Publicystyka - ngo.pl

Dostępność to proces, który dotyczy nas wszystkich. Zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami nie uda się ustanowić tylko przepisami prawnymi – dostępność sama w sobie jest prawem. Mamy jeszcze wiele do zrobienia w zakresie wdrażania dostępności. Temat dostępności musi być bardziej widoczny w przestrzeni publicznej. Idea dostępności jest uniwersalna, stąd potrzebne jest horyzontalne włączenie jej do wszystkich polityk publicznych.

W dniu 6 września 2022 r. obchodziliśmy  10. rocznicę ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, która jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym zmieniającym podejście do niepełnosprawności poprzez przesunięcie punktu ciężkości na prawa człowieka. Dostępność oznacza zapewnianie tych samych możliwości wszystkim ludziom, bez względu na ich ograniczenia wewnętrzne, zewnętrzne i zmieniające się okoliczności. Im większa dostępność - tym większą niezależnością mogą cieszyć się osoby z niepełnosprawnościami.

Dostępność to proces, który stawia na różnorodność i niewykluczanie nikogo. Osoby z niepełnosprawnościami chcą być traktowane podmiotowo oraz mieć świadomość, że ktoś się nimi interesuje i próbuje uwzględnić ich potrzeby. W związku z tym mogłyby aktywnie angażować się w tworzenie polityki dostępności, która ich bezpośrednio dotyczy. Jednak w praktyce nie zawsze im się udaje skutecznie występować we własnych sprawach na zasadzie self-adwokatów. Stąd naturalnym reprezentantem interesów osób ze szczególnymi potrzebami powinny być organizacje pozarządowe, a szerzej międzysektorowe partnerstwa na rzecz dostępności.

W tym zakresie organizacje pozarządowe powinny zmienić sposób myślenia o zapewnianiu dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. NGO powinny być powszechnie utożsamiane z wdrażaniem dostępności, która stanowi jedną z nadrzędnych zasad określonych w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Potrzebne są rzeczywiste, a nie pozorne działania. Wskazane jest, aby NGO widziały w dostępności nie tylko zestaw obowiązków, ale też niezbędny element swojej działalności oraz przejaw społecznej odpowiedzialności.

Dostępność jest procesem zakładającym – ciągłe zmiany i pokonywanie nowych wyzwań. Do tej pory rozwiązania systemowe, w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, koncentrowały się przede wszystkim na sektorze publicznym. Jednak pokonywanie barier związanych z dostępnością dotyczy w równym stopniu pozostałe sektory, tj. pozarządowy i prywatny. Problemy są podobne, ale sposób ich rozwiązywania bywa często odmienny. Wynika to w dużej mierze z dotychczasowych doświadczeń różnych sektorów, jak i obowiązujących przepisów prawnych.

Obecnie potrzebna jest świadoma transformacja procesu wdrażania dostępności, która będzie wymagać czasu i zaangażowania wielu grup społecznych. Wobec tego sektor pozarządowy powinien wziąć współodpowiedzialność za proces wdrażania dostępności zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. Organizacje pozarządowe chcą być równorzędnym partnerem zarówno dla podmiotów publicznych i gospodarczych. Stąd zadaniem NGO jest nie tylko stosowanie zasad dostępności, ale również mobilizowanie do zwiększenia efektywności wdrażania dostępności, w tym w ramach regionalnych sieci partnerskich.

Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, w ramach projektu pt. „Lubelscy Liderzy Dostępności na START”, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG, przeprowadzono badania obejmujące łącznie - 4 zogniskowane wywiady grupowe (FGI) i 32 indywidualne wywiady pogłębione (IDI). Do udziału w badaniach zaproszono przedstawicieli organizacji społecznych i jednostek administracji publicznej z województwa lubelskiego. W wyniku badań powstał raport końcowy pt. „Dostępność Plus na Lubelszczyźnie – perspektywa współpracy różnych sektorów”. 

Zdaniem badanych regionalne międzysektorowe partnerstwo powinno posiadać kompendium wiedzy na temat dostępności. W tym zakresie istotną rolę może odegrać prowadzenie systematycznych badań i analiz w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Posiadanie własnej bazy ekspertów pozwoli na prowadzenie działań rzeczniczych. Ponadto partnerstwo będzie mogło pełnić rolę obywatelskiego think tanku (z ang. dosłownie „zbiornik myśli”) zajmującego się poszukiwaniem sposobów rozwiązywania ważnych problemów społecznych związanych z polityką dostępności.

