Publicystyka - ngo.pl

W 2023 roku zespół badaczek stowarzyszenia Klon/Jawor zrealizował we współpracy z Forum Darczyńców trzecie badanie fundacji korporacyjnych. Wspólnie przyglądamy się fundacjom założonym przez firmy mniej więcej co pięć lat. Dane, które będę przytaczała w tym artykule pochodzą z raportu „Fundacje korporacyjne w Polsce 2023”, o ile nie zaznaczam inaczej.

W 2023 roku doliczyliśmy się 220 fundacji korporacyjnych, co oznacza, że w ciągu dziesięciu lat ich liczba w Polsce się podwoiła. Większość, bo około 70%, została założona przez duże korporacje, ale w ostatnich latach coraz więcej małych i średnich przedsiębiorstw zdecydowało się na powołanie fundacji.

Zakładanie fundacji przez średnie firmy przyczyniło się do wzrostu rozwarstwienia w sektorze fundacji korporacyjnych. Na ogół mniejsze firmy tworzą małe fundacje, ale należy dodać, że dużym firmom również zdarza się założyć fundacje o zaskakująco małym budżecie. Rośnie liczba fundacji korporacyjnych w Polsce i obserwujemy dwie równoległe tendencje: zwiększa się grupa fundacji o najniższych budżetach (do 50 tysięcy złotych rocznie), jak i tych o przychodach najwyższych (powyżej 10 milionów złotych).

Po lekturze poprzedniego akapitu można przypuszczać, że odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. W 2022 roku fundacja korporacyjna dysponowała przeciętnie prawie 1,4 milionami złotych rocznie, niemal dwukrotnie większymi środkami niż w 2016 roku.

Wzrost budżetów fundacji nie był oczywiście jednakowy.  Analiza sprawozdań finansowych czterdziestu największych fundacji potwierdza znaczący wzrost: w 2012 roku przeciętne przychody w tej grupie fundacji wyniosły 1,5 miliona złotych, a w 2022 roku 3,8 miliona złotych. Jednocześnie prawie połowa fundacji korporacyjnych w Polsce ma roczne przychody poniżej 1 miliona złotych.

Największym zaskoczeniem był dla nas fakt, że środki finansowe od fundatora otrzymuje 83% fundacji. Czyli pozostałe 17% fundacji nie otrzymuje od fundatora budżetu na działania. W poprzedniej edycji badania w 2017 roku 93% fundacji dostawało darowizny od fundatora.

W konsekwencji, więcej fundacji korzysta m.in. z wpłat z 1,5 % podatku, darowizn od innych podmiotów poza fundatorem, dotacji ze środków publicznych oraz działalności gospodarczej lub odpłatnej.

Tymczasem wpłaty od fundatora powinny być głównym źródłem finansowania działalności fundacji korporacyjnych. Wsparcie od fundatora może być uzupełniane wpływami od pracowników lub klientów. W ten sposób fundacje wykorzystują swoje wyjątkową pozycję do promocji zaangażowania społecznego w tych grupach.

Dobrą praktyką jest rozwijanie payrollu, czyli dawanie pracownikom możliwości finansowego wspierania organizacji, z którymi współpracuje dana fundacja korporacyjna. Payroll funkcjonuje np. w BNP Paribas, gdzie pracownicy mogą regularnie, tj. co miesiąc przekazywać część swoich dochodów organizacji społecznej. Jest to wygodna forma, bo system sam, co miesiąc pobiera zadeklarowaną kwotę. W każdym momencie pracownik może dołączyć, zmienić wysokość zadeklarowanej kwoty, jej podział pomiędzy organizacjami (100% dla jednej lub po 50% dla dwóch wskazanych organizacji) lub zrezygnować ze składek.

Ta tendencja idzie w parze ze stopniowym rozwojem drobnej filantropii indywidualnej w Polsce, również tej regularnej w postaci comiesięcznych wpłat na rzecz organizacji społecznych.

