepisami prawnymi – dostępność sama w sobie jest prawem. Stąd potrzebny jest międzysektorowy wysiłek wykraczający poza ramy prawne, uwzględniający współpracę partnerów z szerokiego spektrum społecznego, obejmującego sektory – publiczny, prywatny i pozarządowy. 

W tym zakresie ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami zakłada w art. 9 ust 5) koordynację zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami polegającą w szczególności na promowaniu współpracy w zakresie zapewniania dostępności: pomiędzy administracją publiczną, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami, uczelniami i instytutami badawczymi.

Stosowane rozwiązania systemowe, w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, koncentrują się głównie na sektorze publicznym. Jednak pokonywanie barier ograniczających dostępność dotyczy w takim samym stopniu pozostałe sektory. Napotykane problemy są podobne, ale sposób ich rozwiązywania jest często inny. W tym zakresie NGO chcą wziąć współodpowiedzialność za proces zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Sektor pozarządowy chce być równorzędnym partnerem dla sektora publicznego i prywatnego. Wobec tego NGO powinny nie tylko stosować standardy dostępności w swojej działalności, ale także mobilizować podmioty publiczne i gospodarcze do zwiększenia efektywności wdrażania dostępności.

Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom Regionalny Panel Ekspertów ds. dostępności w województwie lubelskim opracował „Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych  partnerstw na rzecz dostępności”, który stanowi integralną część zbioru standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”. W przygotowanie standardów włączyli się również sygnatariusze Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności. Obecnie standardy „NGO bez barier” są na etapie testowania przez lubelskie NGO.

Standardy „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” powstały w ramach projektu pt. „Dostępne NGO na PLUS” realizowanego przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych i sfinansowanego przez  Narodowy  Instytut Wolności  – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach  Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich  NOWEFIO na lata 2021-2030.

Idea dostępności jest uniwersalna, stąd potrzebne jest horyzontalne włączenie jej do wszystkich polityk publicznych. Obecnie za koordynowanie dostępności w kraju odpowiada Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Rządowy Program Dostępność Plus 2018-2025 zainicjował systemową zmianę, polegającą na stopniowym włączaniu dostępności do różnych obszarów i polityk publicznych. Przewiduje on potrzebę stworzenia szerokiej sieci współpracy międzysektorowej na rzecz dostępności. Wymaga to koordynacji działań w zakresie wdrażania dostępności z udziałem różnych sektorów. Wyrazem tego jest ogólnopolskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności, które stanowi zobowiązanie do współpracy na rzecz realizacji założeń Programu Dostępność Plus.

Obecnie brakuje standardu tworzenia międzysektorowego partnerstwa na rzecz dostępności na poziomie regionalnym. Podejście partnerskie może okazać się kluczem do przyspieszenia standaryzacji w zakresie wdrażania dostępności. W tym zakresie oczekiwania potencjalnych partnerów są zróżnicowane. Potwierdza to raport z badań A. Biały „Dostępność Plus na Lubelszczyźnie – perspektywa współpracy różnych sektorów”. Z badań wynika, że podstawę do wypracowania standardu tworzenia partnerstwa na rzecz dostępności stanowią dobre praktyki. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom został wypracowany „Lubelski model międzysektorowego partnerstwa na rzecz dostępności – Lubelskie Partnerstwo na rzecz Dostępności”. 

Lubelskie Partnerstwo na rzecz Dostępności zostało zainicjowane w dniu 24 czerwca 2021 r. podczas regionalnej konferencji otwierającej projekt „Lubelscy Liderzy Dostępności na START”, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG. Realizatorami projektu są Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych (FLOP) w partnerstwie z Lubelskim Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki (LFOON).

Partnerstwa strategiczne buduje się latami. W tym zakresie Lubelskie Partnerstwo na rzecz Dostępności dąży do przekształcenia się w regionalny pakt na rzecz dostępności. W przeciwieństwie do partnerstwa – pakt stanowi strukturę większą i tematycznie bardziej rozległą. Pakt na rzecz rozwoju zajmuje się koordynowaniem działań prowadzonych przez partnerstwa lokalne. Partnerstwo poprzez integrację i konsolidację działań, może osiągnąć punkt krytyczny, po przekroczeniu którego zacznie przyciągać inne lokalne partnerstwa działające w obszarze dostępności. Takie podejście pozwoli partnerstwu aspirować do roli regionalnego Lidera Dostępności wypracowującego  propozycje nowych rozwiązań systemowych w obszarze dostępności.

Celem standardu jest przybliżenie ogólnych zasad partnerskiego podejścia do procesu wdrażania dostępności w ramach współpracy międzysektorowej na poziomie regionalnym. Standard powstał w oparciu o lubelski model tworzenia międzysektorowego partnerstwa  na rzecz dostępności wypracowanego z perspektywy współpracy NGO z administracją publiczną i podmiotami gospodarczymi. Zgodnie z założeniami lubelskiego modelu utworzone Lubelskie Partnerstwo na rzecz Dostępności ma charakter strategiczny, który jest ukierunkowany na współpracę przy rozwiązywanie problemów związanych z dostępnością w województwie lubelskim.

