Publicystyka - ngo.pl

Obecnie trzeba zmienić sposób myślenia NGO o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, w tym osobom z niepełnosprawnościami. Dostępność jest procesem, który dotyczy nas wszystkich. NGO powinny być powszechnie utożsamiane z przestrzeganiem zasad dostępności, które stanowią jedną z nadrzędnych zasad określonych w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Sektor pozarządowy powinien dążyć do tego, aby nie tworzyć barier oraz działać na rzecz ich znoszenia zgodnie z zasadą „Dostępne NGO = NGO bez barier”. Obszary działalności NGO, które nie są uregulowane przez obowiązujące przepisy, powinna zastąpić samoregulacja oparta na standardach opracowanych przez same środowisko pozarządowe. Standardy powinny wypełnić brak wymogów prawnych lub je uzupełniać. Stąd idea „NGO bez barier” powinna stać się standardem.

Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom Regionalny Panel Ekspertów ds. dostępności w województwie lubelskim opracował zbiór standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”. W przygotowanie standardów włączyli się również sygnatariusze Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności. Celem standardów „NGO bez barier”, jest dostarczenie organizacjom pozarządowym propozycji gotowych rozwiązań pozwalających wywiązać się z obowiązków związanych z zapewnieniem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Standardy „NGO bez barier” nie powinny stanowić katalogu zamkniętego. Stąd mogą pojawić się czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne, które będą w istotny sposób wpływać na ich zmiany.

Dostępność jest jak mapa drogowa, która nie ma jednej drogi i nigdy się nie kończy. W tym zakresie zbiór standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” mogą pełnić rolę drogowskazu, który będzie wyznaczał kierunek oraz wskazywał skuteczne rozwiązania związane z wdrażaniem dostępności. Standardy „NGO bez barier” będą mogły być wykorzystywane przez organizacje pozarządowe do usprawnienia procesu podejmowania decyzji w zakresie wdrażania dostępności. Jednak, aby zacząć wymagać od NGO zaangażowania w poprawę dostępności, najpierw trzeba je do tego przygotować. W związku z tym standardy powinny stanowić uzupełnienie istniejących norm i poradników o charakterze edukacyjno-informacyjnym. Jednak w praktyce decyzja ta będzie w dużej mierze zależała od posiadanych przez organizację zasobów – finansowych, kadrowych, technicznych i czasowych.

Standardy „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” powstały w ramach projektu pt. „Dostępne NGO na PLUS” realizowanego przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych i sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.

Od 6 września 2021 r. w umowach zawieranych przez podmioty publiczne z NGO, powinny znaleźć się postanowienia określające warunki służące zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, w zakresie realizacji tych zadań. Takie rozwiązanie pozwala na dopasowanie wymagań do możliwości danej organizacji – z punktu widzenia nakładów finansowych, czy ograniczeń czasowych. Podmiot publiczny w umowie z NGO o realizację zadania publicznego w szczególności będzie odnosić się do minimalnych wymagań, które zostały określone w art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (UZD). Jednak obowiązek zapewniania dostępności nie dotyczy całokształtu działalności NGO, a jedynie tych działań, na które zostały przeznaczone środki publiczne.

Zgodnie z art. 4  ust. 3 UZD - podmiot publiczny zawierając umowę z NGO, w zakresie realizacji zadań publicznych lub zamówień publicznych - jest zobowiązany do określenia w treści umowy warunków służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Przy czym w umowie należy uwzględnić minimalne wymagania dotyczące dostępności (architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej), o których mowa w art. 6 UZD. Z kolei z art. 5 ust. 2 UZD, wynika, że NGO realizując na podstawie umowy zawartej z podmiotem publicznym, zadanie finansowane z udziałem środków publicznych - jest zobowiązane do zapewnienia dostępności w zakresie określonym w tej umowie. Jest to tym bardziej istotne, że zgodnie z art. 5 ust. 1 UZD, NGO dążą w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Jednak art. 4 ust. 3 i art. 5 ust. 2 UZD, nie mają zastosowania do wszystkich umów, na podstawie których są wydatkowane środki publiczne. W umowach o realizację projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej zapewnienie dostępności jest realizowane na innych zasadach. Takie umowy nie są typowymi umowami na wykonanie zadań publicznych, ponieważ w zakresie dostępności odwołują się do odrębnych regulacji prawnych oraz przede wszystkim do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. W nowym okresie programowania unijnego obowiązują „Wytyczne dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027”. W tym zakresie załącznik nr 2 do tego dokumentu zawiera „Standardy dostępności dla polityki spójności 2021-2027”, których celem jest zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami, na równi z osobami pełnosprawnymi, dostępu do funduszy unijnych.

