Publicystyka - ngo.pl

Pandemia trwa, zatem większość aktywności wokół akcji Żonkile – tak jak rok wcześniej – przenosi się do internetu. Będzie można dołączyć do niej z każdego miejsca na świecie, przypinając wirtualny żonkil, obejrzeć wideo-spacer, wysłuchać debaty oraz koncertu. W przestrzeni miejskiej jednak akcja też będzie widoczna. Uczniowie i uczennice z każdej grupy wiekowej skorzystają ze specjalnie przygotowanych rocznicowych materiałów.

W tym roku Muzeum POLIN przypomina o rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim sprzed 78 lat, lecz także podkreśla rolę, jaką odegrały w nim kobiety. Żydówki w czasie powstania kolportowały nielegalną prasę, zajmowały się  rannymi, były łączniczkami oraz walczyły z bronią w ręku, zarówno w samym getcie, jak i poza jego murami.

Historia powstania w getcie warszawskim to nie tylko historia walczących mężczyzn. To także historia m.in. Frani Beatus, której ciała nigdy nie odnaleziono, Dwory Baran tęskniącej w palącym się getcie za zapachem wołyńskich lasów, czy Halinki Rochman, która przyjęła kulę przeznaczoną dla swojej koleżanki – Róźki Rozenfeld, i tak zastrzelonej na ulicy kilka dni później.

Kim były kobiety aktywne w powstańczej walce w getcie warszawskim? Jak zmieniały się podczas walki? Co stało się z tymi, które przeżyły wojnę? Jaki był stosunek mężczyzn bojowców do walczących koleżanek? I wreszcie: czym różnią się wspomnienia walczących kobiet od wspomnień walczących mężczyzn? 

W niedzielny wieczór, 18 kwietnia, o godz. 18.00 na Facebooku Muzeum POLIN, w przeddzień 78. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim, próba odpowiedzi na te pytania w dyskusji o kobietach walczących w kwietniowym zrywie 1943 roku. Rozmawiać będą: Sylwia Chutnik – pisarka i felietonistka, dr Karolina Szymaniak – adiunktka w Katedrze Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego i pracowniczka naukowa Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie oraz Zuzanna Hertzberg – artystka interdyscyplinarna, artywistka, badaczka, współzałożycielka Żydowskiego Bloku Antyfaszystowskiego, członkini Koalicji Antyfaszystowskiej oraz członkini zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny.

O motywach walki kobiet w powstaniu w getcie warszawskim sporo będzie też w poniedziałek o 15.00 na filmowym oprowadzaniu edukatorki i przewodniczki Muzeum POLIN Katarzyny Jankowskiej pt. W sukience i mundurze. Widzowie poznają historie pięciu kobiet walczących w samym powstaniu w getcie warszawskim, jak i poza murami dzielnicy zamkniętej. Dowiemy się, dlaczego Rachela Zylberberg została nazwana „polską Joanną D’Arc”; kogo uratowała Szoszana Kossower; co robiła po wojnie Władka Meed; dlaczego za niewinnie wyglądającą Niutą Tajtelbaum rozesłano list gończy oraz co się stało z Mirą Fuchrer – dziewczyną Mordechaja Anielewicza, która w czasie wojny jeździła do innych gett jako łączniczka. Premiera na Facebooku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

O 18.00 Stawiam pomnik tym, którzy zginęli, czyli rozmowa Mikołaja Grynberga z ocalałą z getta warszawskiego Krystyną Budnicką. Kobieta jako jedna z nielicznych osób przeżyła powstanie w getcie warszawskim. Podczas walk ukrywała się w kanałach. Jako kilkuletnia dziewczynka, najmłodsza spośród rodzeństwa, otaczana była troskliwą opieką członków rodziny i znajomych. To dzięki nim przeżyła, choć jej bliscy nie mieli tyle szczęścia. Długo nie potrafiła mówić o tym, co ją spotkało. Dopiero po latach, nawiązawszy kontakt ze Stowarzyszeniem Dzieci Holocaustu, nauczyła się opowiadać swoją historię. Do dziś spotkania w szkołach i rozmaitych instytucjach w Polsce i za granicą uznaje za swoją misję. Mikołaj Grynberg to fotograf i pisarz, z wykształcenia psycholog; wydał trzy zbiory rozmów: Ocaleni z XX wieku (2012), Oskarżam Auschwitz. Opowieści rodzinne (2014) i Księga wyjścia (2018) oraz dwa tomy prozy: Rejwach (2017) i Poufne (2020). Od lat zajmuje się problematyką i historią polskich Żydów. Spotkanie do obejrzenia na żywo na Facebooku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Podczas spotkania Krystyna Budnicka zapali symboliczną świecę na pamiątkę bohaterów i bohaterek poległych w powstaniu w getcie warszawskim.