W praktyce wdrożenie dostępności może oznaczać konieczność zawarcia kompromisu między dążeniem do standaryzacji a realiami funkcjonowania organizacji. Stąd „Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych  partnerstw na rzecz dostępności” ma formę zaleceń na dwóch poziomach – minimalnym i dodatkowo na rekomendowanym (fakultatywnym), co wynika przede wszystkim z trudności związanych z egzekwowaniem ich stosowania.

Zgodnie z przyjętym standardem wyróżniamy pięć kroków (kamienie milowe) na drodze do utworzenia partnerstwa na rzecz rozwoju dostępności:

Każde trójsektorowe partnerstwo na rzecz rozwoju dostępności powinno znaleźć własny sposób zainicjowania procesu powstawania. W tym wypadku istotne znaczenie ma, z którego sektora wyjdzie grupa inicjatywna powołująca partnerstwo – publicznego, prywatnego, czy pozarządowego? Ponadto zawiązanie regionalnego partnerstwa może się nie udać, jeżeli będzie efektem odgórnej decyzji administracyjnej.

Międzysektorowe partnerstwo tworzy zjawisko krzyżowania się i zazębiania różnych polityk publicznych. W przypadku budowania partnerstwa strategicznego istotny jest odpowiedni dobór partnerów, aby potencjały wszystkich stron uzupełniały się. Sieć partnerska to głos wspólny, znacznie silniejszy i trudniejszy do zlekceważenia niż głos pojedynczego podmiotu. W praktyce im większą liczbę podmiotów reprezentuje partnerstwo na rzecz dostępności, tym mocniejszy ma mandat społeczny i siłę argumentów, a tym samym korzystniejszą pozycję w zakresie wpływania na zmiany.

Jednym z pierwszych działań, które powinien podjąć Komitet założycielski to wstępne zdiagnozowanie problemów i potrzeb związanych z zapewnieniem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami na poziomie regionalnym. Będzie to miało istotny wpływ na wybór celów i zakresu działań partnerstwa.

Każde partnerstwo na rzecz dostępności powinno opierać się na ściśle określonych i respektowanych przez wszystkie strony zasadach współpracy. Określenie zasad na samym początku współpracy znacznie usprawni funkcjonowanie partnerstwa oraz pozwoli w późniejszym okresie uniknąć potencjalnych sytuacji konfliktowych. Wypracowane zasady będą stanowić płaszczyznę współpracy, na bazie której będą budowane wspólne relacje wewnętrzne- i zewnętrzne partnerstwa.

Podobnie jednym z kluczowych elementów budowania partnerstwa jest szczegółowe ustalenie celów i zakresu działań partnerstwa. Cel partnerstwa jest fundamentem spajającym partnerstwo, z którym identyfikują się wszyscy partnerzy. Ponadto jest czymś więcej, niż tylko sumą celów i oczekiwań poszczególnych partnerów. Należy traktować cel jako całość, którego nie da się sprowadzić do sumy pojedynczych składników.

Kto powinien odpowiadać za dostępność w partnerstwie? Odpowiedź może być tylko jedna – wszyscy. Dostępność wymaga, aby partnerzy rozumieli ją w szerszy sposób – jako całość. Jednym z  pierwszych działań ukonstytuowanego partnerstwa na rzecz dostępności powinien być wybór Lidera instytucjonalnego. Jednak partnerstwo to wysiłek zespołowy. Stąd do prawidłowego rozwoju partnerstwa potrzebne będzie wyłonienie struktur organizacyjnych.

W przypadku partnerstwa działającego w jednym obszarze związanym z dostępnością, głównym organem decyzyjnym partnerstwa może być Rada Partnerstwa. W jej skład automatycznie wchodzą wszyscy partnerzy. Przy czym część obowiązków Rady Partnerstwa może przejąć Sekretariat Partnerstwa. Takie podejście oznaczać będzie częściowe ograniczenie roli Lidera, jako głównej siły napędowej rozwoju sieci współpracy. Oprócz tego, w zależności od potrzeb, mogą być powoływane tematyczne zespoły zadaniowe. Zespoły te będą działać skutecznie, jeżeli będą miały większą samodzielność. Przy czym stałym organem doradczym partnerstwa może być Regionalny Panel Ekspertów, odpowiedzialny za zagadnienia merytoryczne związane z dostępnością.

Partnerstwo powinno opierać się na jasnym i przejrzystym procesie zarządzania i podejmowania decyzji. Partnerstwo to gra zespołowa oznaczająca wspólne podejmowanie decyzji i branie odpowiedzialności za nie. Niezależnie od formy prawnej funkcjonowania partnerstwa, można zastosować różne systemy zarządzania. W praktyce nadmierna formalizacja procesu zarządzania i podejmowania decyzji w partnerstwie nie sprzyja, a wręcz ogranicza możliwości prowadzenia efektywnej działalności.