Obecnie testowany przez lubelskie organizacje pozarządowe „Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych” stanowi integralną część zbioru standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”. Standard ten pozwoli przybliżyć organizacjom pozarządowym ogólne zasady zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami podczas realizacji zadań publicznych na podstawie umów z podmiotami publicznymi. W tym zakresie standard wskazuje, w jaki sposób należy zrealizować  dostępne wydarzenie, zgodnie z minimalnymi wymaganiami art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami? Standard powstał w oparciu o model łańcucha dostępności.

Łańcuch dostępności przedstawia ciąg następujących po sobie etapów działań, które pozwolą osobom ze szczególnymi potrzebami uczestniczyć w wydarzeniu (np. szkoleniu, konferencji, pikniku, webinarium). Dostępne wydarzenie zaczyna się – od  informacji i podjęcia decyzji o udziale w wydarzeniu, dojeździe na miejsce, samodzielnym udziale w wydarzeniu, zaś kończy powrotem do domu.

Z punktu widzenia zapewnienia dostępności wszystkie ogniwa łańcucha są jednakowo ważne. Każdy element łańcucha wpływa na inne i jest od nich zależny. Łańcuch dostępności jest tak mocny, jak jego najsłabsze ogniwo. Każde ogniwo powinno być odpowiednio połączone i uzupełniać się tak, aby osoby ze szczególnymi potrzebami na żadnym etapie realizacji wydarzenia – nie napotykały barier ograniczających dostępność. W idealnych warunkach cały łańcuch powinien być dostępny, od początku do końca – na tych samych zasadach dla wszystkich uczestników wydarzenia.

Podmioty publiczne, przy wyborze realizatorów zadań publicznych, powinny zacząć doceniać NGO, które wdrożą w swojej działalności „Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych”. Wtedy NGO, które nie będą stosować standardów dostępności będą miały większą motywację, aby to zrobić. Jednak obecne przepisy nie narzucają konieczności uwzględniania w konkursach na realizację zadnia publicznego dostępności – jako jednego z kryteriów oceny wniosku.

W praktyce wdrożenie dostępności może oznaczać konieczność zawarcia kompromisu między dążeniem do standaryzacji a realiami funkcjonowania NGO. Stąd „Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych” ma formę zaleceń na dwóch poziomach – minimalnym i dodatkowo na rekomendowanym (fakultatywnym), co wynika przede wszystkim z trudności związanych z egzekwowaniem ich stosowania.

Zgodnie z przyjętym modelem łańcucha dostępności wyróżniamy cztery etapy działania (ogniwa łańcucha), które pozwolą osobom ze szczególnymi potrzebami uczestniczyć w dostępnym wydarzeniu:

Podpisanie umowy o realizację zadania publicznego powinno być poprzedzone analizą wymagań, w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, które zostały określone przez podmiot publiczny dla realizatorów zadania (np. w regulaminie konkursu lub w zapytaniu ofertowym). Przy określaniu sposobu zapewnienia dostępności wydarzenia należy wyjść od uniwersalnego projektowania, a następnie odnieść się do minimalnych wymagań określonych w art. 6 ustawy UZD. Jeśli nie można zastosować projektowania uniwersalnego na wcześniejszym etapie – można skorzystać z mechanizmu racjonalnych usprawnień.

Zazwyczaj osoby ze szczególnymi potrzebami podejmują decyzję o udziale w wydarzeniu w oparciu o dostępne informacje. Jeżeli informacja o wydarzeniu będzie opracowana w sposób niedostępny, to osoby ze szczególnymi potrzebami mogą do niej nie dotrzeć. Stąd ważnym krokiem w łańcuchu dostępności jest zapewnienie dostępnych kanałów komunikacji z uczestnikami wydarzenia. Informacja o ograniczonej dostępności wydarzenia nie powinna dyskwalifikować NGO o ubieganie się o realizację zadania publicznego. W tej sytuacji istotne będą dodatkowe informacje – czy zaplanowano wydarzenie zamknięte wymagające wcześniejszego zgłoszenia (rejestracji), czy też wydarzenie otwarte dla wszystkich (bez potrzeby wcześniejszego zgłoszenia)?

W przypadku wydarzenia zamkniętego wymagana jest wcześniejsza rejestracja odbiorców zadania publicznego. Proces rekrutacyjny jest dobrym momentem do zdiagnozowania indywidualnych potrzeb potencjalnych uczestników wydarzenia w zakresie zapewnienia dostępności. W tym zakresie istotne jest dopasowanie rzeczywistych potrzeb potencjalnych uczestników wydarzenia do planowanych rozwiązań zapewniających dostępność. Stąd należy zamieścić w formularzu zgłoszeniowym zestandaryzowaną ankietę zawierającą pytania o specjalne potrzeby potencjalnych uczestników wydarzenia.

W przypadku wydarzenia ogólnodostępnego dla wszystkich, niewymagającego wcześniejszego zgłoszenia, należy przewidzieć – jakie specjalne potrzeby w zakresie dostępności mogą mieć potencjalni uczestnicy? Wydarzenia w ramach zadania publicznego należy realizować w przestrzeniach dostępnych architektonicznie dla osób ze szczególnymi potrzebami. Osoby te oczekują jak największej samodzielności i minimalizowania zależności od pomocy osób trzecich. Stąd muszą mieć możliwość swobodnego skorzystania z całej infrastruktury budynku oraz wszystkiego, co odbywa się wokół niego. Jeśli tak nie jest, to obiekt i otoczenie tracą charakter dostępnej przestrzeni publicznej.

Kolejnym ogniwem łańcucha dostępności jest zapewnienie dostępności w dotarciu do miejsca, w którym odbywa się wydarzenie. Lokalizacja miejsca wydarzenia powinna zapewnić bezproblemowy dojazd osobom ze szczególnymi potrzebami środkami transportu publicznego lub samochodem prywatnym. Ważne jest, aby organizatorzy wydarzenia dokładnie zaplanowali i zapewnili dostępną komunikację do miejsca wydarzenia, tak aby osoby z niepełnosprawnościami mogły swobodnie uczestniczyć w wydarzeniu. Należy również zadbać o dostępność najbliższego otoczenia budynku, w tym uwzględnić odpowiednie miejsca parkingowe dla osób z niepełnosprawnościami. Ponadto warto przewidzieć ewentualną potrzebę zapewnienia transportu specjalistycznego (jako przykładu racjonalnego usprawnienia), jeżeli komunikacja publiczna będzie niewystarczająco dostosowana potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami.

