Publicystyka - ngo.pl

Przepisy o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych są bezpośrednio powiązane z przepisami o ekonomii społecznej. W ustawie o ekonomii społecznej znajduje się odesłanie do definicji usług społecznych właśnie z ustawy o CUS. Realizacja usług społecznych jest jednym z dwóch celów, które mogą realizować przedsiębiorstwa społeczne. 

Zaproponowana nowelizacja ma m.in. zmienić właśnie definicję usług społecznych. Planuje się również doprecyzowanie katalogu realizatorów usług. 

Zapisano, że przyjęcie projektu przez Radę Ministrów powinno nastąpić w IV kwartale 2025 r. Żeby dotrzymać tego terminu należałoby uruchomić konsultacje tego projektu już w najbliższych tygodniach.

Celem projektu ustawy jest zwiększenie dostępności, jakości i efektywności usług społecznych realizowanych w środowisku lokalnym poprzez reformę ram prawnych funkcjonowania centrów usług społecznych (CUS). Projekt ten stanowi jeden z elementów pierwszego etapu reformy systemu pomocy społecznej, który obejmuje również komplementarne wobec omawianego projektu nowelizację ustawy z dnia 12 marca o pomocy społecznej (Dz. U. z 2024 r. poz. 1283, z późn.zm.).

Centrum Usług Społecznych (CUS) jest jednostką organizacyjną, której zadania obejmują szerokie spektrum działań wspierających mieszkańców danej gminy w dostępie do różnorodnych usług społecznych. Do zadań CUS należy m.in. integrowanie i koordynowanie świadczeń oraz usług w środowisku lokalnym, ze szczególnym uwzględnieniem indywidualnych potrzeb społeczności. Obejmuje to w szczególności organizację usług wspierających – takich jak usługi opiekuńcze, poradnictwo, działania edukacyjne i profilaktyczne – a także udzielanie wsparcia w formie świadczeń pieniężnych oraz pozapieniężnych. CUS realizuje również zadania w zakresie współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu zapewnienia spójnej, kompleksowej oferty wsparcia lokalnego. Istotnym obszarem działalności centrum jest także rozwój i wdrażanie programów wspierających społeczności lokalne – w tym działania na rzecz rodzin, osób starszych, osób z niepełnosprawnościami oraz grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym. CUS promuje również aktywność społeczną poprzez inicjowanie i organizowanie wydarzeń, warsztatów i szkoleń, których celem jest wzmacnianie więzi społecznych, rozwój kapitału społecznego oraz zwiększenie poziomu włączenia i uczestnictwa mieszkańców w życiu wspólnoty lokalnej.

Obowiązująca od 1 stycznia 2020 r. ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz. U. poz. 1818) nie była dotąd nowelizowana. Mimo pozytywnych doświadczeń z funkcjonowania CUS w wybranych gminach, praktyka wykazała, że obecne przepisy są zbyt sztywne i nieprzystające do zróżnicowanych realiów organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego. Jak dotąd powstało nieco ponad 100 CUS, podczas gdy zidentyfikowane potrzeby wskazują, że co najmniej 250 gmin jest gotowych do ich utworzenia – o ile zniesione zostaną istniejące bariery prawne i organizacyjne.

Do najważniejszych zidentyfikowanych potrzeb należą:

• wprowadzenie definicji usług społecznych,
• wdrożenie zasady programowania usług w oparciu o lokalną diagnozę potrzeb i potencjału społeczności,
• uelastycznienie zasad organizacji i zatrudniania kadry,
• zniesienie zakazu łączenia struktur CUS z placówkami całodobowymi,
• uproszczenia niezbędne do uruchamiania CUS w mniejszych gminach.

Źródłem interwencji legislacyjnej jest inicjatywa własna Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, oparta na wynikach prac Zespołu do spraw reformy systemu pomocy społecznej (powołanego zarządzeniem nr 24 Ministra z dnia 27 czerwca 2024 r., Dz. Urz. MRPiPS z 2024 r. poz. 24), analizie funkcjonowania obowiązujących przepisów oraz szeroko zakrojonych prekonsultacjach ze środowiskiem samorządowym i instytucjami świadczącymi lokalne usługi społeczne.

Zespół, złożony z ekspertów, praktyków, przedstawicieli samorządów oraz środowiska naukowego, dokonał całościowej oceny adekwatności i skuteczności obecnych rozwiązań prawnych i organizacyjnych w systemie pomocy społecznej.

Zakres analizy obejmował m.in. wdrażanie deinstytucjonalizacji, dostępność świadczeń i usług, sytuację kadrową oraz identyfikację barier ograniczających rozwój środowiskowych form wsparcia. W ramach prac Zespołu funkcjonowały grupy robocze zajmujące się kluczowymi obszarami, takimi jak świadczenia, mieszkalnictwo, usługi społeczne, kadry oraz placówki całodobowe.