Stworzenie partnerstwa strategicznego będzie wymagać otwartości i elastyczności w poszukiwaniu nowatorskich sposobów zarządzania. Aby skutecznie zarządzać partnerstwem międzysektorowym, potrzebne są: kreatywność i otwartość na innowacje. Stąd skutecznym rozwiązaniem może okazać się zastosowanie hybrydowej formy zarządzania, które będzie wykorzystywać tradycyjny sposób wzbogacony o nowoczesne elementy stosowane np. w biznesie.

W tym zakresie można wykorzystać niektóre elementy zwinnego zarządzania (ang. agile management) do wprowadzania zmian społecznych w obszarze dostępności. Metoda dotyczy zastosowania narzędzi wprowadzania zmian, a nie samej zmiany społecznej. Zwinne zarządzanie to nowoczesne podejście do zarządzania projektami i zespołami, które zakłada szybkie reagowanie na zmieniające się okoliczności. Metodologia zakłada uzyskiwanie szybkiej informacji zwrotnej oraz ciągłe doskonalenie. Polega na stawianiu „małych kroków” i ciągłym sprawdzaniu, czy partnerstwo zmierza we właściwym kierunku. Ponadto zakłada elastyczność i adaptacyjność do zmieniających się warunków, a tym samym szybsze reagowania na potrzeby partnerów. Zakłada też dobre relacje między partnerami, oparte na wzajemnym zaufaniu i szacunku.

Partnerstwa międzysektorowe mogą stanowić podstawę do generowania nowych rozwiązań w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Planowanie działań partnerstwa stanowi wypadkową potencjałów wszystkich partnerów. Łączenie potencjałów reprezentantów różnych sektorów sprzyja kreatywności. Pozwala wypracować nowatorskie metody rozwiązywania problemów związanych z dostępnością oraz dostosowywać działania do zmieniających się okoliczności. Dzięki temu partnerstwa mogą stanowić siłę napędową dla innowacji społecznych w dziedzinie dostępności.

Jednak w praktyce partnerstwa składające się z trzech funkcjonujących odmiennie sektorów, mogą mieć utrudnioną drogę w dochodzeniu do kompromisu oraz uzgodnienia strategicznego kierunku rozwoju – drogowskazu określającego  główny kurs (tzw. Gwiazdy Północnej).  Partnerstwo strategiczne to partnerstwo relacji w przeciwieństwie do rywalizacji – opiera się na dążeniu do osiągnięcia korzyści dla wszystkich stron, na zasadzie Win – Win (wygrany – wygrany). 

Strategia Win-Win bierze pod uwagę potrzeby wszystkich partnerów, a następnie znajduje rozwiązania, z którym wszyscy odnoszą korzyści. Oznacza to, że każda ze stron dąży do uzyskania swojego celu, ale równocześnie respektuje cele i potrzeby innych stron. Dzięki takiemu podejściu, nawet podmioty potencjalnie konkurujące ze sobą mogą ze sobą skutecznie współpracować. Przy czym strategia rozwoju partnerstwa powinna być dokumentem żyjącym, który wymaga regularnej aktualizacji i modyfikacji w zależności od zmieniających się okoliczności. 

Uzupełnieniem planowania działań ukierunkowanych na rozwój partnerstwa strategicznego jest standaryzacja. Wprowadzenie standardów działań pozwoli na zwiększenie skuteczności i efektywności partnerstwa poprzez ustalenie spójnych reguł, które będą respektowane przez wszystkich.

Międzysektorowe partnerstwo na rzecz dostępności powinno systematycznie śledzić i dokumentować podejmowane działania oraz oceniać postępy w realizacji wyznaczonych celów. Bieżące monitorowanie działalności partnerstwa pozwala na szybką reakcje na pojawiające się problemy. Partnerstwo powinno monitorować postępy w realizacji działań i oceniać ich skuteczność, aby na bieżąco wprowadzać niezbędne środki naprawcze. Dzięki temu, partnerstwo może stale się rozwijać i osiągać coraz lepsze wyniki. Skuteczne i  trwałe partnerstwo to nie tylko efekt pracy włożonej w planowanie i realizację działań na rzecz dostępności. To także efekt pracy nad jego zdolnością do samodoskonalenia. W tym zakresie partnerstwo powinno przybrać formę aktywnego uczenia się na „własnych błędach”.

Ważnym elementem zwinnej metodyki zarządzania partnerstwem jest ciągłe doskonalenie działalności partnerstwa na podstawie wyników z ewaluacji. Ten etap będzie służył podnoszeniu jakości i skuteczności prowadzonych działań.  Cykliczny charakter procesu ewaluacji oznacza, że ten ostatni etap jest jednocześnie początkiem kolejnego cyklu. Wnioski z ewaluacji należy wykorzystać podczas planowania kolejnych wspólnych przedsięwzięć. Dzięki szybkim informacjom zwrotnych, partnerstwo będzie  mniej podatne na błędy. Partnerzy powinni być otwarci na wprowadzanie zmian i innowacji, które mogą pomóc w osiągnięciu wspólnych celów.