Publicystyka - ngo.pl

Współpraca organizacji pozarządowych z samorządem  terytorialnym może mieć różne formy i charakter. Od kontaktów i działań nieformalnych po te, które są ściśle uregulowane ustawami, rozporządzeniami i aktami prawa lokalnego. Do obszarów regulowanych należy na pewno współpraca finansowa, prowadzenie konsultacji i tworzenie ciał opiniujących i doradczych.

Dla współpracy najważniejszym aktem prawnym jest  "konstytucja trzeciego sektora" czyli ustawa o działalności pożytku. Ustawa została uchwalona 24 kwietnia 2003 r. Wraz z nią uchwalono też przepisy wprowadzające (było ich tak dużo, że zgodnie z zasadami techniki prawodawczej, potrzebna była oddzielna ustawa). Nowe regulacje (większość artykułów) weszły w życie w tym samym roku, 29 czerwca, po miesięcznym vacatio legis.

Bez ustawy o pożytku nie byłoby dziś współpracy z administracją publiczną – w tym z samorządem lokalnym. Oczywiście nie jest tak, że nie byłoby jej wcale, ale wyglądałaby inaczej, miała niejednolity charakter, gdzieniegdzie w ogóle by nie istniała. Bo dla administracji to co nie jest zapisane w prawie często nie istnieje.

Organizacje pozarządowe w większości zakorzenione są i działają lokalnie – tak jak samorząd. To naturalni partnerzy. 

Ustawa określiła, na jakich zasadach powinna opierać się współpraca. Te zasady to: pomocniczość, suwerenności stron, partnerstwo, efektywność, uczciwa konkurencja i jawność.

Chociaż nadal wielu NGO-som może się wydawać, że w relacji z samorządem występują w roli petenta, to należy pamiętać, że podstawowy akt prawny opisujący te relacje, kreśli w artykule 5 zupełnie inny ich kształt. W myśl ustawy organizacje są dla administracji nie petentem, a partnerem.

Ustawa o pożytku w sposób kompleksowy określa przede wszystkim zasady zlecania zadań publicznych. I choć zlecanie zadań odbywa się nie tylko na poziomie administracji samorządowej, to z pewnością władze lokalne  są najliczniejszą grupą podmiotów, które stosują to prawo.

Administracja dzieli się z organizacjami realizacją zadań publicznych i środkami na te zadania. Przepisy koncentrują się więc przede wszystkim na zasadach organizowania konkursów. Ustawa o pożytku daje wzorcowe procedury. Dzięki ustawie NGO-sy mogą konkurować w oparciu o powszechnie znane kryteria, w ustalaniu których mają udział. 

Organy administracji wspierają i powierzają realizację zadań publicznych organizacjom pozarządowym. Wspieranie oznacza dofinansowanie (częściowe) realizacji zadania, natomiast powierzanie – sfinansowanie go w całości. Zdecydowanie dominuje wspieranie.

Poza zlecaniem w drodze konkursów samorządy mogą przekazywać środki NGO-som  w ramach tzw. małych grantów oraz inicjatywy własnej. W obu przypadkach to nie ogłoszenie konkursu rozpoczyna procedurę, a pomysł i potrzeba oddolna, sygnalizowana przez organizację.

Współpraca organizacji pozarządowych z administracją publiczną to nie tylko finanse – nie tylko zlecanie zadań. To również wypracowywanie planów i zasad. Służą temu m.in. programy współpracy.

Stworzenie programu jest obowiązkiem "na sztywno", czyli z określeniem m.in. terminu, zapisanym w ustawie o działalności pożytku.

Program to dokumenty, określający zasady polityki realizowanej przez organ administracji publicznej wobec sektora pozarządowego. Jego oczekiwaną zawartość opisuje ustęp 4. artykułu 5a. W programie zapisuje się m.in. pulę środków dla organizacji („wysokość środków planowanych na realizację programu”).

Ustawa wskazuje wyraźnie, że nie można uchwalić programu bez udziału organizacji pozarządowych. Ale program nie jest jedynym dokumentem, który powinien być omawiamy wspólnie z NGO-sami. Organizacje powinny być zapraszane do konsultacji każdego aktu, który ma wpływ na ich działania – a także wpływ na sfery czy grupy, których ich działania dotyczą.

Proces konsultacji nie jest łatwy – szczególnie jeśli podchodzimy do niego poważnie, trwa on długo i dotyczy wielu dokumentów. Dość szybko pojawiła się więc potrzeba powoływania do życia ciał dialogu, w ramach których odbywałyby się prace. Tak powstały rady pożytku. 

Rady działalności pożytku publicznego powstają na wszystkich szczeblach administracji – od rządu do gminy. Wszystko zaczęło się od szczebla centralnego, ale od 2010 r. ustawa zauważa także rady samorządowe.

Tworzenie przez samorządy rad wojewódzkich, powiatowych i gminnych nie jest obligatoryjne. Jednak jeśli zbierze się wymagana liczba organizacji i wyrazi wolę powołania rady pożytku na danym szczeblu, administracja musi powołać radę. Tworzenie lokalnych rad pożytku uzależnione jest więc tylko od aktywności samych NGO-sów.

Współpraca z samorządem może mieć jeszcze wiele innych form. Przykładowo dość powszechnym jest tworzenie dla NGO-sów specjalnych korzystniejszych zasad najmu lokali znajdujących się w zasobach samorządowych. Wiele  dzieje się też po prostu w przestrzeni codziennych roboczych kontaktów przedstawicieli organizacji i samorządowców, bo przecież pracują oni często koło siebie, po sąsiedzku, nieraz z tymi samymi "klientami" i rozwiązując podobne problemy. 

Kończąc te krótkie przypomnienie warto zaznaczyć, że to nie same regulacje – to co opisuje ustawa o działalności pożytku publicznego – spowodowały, że  zaczęliśmy realizować zlecane przez samorządy zadania publiczne, opiniować akty prawne oraz programy współpracy, tworzyć ciała doradczo konsultacyjne. Z historycznej perspektywy wprowadzanie ustawy szło opornie.  Ale na pewno ustawa do martwych nie należy – podobnie jak współpraca. A mogą o tym świadczyć chociażby wciąż ponawiane gorące dyskusje o tym, jak możemy poprawić jej zasady.