Zdaniem Pauliny Koszewskiej z Fundacji PWC „istnieje powiązanie między zaangażowaniem pracowników w wolontariat a przekazywaniem przez nich środków na organizacje społeczne, np. w formie darowizn, poprzez mechanizm 1,5% podatku dla OPP, czy poprzez payroll. Tzn. osoby, które włączają się w wolontariat chętniej wspierają finansowo inicjatywy społeczne. Widzę zatem możliwość synergii tych dwóch działań i większe zaangażowanie osób w działania społeczne”.

Fundacje coraz częściej włączają pracowników i pracowniczki firmy założycielskiej w działania społeczne poprzez organizację im wolontariatu lub innych akcji społecznych. Już 40% fundacji prowadzi wolontariat pracowniczy, a 63% podmiotów organizuje szeroko rozumiane społeczne zaangażowanie pracowników firmy. Większość fundacji (55%) przewiduje, że w ciągu kolejnej dekady będzie zwiększać zaangażowanie pracowników firmy założycielskiej.

Zaangażowanie wolontariuszy z firmy lub zachęcenie ich do udziału w jakiejś akcji społecznej, może być też drogą do nawiązania współpracy z fundacją korporacyjną. Często dzieje się też odwrotnie – fundacja po wsparciu działania organizacji społecznej, rozwija z nią współpracę, angażując wolontariuszy w działania czy akcje społeczne.

Od dekady poziom zatrudnienia w fundacjach korporacyjnych pozostaje na tym samym poziomie – 77% fundacji zatrudnia płatnych pracowników lub pracowniczki. Zespoły fundacji są raczej niewielkie, choć porównując zmianę ich struktury w czasie możemy zaobserwować ich sukcesywne powiększanie się. Już co piąta fundacja ma zespół liczący powyżej 10 osób, dekadę temu takich fundacji było 7%. Jednocześnie rośnie też grupa tych, w których nie ma ani jednej osoby zatrudnionej na stałe lub jest tylko jedna.

Najpopularniejszymi tematami, którymi zajmują się fundacje korporacyjne są ochrona zdrowia i pomoc osobom z niepełnosprawnościami (23% fundacji) oraz edukacja i wychowanie (21% fundacji). Jednocześnie w tych właśnie obszarach nastąpił największy spadek aktywności, a tematem, który zyskał na popularności jest środowisko i ekologia. Obecnie 9% fundacji deklaruje, że to ich główne pole działań, podczas gdy w 2012 roku było to tylko 2% fundacji.

Grupy, na rzecz których najczęściej działają fundacje korporacyjne, to dzieci i młodzież, osoby z niepełnosprawnościami oraz chorzy. Wyraźnie zwiększył się odsetek fundacji, które wspierają seniorów, ofiary kataklizmów i klęsk oraz mniejszości etniczne i narodowe.

Ten trend będzie się umacniał, bo na co dzień pracujemy z organizacjami, które, jeśli tego jeszcze nie zrobiły, to planują. Wiele zakłada, że w najbliższych latach skupią się na jednym, dwóch najważniejszych projektach. Jednocześnie fundacje dążą do rozwoju wiedzy i kompetencji – aż 68% fundacji prognozuje, że będzie chciało osiągnąć pozycję eksperta w obszarze, którym się zajmuje.

Organizacje społeczne mogą też wesprzeć fundacje korporacyjne w rozwijaniu wiedzy na temat problemu, którym się zajmują.

Trzy czwarte fundacji (75%) wspiera finansowo instytucje publiczne i organizacje społeczne.

Zdecydowana większość fundacji (72%) przyznaje dotacje, prowadzi działalność grantodawczą lub przekazuje darowizny. Ponad połowa podmiotów (57%) przekazuje dary rzeczowe, na przykład sprzęt lub materiały. Co trzecia fundacja (36%) świadczy bezpłatne usługi w postaci szkoleń lub doradztwa.

Większość fundacji grantodawczych udziela długofalowego wsparcia przynajmniej części swoich grantobiorców. 63% fundacji wspierających finansowo podmioty instytucjonalne przyznaje, że wśród ich grantobiorców są tacy, którym udzielano dofinansowania przez co najmniej trzy lata z rzędu. Warto więc zabiegać o kilkuletnie współprace.