O 20.30 zaś koncert online Pawła Szamburskiego, i J.H. Sokołowskiej pt. Córki, matki, robotnice zadedykowany kobietom. W repertuarze kołysanki ze zbiorów Moshe Beregowskiego – melodie, które mogły nucić kobiety przebywające w getcie warszawskim. Ponadto usłyszeć będzie można utworyze zbiorów Zalmena Mlotka, jak Above The Attic The Roof Is Asleep / Oyfn boydem short der dash. Podczas koncertu usłyszymy też Majn jidisze mame – kultowy utwór autorstwa Jacka Jelenia i Lwa Pollacka, dotykający tematu tęsknoty oraz relacji żydowskiej matki z utraconym synem. Premiera na Facebooku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Edycja akcji Żonkile 2021 jest inna, bowiem muzeum nie prowadziło naboru nowych wolontariuszy, ale 19 kwietnia skorzysta z pomocy tych, z którymi współpracuje na co dzień. To oni w poniedziałek, będą rozdawać żonkile przy stacjach metra: Politechnika, Centrum, Świętokrzyska, Ratusz Arsenał oraz dworcach Centralnym i Wileńskim. Pandemia może jednak zweryfikować te plany.

Nowością będą również żonkilomaty: papierowe żonkile będzie można pobrać z rocznicowych słupów w wybranych miejscach w stolicy przy głównych węzłach komunikacyjnych. Każdy będzie oznaczony plakatami z wizerunkiem ambasadorów akcji. Żonkilomaty zostaną wyposażone w płyn do dezynfekcji rąk.

Przy metrze centrum o powstaniu w getcie przypomni też mural z wizerunkiem dziewięciu żydowskich kobiet, które walczyły w powstaniu w getcie oraz wspierały powstańców poza murami getta, zdobywając broń i prowadząc akcję dywersyjne. Mural zaprojektowali Anna Koźbiel-Walas oraz Adam Walas przy współpracy wolontariuszek i wolontariuszy Muzeum POLIN.

W tym roku do grona ambasadorów akcji Żonkile dołączyli: aktorka Magdalena Boczarska, aktorka Katarzyna Zielińska, wokalistka, autorka tekstów i producentka muzyczna Kayah, aktor Bartosz Bielenia oraz reportażysta Mariusz Szczygieł.

– O powstaniu w getcie warszawskim dowiedziałem się z książki Hanny Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem". (…) Dowiedziałem się z tej książki, że w pewnych sytuacjach ważna jest godność, godność człowieka. Nawet w sytuacjach ostatecznych, a może przede wszystkim w sytuacjach ostatecznych. Powstańcy wiedzieli przecież, że nie uda im się przeżyć, nie uda im się zwyciężyć, ale chcieli wybrać inny sposób umierania – nie z rąk oprawców, a umieranie w walce (…). Dlatego warto i trzeba o tym pamiętać.(…) – mówi Mariusz Szczygieł.

Dla Magdaleny Boczarskiej rocznica ma szczególne znaczenie: – Pamięć o powstaniu w getcie warszawskim jest dla mnie bardzo ważna ze względów osobistych. Chcę pamiętać o bohaterach i o pomordowanych, i chcę tę pamięć przekazać mojemu synowi. Niestety na ulicach wciąż obserwujemy liczne przejawy nacjonalizmu i rasizmu. Myślę, że powinniśmy pamiętać, do czego doprowadziły 78 lat temu.

Ambasadorzy akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile do końca kwietnia są również widoczni na plakatach na przystankach komunikacji miejskiej w Warszawie, na metroboardach i słupach. W komunikacji miejskiej grafiki przypominające o rocznicy powstania w getcie warszawskim i akcji Żonkilebędą wyświetlane w warszawskich autobusach i tramwajach.

Muzeum POLIN przygotowuje się do rocznicy powstania w getcie warszawskim w taki sposób, by do akcji Żonkile można było dołączyć z dowolnego miejsca, również bez wychodzenia z domu. Wystarczy ze strony muzeum pobrać szablon, wydrukować go i złożyć (pomoże nam w tym wideoinstrukcja). Zdjęcie z gotowym żonkilem warto opatrzeć hasztagami: #ŁączyNasPamięć oraz #AkcjaŻonkile i umieścić w mediach społecznościowych.

Można też zaangażować się w akcję, dodając nakładkę na zdjęcie profilowe na Facebooku, pobrawszy ją z profilu muzeum. Muzeum POLIN zachęca także do dzielenia się w sieci specjalną rocznicową grafiką, która pojawi się 19 kwietnia na jego profilach w mediach społecznościowych: Facebook, Instagram, Twitter, dodając wspomniane hashtagi.