Szczególnej analizie poddano funkcjonowanie przepisów ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych. Na tej podstawie opracowano kierunkowe propozycje zmian, które były następnie konsultowane z szerokim gronem interesariuszy. W toku prekonsultacji w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odbył się szereg spotkań z udziałem ponad 1000 przedstawicieli samorządów, instytucji pomocy społecznej i organizacji zaangażowanych w świadczenie usług lokalnych.

Należy jednocześnie nadmienić, że realizacja projektu w zaproponowanym kształcie pozostaje w pełnej zgodności z kierunkami działań wyznaczonymi w Strategii na rzecz Osób z niepełnosprawnościami 2021–2030, w szczególności w ramach działania I.3.1 „Realizacja procesu deinstytucjonalizacji”. Strategia jednoznacznie wskazuje na potrzebę równoległego rozwoju Centrów Usług Społecznych jako elementu reformy podmiotów realizujących usługi społeczne, ściśle powiązanego z procesem deinstytucjonalizacji i zwiększania dostępności środowiskowych form wsparcia.

Projekt ustawy wprowadza szereg zmian mających na celu zwiększenie dostępności, jakości i skuteczności realizacji usług społecznych poprzez modyfikację przepisów ustawy o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych.

Proponowane rozwiązania mają charakter systemowy i organizacyjny, odpowiadają na potrzeby zgłaszane przez jednostki samorządu terytorialnego, wynikają z diagnozy funkcjonowania CUS, rekomendacji Zespołu do spraw reformy systemu pomocy społecznej, jak również z szeroko zakrojonych prekonsultacji ze środowiskiem lokalnym uwzględniających wszystkie regiony Polski.

Do kluczowych zmian projektowanych w ustawie należą w szczególności:

1. Wprowadzenie definicji legalnej usług społecznych, co uporządkuje pojęcia i umożliwi spójne stosowanie przepisów w obszarze polityki społecznej;
2. Doprecyzowanie katalogu realizatorów usług społecznych, w celu uwzględnienia zróżnicowanej struktury lokalnych podmiotów realizujących zadania społeczne;
3. Ustanowienie obowiązku opracowania programu usług społecznych przez CUS – w oparciu o uprzednio przeprowadzoną diagnozę potrzeb i potencjału lokalnej społeczności; oba dokumenty podlegają konsultacjom społecznym i są przedstawiane Radzie Gminy lub Powiatu;
4. Doprecyzowanie podstawy prawnej dla wewnętrznej struktury organizacyjnej CUS, poprzez wskazanie, że określa ją regulamin organizacyjny jako akt prawa wewnętrznego;
5. Zmiana przepisów umożliwiająca zatrudnianie większej liczby organizatorów społeczności lokalnej oraz innych pracowników wspierających działania Zespołu ds. usług społecznych;
6. Uchylenie art. 23 ust. 6 ustawy, który zakazuje włączania do struktury CUS placówek zapewniających pobyt całodobowy – zmiana ta zwiększy elastyczność organizacyjną i lokalne możliwości integracji usług;
7. Uelastycznienie wymagań kwalifikacyjnych kadry CUS – dopuszczenie możliwości:

• zatrudnienia organizatora społeczności lokalnej z wykształceniem średnim (po odbyciu kursu określonego w ustawie),
• zatrudnienia na stanowisku koordynatora indywidualnych planów usług społecznych (KIPUS) osoby z wykształceniem kierunkowym, niespełniającej wymagań właściwych dla pracownika socjalnego;

8. Zmiana podstawy zatrudnienia dyrektora CUS – z powołania na umowę o pracę;
9. Wprowadzenie możliwości zatrudniania pracowników (organizatorów, koordynatorów) przed ukończeniem wymaganych kursów specjalizacyjnych – z maksymalnym okresem karencji wynoszącym 6 miesięcy;
10. Zrównanie uprawnień koordynatorów indywidualnych planów usług społecznych (KIPUS) z pracownikami socjalnymi, w przypadku gdy spełniają oni wymagania dla tego zawodu – w zakresie dodatku terenowego oraz dodatkowego urlopu.

Proponowane rozwiązania mają charakter legislacyjny i nie wymagają alternatywnych środków interwencji. Umożliwią samorządom skuteczniejsze tworzenie i prowadzenie centrów usług społecznych, eliminując kluczowe bariery instytucjonalne i kadrowe identyfikowane w dotychczasowej praktyce. Tym samym przyczynią się do upowszechnienia środowiskowych usług społecznych zgodnie z kierunkiem reformy systemu pomocy społecznej oraz zapisami Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021–2030.

O projekcie

Projekt „SAMO-ES. Samoorganizacja przedsiębiorstw społecznych jako odpowiedź na wyzwania społeczne” realizowany jest w partnerstwie, które tworzą Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych (lider), Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej „Być Razem” z Cieszyna, Stowarzyszenie na rzecz Spółdzielni Socjalnych, Stowarzyszenie Klon/Jawor.

ℹ️ Odwiedź nas: www.samo-es.pl