Oprócz wspierania organizacji społecznych i instytucji publicznych fundacje korporacyjne działają również bezpośrednio na rzecz osób indywidualnych. Bezpośrednio pomoc finansową i rzeczową do osób indywidualnych kieruje aż 62% fundacji.

Rozwarstwienie fundacji widać również w wymiarze profesjonalizacji działań – część dynamicznie się rozwija, a inne nie mają do tego zasobów. Zaledwie 30 % fundacji tworzy lub korzysta z istniejących diagnoz problemów i potrzeb w obszarach, którymi się zajmuje. Podobny odsetek ewaluuje swoje działania. Niewiele ponad połowa ma przyjętą strategię działania.

Rodzi to szanse dla organizacji społecznych, które ze swoją wiedzą i ekspertyzą są cennymi partnerami dla fundacji korporacyjnych niedysponujących tymi zasobami.

Dofinansowanie działań z gatunku „projekty różne” będzie łatwiej uzyskać od fundacji, które nie przyjęły określonej strategii działania.

Na ogół fundacje nie upubliczniają samego dokumentu strategii, ale z ich strony internetowej powinno wynikać, jakie mają cele, kogo i w jakiej formie wspierają, a także na jakich zasadach. Przejrzystość w tym zakresie jest jednym z najważniejszych standardów działania fundacji korporacyjnych. Dobrą praktyką jest też zamieszczanie listy przyznanych dotacji. Zasady te są opisane w „Standardach działania fundacji korporacyjnych”, zostały również wylistowane podczas pracy na jednej z sesji październikowego Forum Fundacji Korporacyjnych.

Zatem jeśli nie widzicie na stronie internetowej fundacji informacji kogo, jak i na jakich zasadach wspiera, nie wahajcie się o to pytać. Niech fundacje wiedzą, że oczekuje się od nich przejrzystości.

Niewiele fundacji decyduje się na informację zwrotną dla organizacji, które dofinansowania nie otrzymują. Przede wszystkim wynika to ze skromnych zasobów ludzkich, o których już była mowa. Niestety w tak małych zespołach nie starcza no to już czasu.

Ponad połowa fundacji wskazuje, że ich działania stanowią realizację strategii CSR lub ESG firmy. Fundacje przewidują, że taki kierunek powiązań będzie się umacniał. 61% fundacji zakłada, że ciągu najbliższej dekady fundacja będzie wspólnie z firmą realizować jej strategię zrównoważonego rozwoju i dostarczać niezbędne dane do raportowania. 75% fundacji natomiast spodziewa się większego upowszechnienia mierzenia efektów działań.

To również ważna informacja dla organizacji społecznych – możemy się spodziewać wzrostu wymogów dotyczących mierzenia efektów i wpływu działań.

Wzrasta udział fundacji wskazujących ekologię i ochronę środowiska jako główne lub dodatkowe pole swojej działalności. Jednocześnie 66% fundacji zgadza się, że kryzys klimatyczny powinien być ważnym tematem dla polskich fundacji korporacyjnych. Kilkadziesiąt fundacji korporacyjnych podpisało „Deklarację organizacji społecznych na rzecz klimatu”. Należy spodziewać się coraz większej wrażliwości na kwestie klimatyczne, a w konsekwencji na oczekiwania w stosunku do organizacji społecznych, że finansowane przez fundacje korporacyjne działania będę klimatycznie neutralne.

Klimat w DNA organizacji: jak włączyć działania proklimatyczne w misję organizacji społecznej? [film] ➡️

Magdalena Pękacka, dyrektorka Forum Darczyńców w Polsce, członkini komitetu doradczego Philea (Philanthropy Europe Association), konsultantka magazynu Alliance ds. Europy Środkowo-Wschodniej. Stypendystka Center on Philanthropy and Civil Society w CUNY (The City University of New York). Zajmuje się rozwojem filantropii, rzecznictwem oraz tworzeniem i upowszechnianiem standardów działania organizacji społecznych. Prowadziła 6-letnią kampanię rzeczniczą, która doprowadziła do przyjęcia ustawy o zbiórkach publicznych. Autorka i współautorka m.in. raportów z badań fundacji korporacyjnych i podręcznika dla fundacji założonych przez firmy.