Znak żonkila będzie widoczny również na naklejkach w wydaniach „Newsweeka” 12 kwietnia, „Tygodnika Powszechnego” oraz w „Gazecie Stołecznej” w ramach „Gazety Wyborczej” (w piątek, 16 kwietnia). Można także wydrukować specjalną rocznicową grafikę i powiesić ją w widocznym miejscu, na przykład w oknie. Grafika jest dostępna w PDF do pobrania na polin.pl.

19 kwietnia to również szansa dla uczniów i uczennic ze szkół z całej Polski, by lepiej poznać historię powstania w getcie warszawskim.  Pomogą w tym specjalnie przygotowane materiały edukacyjne. Każdą grupę wiekową, w tym klasy 1-3 szkół podstawowych czekają premiery filmowe i literackie. Do udziału w akcji Żonkile szkoły, biblioteki i inne instytucje mogą zgłaszać się do 15 kwietnia. Szczegóły na polin.pl.

W 1940 r. Niemcy  ogrodzili  murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół miliona Żydów ze stolicy  i okolic. Uwięzieni w getcie umierali wskutek głodu, chorób, niewolniczej pracy i ginęli w egzekucjach. Latem 1942 r. została zorganizowana wielka akcja likwidacyjna. Niemcy wywieźli z getta do ośrodka zagłady w Treblince prawie 300 tysięcy Żydów. Wśród tych, którzy pozostali, narodziła się idea zbrojnego oporu.

19 kwietnia 1943 r. dwa tysiące Niemców wkroczyło do getta, by je ostatecznie zlikwidować. Przeciwstawiło się im kilkuset młodych ludzi z konspiracyjnych Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego. Powstanki i powstańcy, pod dowództwem Mordechaja Anielewicza, byli wycieńczeni i słabo uzbrojeni. Wielu wiedziało, że nie mają szans, ale woleli zginąć w walce, by ocalić swoją godność.

Przez cztery tygodnie Niemcy równali getto z ziemią, paląc dom po domu. Schwytanych bojowców i mieszkańców zabijali lub wywozili do obozów. 8 maja Anielewicz i kilkudziesięciu powstańców zostali otoczeni i popełnili samobójstwo. Nielicznym Żydom udało się wydostać kanałami z płonącego getta. 16 maja Niemcy na znak zwycięstwa wysadzili Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Getto warszawskie przestało istnieć.

Jednym z ocalałych z getta był Marek Edelman, ostatni dowódca ŻOB. 19 kwietnia, w rocznicę powstania, składał bukiet żółtych kwiatów pod Pomnikiem Bohaterów Getta na Muranowie. Żonkil stał się symbolem szacunku i pamięci o powstaniu. Organizowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN akcja ma na celu rozpowszechnianie tego symbolu oraz szerzenie wiedzy na temat samego powstania.

Więcej o rocznicy powstania w getcie warszawskim, akcji Żonkile i powstaniu w getcie na stronie: polin.pl.

Niedziela, 18. kwietnia

18.00  Jakby wybuchło, to razem ze mną. I tyle. Dyskusja o kobietach walczących w getcie warszawskim (Chutnik, Herzberg, Szymaniak) – LIVE na głównym profilu FB Muzeum

Poniedziałek, 19. Kwietnia

8:00dla najmłodszych uczniów i uczennic klas 1-3 szkół podstawowych opowiadania Pamięć drobinek Zofii Staneckiej oraz Historia z pewnej ulicy Justyny Bednarek, audiobooki na kanale YouTube Muzeum POLIN

9.30 Będę pisać – premiera filmu edukacyjnego dla klas 4-6 na Facebooku Centrum Edukacyjnego Muzeum POLIN

11.00 Muranów – Dzielnica Północna – premiera filmu edukacyjnego dla klas 7-8 i szkół ponadpodstawowych na Facebooku Centrum Edukacyjnego Muzeum POLIN

12.00 Transmisja na żywo sprzed pomnika Bohaterów Getta w Warszawie na Facebooku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

15.00 W sukience i mundurze – spacer online prowadzi edukatorka i przewodniczka Katarzyna Jankowska – premiera na Facebooku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

18.00 Stawiam pomnik tym, którzy zginęli – rozmowa Mikołaja Grynberga z ocalałą z getta warszawskiego Krystyną Budnicką –  na żywo na Facebooku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

20.30 – Córki, matki, robotnice – Koncert online na 78. rocznicę powstania zadedykowany kobietom – Paweł Szamburski, J.H. Sokołowska – premiera na Facebooku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN