Publicystyka - ngo.pl

W portalu ngo.pl cyklicznie podejmujemy temat warunków zatrudnienia w organizacjach. Poświęciliśmy mu choćby dwie debaty („Jaka praca, jaka płaca?”, „Jakość pracy w organizacjach”), w których swoje opinie wyrazili naukowcy i naukowczynie, działacze i działaczki organizacji, osoby z zarządów, związkowcy i związkowczynie. Na podstawie tych głosów łatwo można zidentyfikować pewne systemowe problemy związane z pracą w wielu organizacjach społecznych. To choćby szklany sufit, jeśli chodzi o możliwości awansu i wysokość zarobków (związany zarówno z możliwościami danej inicjatywy, jak i ze społecznym odbiorem działań społecznych). Dyskutowaliśmy o niedofinansowaniu działań organizacji, obcinaniu kosztów obsługi administracyjnej i pracy profesjonalistów i profesjonalistek w ramach dotacji publicznych, o opieraniu się na pieniądzach z projektów – często krótkich i niepewnych, co przekłada się na niemożność zaoferowania pracownikom i pracowniczkom umów o pracę na czas nieokreślony.

Rozmawialiśmy także o panującej w części organizacji kulturze organizacyjnej, wspierającej wyzysk i autowyzysk w imię idei – branie i nierozliczanie nadgodzin, zabieranie pracy do domu, odpowiadanie na maile w czasie wolnym… Czasem wymaga tego specyfika naszej pracy, a czasem jedynie nasze specyficzne do niej podejście. Bo skoro robimy wspaniałe rzeczy – a przecież organizacje w Polsce robią wspaniałe rzeczy! – to powinniśmy się poświęcać. Bo warto. Bo „to nie jest zwykła praca”. Nasi dyskutanci i dyskutantki wskazywali również, że są organizacje tak mocno oparte na liderach i (choć rzadziej) liderkach, że dochodzi w nich do zarządzania autorytatywnego, a niekiedy autorytarnego. Oczywiście – nie jest to problem wszystkich organizacji, ale przecież wielu i wiele z nas wie, o czym mowa.

Zdawać by się więc pozornie mogło, że bardzo poważne zarzuty stawiane kierownictwu, a przede wszystkim prezesowi Stowarzyszenia „Wiosna”, księdzu Jackowi Stryczkowi, twórcy „Szlachetnej Paczki”, to tylko kolejny akord tej samej melodii. Ale to niecała prawda.

Analogia nie jest pełna po pierwsze dlatego, że „Wiosna” to potężna, w skali kraju jedna z wyjątkowo silnych, bogatych i prężnych organizacji. To nie jest organizacja, która żyje od projektu do projektu, która nie wie, jak dotrwać do pierwszego, w której w związku z tym trudno o stabilne zatrudnienie. To organizacja zatrudniająca około setki osób, która w sprawozdaniu finansowym za rok 2017 wykazała zysk na poziomie niemal 3 milionów złotych oraz ilość środków pieniężnych na koniec roku na poziomie prawie 9 milionów. Nie mówimy o organizacji, która „jedzie na wyzysku” z powodu trudnej sytuacji, w której rozmaite (zawsze szkodliwe, nie chodzi o ich usprawiedliwianie, ale o ich zrozumienie) mechanizmy wynikają z trudnej kondycji instytucji.

Mówimy o bogatej, stabilnej finansowo instytucji, w której – według dziennikarskich doniesień – dochodziło do bardzo poważnych nadużyć względem zatrudnionych w niej osób.

Po drugie, przypadek opisany przez dziennikarza Onetu wydaje się jednak wyjątkowy – nawet jeśli porównać go z rozmaitymi przypadkami mobbingu w różnych innych instytucjach i firmach wszelkiej maści. Mimo realnych i mających różne źródło problemów z pracą w organizacjach, o których trzeba i chcemy rozmawiać, trudno twierdzić, że zachowania takie jak te przypisywane księdzu Stryczkowi są standardem. Być może niektóre z nich bazują na częściowo podobnych mechanizmach – jak pozycja lidera czy wskazywanie na konieczność poświęcania się dla misji. Jednak od zjawisk, o których dyskutowaliśmy dotąd w portalu ngo.pl, zachowania zarzucane księdzu Stryczkowi odróżniają dwie rzeczy: skala oraz brutalność.