Odbiorcy zadania publicznego powinni na wejściu otrzymać dostępną informację o sposobie dotarcia na miejsce wydarzenia oraz o rozkładzie pomieszczeń w budynku.  Zgodnie z art. 6 ust. 1) pkt c) UZD, w budynku, w którym realizowane jest zadanie publiczne powinna być zapewniona informacja na temat rozkładu pomieszczeń, co najmniej w sposób - wizualny i dotykowy lub głosowy. Oprócz zapewnienia dostępności miejsca realizacji wydarzenia w ramach zadania publicznego - tak samo kluczowe znaczenie ma zapewnienie dostępnej obsługi uczestników. Osoby ze szczególnymi potrzebami często potrzebują dodatkowej pomocy i wsparcia, aby móc w pełni uczestniczyć w wydarzeniu realizowanym w ramach zadania publicznego. Stąd personel obsługujący wydarzenie powinien być przygotowany do świadczenia w razie potrzeby pomocy osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Ważne jest, żeby osoba ze szczególnymi potrzebami nie była pozostawiona sama sobie.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 1) UDC, wydarzenia multimedialne transmitowane na żywo, nie muszą być dostępne. Jednak podmiot publiczny może w umowie o realizację zadania publicznego zobowiązać NGO do zapewnienia dostępności transmisji z wydarzenia w czasie rzeczywistym (np. streaming bezpośrednio odbierany w mediach społecznościowych). Natomiast wydarzenia online (w odróżnieniu od transmisji na żywo) powinny wszystkim zainteresowanym pozwolić na czynny udział w wydarzeniu za pośrednictwem platformy internetowej (np. ZOOM, Google Meet, Microsoft Teams, ClickMeeting). Obecnie coraz częściej wydarzenia online przybierają formę hybrydową stanowiącą połączenie spotkania stacjonarnego (offline) i spotkania na odległość (online). Zazwyczaj wydarzenie transmitowane jest wówczas na żywo na wybraną platformę lub w mediach społecznościowych (np. Facebook, YouTube, Twitter, Instagram). Pozwala to na realizację dostępnych wydarzeń online (np. wideokonferencje, webinaria, konsultacje, koncerty, szkolenia, doradztwo).

Zgodnie z art. 6 ust. 1) pkt d) UZD, osoby korzystającego z psa asystującego mają zapewniony wstęp do budynku. Odpowiednio wyszkolone psy asystujące pomagają w wykonywaniu codziennych czynności osobom niewidomym, słabowidzącym lub niepełnosprawnym ruchowo.  Ważne jest, aby personel obsługujący wydarzenie, w strefie wejścia do budynku, był odpowiednio przeszkolony w tym zakresie.

Ponadto jednym z istotnych elementów realizacji dostępnego wydarzenia jest zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości bezpiecznej ewakuacji. Zgodnie z art. 6 ust. 1) pkt e) UZD, powinna być zapewniona osobom ze szczególnymi potrzebami możliwość bezpiecznej ewakuacji lub uratowania w inny sposób. Wymaga to od organizatorów wydarzenia wykazania się odpowiedzialnością, troską o bezpieczeństwo uczestników i zapewnienia, że wszyscy będą mogli bezpiecznie opuścić miejsce wydarzenia w sytuacji zagrożenia.

Wydarzenie realizowane w oparciu o model łańcucha dostępności, powinno być na każdym etapie monitorowane pod względem zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Uczestnicy wydarzenia powinni mieć możliwość anonimowego wyrażania swojej opinii na temat dostępności wydarzenia, w którym brali udział. Zebrane informacje zwrotne od uczestników będą mogły być poddane bieżącej analizie, a następnie wykorzystane w trakcie planowania podobnych wydarzeń w przyszłości.

Dostępny powrót uczestników wydarzenia do domu – to najczęściej pomijane ogniwo w całym łańcuchu dostępności. Zaniedbanie tego elementu może niekorzystnie wpłynąć na końcowy odbiór uczestnictwa w całym zadaniu publicznym.

Ostatni etap dotyczy zapewnienia bezproblemowego powrotu z wydarzenia osobom ze szczególnymi potrzebami. Podobnie jak przy dotarciu na miejsce wydarzenia, osoby z niepełnosprawnościami mogą potrzebować wsparcia lub asysty, aby powrócić do domu. To nie tylko kwestia wygody i komfortu. Niewłaściwie zaplanowany transport powrotny może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji na drodze, co z kolei stanowi ryzyko dla bezpieczeństwa uczestników. Dlatego ważne jest, aby organizatorzy wydarzeń uwzględnili ten element i zapewnili odpowiednią logistykę powrotu uczestnikom ze szczególnymi potrzebami.