Oddolnie tworzone z inicjatywy NGO regionalne międzysektorowe partnerstwa na rzecz dostępności będą zmieniać naszą rzeczywistość. Istotą partnerstwa rozwojowego jest łączenie w sposób optymalny – zasobów, wiedzy, umiejętności partnerów. Partnerstwa na rzecz dostępności pozwolą na zwiększenie efektywności działań poprzez unikanie powielania stosowanych podobnych rozwiązań. Ponadto sieci współpracy partnerskiej mogą pełnić rolę akceleratorów dostępności, w tym kreować nowe innowacyjne rozwiązania. Współpraca wielu partnerów pozwoli na wdrażanie dostępności w sposób bardziej - przemyślany, zorganizowany i skuteczny.

Według raportu z badań pt. „Dostępność Plus na Lubelszczyźnie – perspektywa współpracy różnych sektorów” zwiększenie dostępności w różnych wymiarach (nie tylko architektonicznej, cyfrowej, czy informacyjno-komunikacyjnej) wymaga wypracowania i wdrożenia kompleksowego modelu programu współpracy międzysektorowej na poziomie regionalnym. Regionalne partnerstwo na rzecz dostępności może stać się płaszczyzną do wzajemnego - inspirowania się, wymiany dobrych praktyk i sprawdzonych rozwiązań. Zamiast działać oddzielnie, partnerzy mogą stać się częścią skoordynowanej sieci współpracy. Stąd proces sieciowania może okazać się skutecznym narzędziem zmian, których nie będą w stanie indywidualnie przeprowadzić partnerzy. Dzięki uzyskaniu tzw. „efektu synergii” proces sieciowania może okazać się najskuteczniejszym narzędziem na rzecz rozwoju dostępności. Niestety, nadal wiele NGO tylko sporadycznie  angażuje się w partnerstwa międzysektorowe. Zazwyczaj utrzymuje współpracę z instytucjami głównie w obszarze swoich zainteresowań czy też podejmowanej działalności statutowej.

Do niedawna idea stworzenia szerokiej sieci współpracy międzysektorowej na rzecz dostępności ograniczała się głównie do Partnerstwa na Rzecz Dostępności, będącego zobowiązaniem współpracy na rzecz realizacji założeń rządowego Programu Dostępność Plus 2018-2025. Sygnatariusze ogólnopolskiego partnerstwa kierują się ideą dostępności i równego traktowania. Program Dostępność Plus zainicjował systemową zmianę, polegającą na stopniowym włączeniu dostępności do różnych obszarów i polityk publicznych. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami zakłada w art. 9 ust 5) koordynację zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami polegającą w szczególności na promowaniu współpracy w zakresie zapewniania dostępności: pomiędzy administracją publiczną, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami, uczelniami i instytutami badawczymi.

Jednak ogólnopolskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności nie w pełni uwzględnia specyficzne warunki związane z wdrażaniem dostępności na poziomie regionalnym. Wobec tego z inicjatywy Związku Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych oraz Lubelskiego Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki, zostało utworzone Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności. Przy czym lubelski pakt na rzecz dostępności został zainicjowany w dniu 24 czerwca 2021 r. podczas konferencji otwierającej realizację projektu pt. „Lubelscy Liderzy Dostępności na START”. Partnerstwo ma charakter strategiczny i stanowi intencję podjęcia współpracy na rzecz dostępności. Do zadań Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności należy m.in.:  zwiększenie świadomości społecznej w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, wypracowywanie wspólnych stanowisk w sprawach związanych z wdrażaniem zasad dostępności, udział w kampaniach społecznych i innych inicjatywach na rzecz dostępności.

W ocenie badanych Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności powinno mieć charakter otwarty. Współpraca sama w sobie jest korzyścią, dlatego wartą ją podejmować. Im więcej będzie partnerów - tym więcej pomysłów i opinii pozwalających spojrzeć na tą samą sprawę. Dla decydentów liczy się nie tylko siła argumentów, ale też liczebna reprezentacja. Stąd partnerstwa mające wielu członków mają mocniejszy mandat społeczny i większy wpływ na zmiany.

W tym zakresie międzysektorowe partnerstwo jest otwarte na podmioty z województwa lubelskiego reprezentujące: NGO, administrację publiczną, uczelnie, przedsiębiorców oraz środowisko osób z niepełnosprawnościami i seniorów, jak też inne podmioty zrzeszające osoby ze szczególnymi potrzebami lub działające na ich rzecz. Warunkiem przystąpienia do partnerstwa jest zaakceptowanie postanowień Regulaminu Pracy oraz wypełnienie formularza zgłoszeniowego online i podpisanie Deklaracji Ideowej - rodzaj manifestu na rzecz dostępności.