Bo to, co opisał w swoim artykule Janusz Schwertner, to nie są problemy. To patologia.

Mówimy wszak o zarzutach, na które składają się opowieści 21 osób, w tym kilku wypowiadających się pod nazwiskiem. Mowa w tekście jest między innymi o manipulowaniu ludźmi, wykorzystywaniu ich prywatnych problemów do upokarzania w pracy, zwalnianiu z pracy bez żadnego powodu, despotyzmie, krzyku i agresji słownej, groźbach zrujnowania kariery, utrudnianiu znalezienia nowego zatrudnienia, doprowadzaniu na skraj wyczerpania nerwowego, dzwonieniu, pisaniu maili i smsów, gdy podwładni i podwładne są na zwolnieniach lekarskich, wzbudzaniu poczucia winy, windowaniu oczekiwań do niebotycznych poziomów, wymuszaniu nadgodzin, seksistowskich odzywkach, budowaniu sekciarskiej atmosfery, obrażaniu i dyskryminacji osób otyłych, próbach zastraszania dziennikarzy, by nie publikowali reportażu…

Dodajmy, że na wiarygodność oskarżeń wpływa nie tylko liczba oskarżających i nieanonimowość części z nich, ale także komentarze na portalach rekrutacyjnych w internecie. A nawet, co paradoksalne, działania marketingowe samego Stowarzyszenia „Wiosna” – kilka miesięcy temu, gdy Szlachetna Paczka próbowała uprzedzić zarzuty, wypuściła film, w którym jeden z zarządzających stowarzyszeniem twierdzi, że „to najpiękniejsze miejsce pracy, jakie kiedykolwiek stworzono”. Jednocześnie przyznał, że nieraz sam rzucał papierami, „lądował na SOR-ze” oraz „średnio raz w roku przechodzi załamanie nerwowe”.

Cóż, jeśli to miała być obrona przed zarzutami, to trudno o bardziej chybioną strategię.

Podsumujmy: trzeba podkreślić, że choć jakość pracy w organizacjach bywa bardzo różna, niekiedy zła, to jednak podobna patologia nie jest w nich normą. Co więcej, w tym wypadku nadużycia (znacznie większe, niż przeciętnie) wynikają częściowo z innych źródeł niż zwykle, bo sytuacja kadrowa i finansowa „Wiosny” nie jest reprezentatywna dla sektora obywatelskiego.

Nie zmienia to faktu, że cała ta historia może być dla wszystkich osób zarządzających organizacjami przyczynkiem do rachunku sumienia – zawsze warto go dokonać. Tak na wszelki wypadek – by uniknąć także mniejszych uchybień i nadużyć. Zastanowić się zarówno, jak im zapobiegać, jak na nie reagować i jak je rozliczać. Jak w trosce o idee i misję nie zatracić troski o osoby mające je realizować.

Co zaś dalej w sprawie konkretnych osób zarządzających Stowarzyszeniem „Wiosna”? Trzeba jasno stanąć po stronie ofiar. Uwierzyć im, wesprzeć, nie pozwolić na dalszą ich krzywdę. I dobitnie powiedzieć: żadne, ale to żadne, nawet największe społeczne dobro czy najwspanialsza aktywność nie usprawiedliwia takich działań.

Nie można – mając na sztandarach troskę o człowieka – niszczyć człowieka.

Aktualizacja: Ksiądz Jacek Stryczek oddał się do dyspozycji Walnego Zgromadzenia Stowarzyszenia "Wiosna".

Ignacy Dudkiewicz – redaktor naczelny Publicystyki portalu ngo.pl

Czym żyje III sektor w Polsce? Jakie problemy mają polskie NGO? Jakie wyzwania przed nim stoją. Przeczytaj debaty, komentarze i opinie. Wypowiedz się! Odwiedź serwis opinie.ngo.pl.

Nie można – mając na sztandarach troskę o człowieka – niszczyć człowieka.