Osobom starszym, tak jak każdemu z nas, należy się szacunek, a społeczność lokalna powinna wspierać seniorów, tak jak innych członków, w zaspokajaniu potrzeb. Tym bardziej, że seniorzy są naszym dobrem wspólnym, wymagającym troski i wsparcia. Oni budowali to, z czego my możemy dzisiaj korzystać, wielu z nich nadal jest aktywnych zawodowo czy społecznie.
Dbajmy o seniorów
Seniorzy są źródłem bezcennej wiedzy pragmatycznej, unikalnych umiejętności, tradycji i wartości, które możemy przekazać następnym pokoleniom. Dlatego państwo, samorządy i każdy z nas powinien zapewnić seniorom godną starość, czyli tworzyć warunki do pełnego zaspokajania potrzeb. 30 lat temu ONZ przyjęła, aktualne także dzisiaj, zalecenia dotyczące godnej starości (Rezolucja nr 46/91 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 16 grudnia 1991 r. ).
Kluczowe jest zapewnienie seniorom:
- źródła utrzymania (praca, emerytura bądź renta),
- mieszkania,
- aktywności psychofizycznej,
- aktywności społecznej,
- aktywności rodzinnej,
- zdrowia,
- realizacji zainteresowań,
- szacunku otoczenia,
- bezpieczeństwa,
- opieki.
Te zalecenia wyznaczają szeroki zakres usług, które są potrzebne seniorom. Począwszy od działań wspierających aktywność zawodową, społeczną czy rozwój psychofizyczny, poprzez dostosowanie mieszkań i przestrzeni publicznych, zapewnienie dostępu do edukacji czy kultury, aż po opiekę i pomoc medyczną. Popyt na te usługi będzie stale rósł, bo Polacy starzeją się, seniorów w następnych latach będzie przybywać i będą stanowić coraz większą część społeczeństwa.
Instytucje publiczne a usługi dla seniorów
Świadczenie usług dla seniorów, w szczególności opiekuńczych i medycznych, opiera się głównie na instytucjach publicznych. Państwo i samorządy powinny tworzyć warunki prawne, finansowe i organizacyjne do tego, żeby zapewnić godną starość, ale świadczenie usług powinno być zdecentralizowane i oddane w ręce obywateli. Dzięki temu seniorzy nie są wykluczeni ze społeczności, mogą samodzielnie podejmować decyzje, zamiast biurokracji dostają empatię, a otoczenie uczy się szacunku i odpowiedzialności za osoby starsze.
Dlatego m.in. Unia Europejska zachęca kraje członkowskie do deinstytucjonalizacji usług społecznych, czyli przechodzenia od sformalizowanego, instytucjonalnego wsparcia do usług świadczonych przez społeczności lokalne. W tym procesie ważną rolę odgrywają gminy, odpowiadające za szereg usług istotnych dla osób starszych.
Duża część z tych usług może być świadczona przez organizacje pozarządowe, a powierzanie im ich wykonywania jest praktycznym przejawem deinstytucjonalizacji oraz realizacji konstytucyjnej zasady pomocniczości.
Organizacje i społeczne sieci wsparcia
Organizacje są bliżej ludzi i ich problemów niż administracja rządowa, a nawet samorządowa. Tworzą je obywatele, w tym sami seniorzy, którzy najlepiej znają potrzeby swoich rówieśników. Organizacje mogą działać szybko i elastycznie dostosowywać się do indywidualnych potrzeb i oczekiwań każdego seniora. Są wstanie mobilizować mieszkańców do działania na rzecz osób starszych, organizować społeczne sieci wsparcia. Przykładów na to dostarczył choćby ostatni rok, w którym organizacje błyskawicznie zareagowały na problemy seniorów związane z pandemią.
Wiele takich inicjatyw opartych o zaangażowanie mieszkańców zostało zrealizowanych np. w ramach programu „Działaj Lokalnie”[1]. Seniorzy mają także stałe wsparcie organizacji pozarządowych, np. w ramach klubów seniora, uniwersytetów trzeciego wieku czy wolontariatu. Organizacje najczęściej oferują usługi nie wymagające specjalistycznego przygotowania, ale świadczą również profesjonalną opiekę domową czy usługi medyczne. W sukurs organizacjom na tym polu przychodzą również inne podmioty ekonomii społecznej, np. spółdzielnie socjalne.
Nowe technologie w usługach społecznych
W świadczeniu usług społecznych coraz większe znaczenie odgrywają nowe technologie i nie jest to wyłączna „zasługa” pandemii. Przenoszenie usług do świata wirtualnego to proces nieunikniony, bo przyczynia się do zwiększenia skuteczności i efektywności świadczenia usług oraz ułatwia korzystanie z nich, również przez seniorów.
Dobrym tego przykładem jest system „Dobre Wsparcie”[2], który oferuje narzędzia cyfrowe pozwalające usprawnić zarządzanie usługami skierowanymi do seniorów. Umożliwia koordynację działań różnych podmiotów udzielających wsparcia, a sami seniorzy mają łatwiejszy dostęp do oferowanych usług. Co ważne, system pozwala na włączenie w świadczenie usług rodzin, sąsiadów czy organizacji lokalnych, czyli na ich deinstytucjonalizację.
Nowe technologie, tak też jest w systemie „Dobre Wsparcie”, nie powinny i nie mogą zastąpić bezpośrednich kontaktów międzyludzkich. Nie tylko dlatego, że nie wszystko da się zrobić wirtualnie, ale przede wszystkim dlatego, że bezpośrednie kontakty o wiele skuteczniej niż te zdalne, budują wzajemne relacje, więzi emocjonalne, zaufanie i poczucie bezpieczeństwa, co jest niezbędne dla zapewnienia godnej starości.
Artykuł powstał dzięki finansowaniu w ramach Programu „Fundusz pomocowy dla organizacji pozarządowych oraz inicjatyw obywatelskich 2020”, utworzonego przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji.
Artykuł pt. „Seniorzy dobrem wspólnym społeczności lokalnych” jest dostępny na licencji Creative Commons „Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe” (CC BY-NC 4.0). Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Nauka dla Środowiska. Utwór powstał w ramach projektu „Dobre Wsparcie”, realizowanego przez Fundację Nauka dla Środowiska przy wykorzystaniu środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści – pod warunkiem zachowania niniejszej informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, posiadaczach praw oraz o projekcie „Dobre Wsparcie”. Treść licencji jest dostępna na stronie https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.pl