Według raportu pt. „Dostępność Plus na Lubelszczyźnie – perspektywa współpracy różnych sektorów”, uczestnicy badań, wśród czynników ułatwiających rozwój współpracy międzysektorowej na rzecz dostępności, wskazywali m.in. na wymianę informacji, działania samopomocowe i utrzymywanie dobrych relacji osobistych. Ważne są również korzyści, jakie partnerzy będą mogli osiągnąć. Według badanych współpraca sama w sobie jest korzyścią, dlatego warto ją podejmować. Natomiast mocną stroną Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności jest współdziałanie ze sobą podmiotów reprezentujących różne sektory. Pozwala to na odmienne spojrzenie na te same problemy związane z wdrażaniem dostępności.

Ponadto ważnym czynnikiem ułatwiającym współpracę partnerską jest też stosunkowo duże doświadczenie merytoryczne we wdrażaniu dostępności po stronie administracji publicznej. Może to stanowić wspólny mianownik podczas rozmów i konsultacji, czy też wspólnych działań w ramach partnerstwa. Z kolei NGO często działają w sposób niestandardowy i innowacyjny, co może okazać się ich atutem. Zdaniem badanych partnerstwo będzie bardziej efektywne jeżeli partnerzy będą mieli przypisane zadania i obowiązki. Potrzebne jest koordynowanie działań i stałe motywowanie partnerów. W dobrze funkcjonującym partnerstwie powinny być też jasno określone role, tak jak w mrowisku - gdzie każda mrówka zna zakres swoich obowiązków.

Z kolei czynnikami utrudniającymi rozwój regionalnego partnerstwa na rzecz dostępności mogą być znaczne dysproporcje w zakresie potencjałów, jakimi dysponują partnerzy. Dotyczy to zwłaszcza organizacji, które same wymagają wsparcia. Zagrożenie może również stanowić spadająca aktywność partnerów spowodowana brakiem lub osiąganiem niewielkich rezultatów. Ponadto mogą występować sprzeczne interesy partnerów reprezentujących różne sektory. Zaangażowanie w działania partnerstwa może utrudniać też brak wystarczającego czasu na podejmowanie wspólnych działań.

Zdaniem uczestników badań regionalne partnerstwo na rzecz dostępności powinno wypracować swoją strategię rozwoju, która będzie zawierać – wizję rozwoju, realistyczne cele, plan działań i określony harmonogram. Z drugiej strony partnerstwa międzysektorowe, składające się różnych podmiotów działających dotychczas odmiennie, mogą mieć utrudnioną drogę w dochodzeniu do kompromisu oraz uzgadniania wspólnych kierunków działań. W tym zakresie jest ważne - jaka ma być pozycja NGO we wzajemnych relacjach z podmiotami publicznymi? Klienta - uzależnionego od dominującej roli sektora publicznego, czy też partnera - zapraszającego przedstawicieli innych sektorów do współpracy?

Według badanych Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności powinno podejmować analogiczne działania, jak ogólnopolskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności - ale dostosowane do specyficznych warunków w regionie lubelskim. Ponadto partnerstwo, obejmujące swoim zasięgiem cały region lubelski, mogłoby efektywniej działać w podziale na subregiony - na podobnej zasadzie, jak działają w regionach Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES).

Jednak wśród części badanych pojawiały się też odmienne stanowiska dotyczące potrzeby tworzenia tego typu partnerstw. Ich zdaniem działalność międzysektorowych partnerstw nie zawsze przynosi wymierne efekty, a po jakimś czasie spada ich aktywność i przestają działać. Ponadto partnerstwa nie posiadające osobowości prawnej nie mogą realizować projektów dofinansowanych ze środków publicznych ukierunkowanych na rozwój dostępności. Stąd należy raczej dążyć do wprowadzenia takich rozwiązań systemowych, żeby ograniczyć potrzebę tworzenia partnerstw na rzecz dostępności.

Więcej o kampanii „Prospołeczni = Dostępni” na stronie: https://liderzydostepnosci.pl/prospoleczni_dostepni/otwiera się w nowej karcie

Do pobrania raport z badań A. Biały. „Dostępność Plus na Lubelszczyźnie – perspektywa współpracy różnych sektorów” na stronie: https://tiny.pl/w723l