Publicystyka - ngo.pl

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej ogłosiło 25.06.2021 rozpoczęcie prekonsultacji „Strategii rozwoju usług społecznych”. To cieszy, bowiem od kilku lat decydenci nie mogli się zdecydować, czy tworzyć taki dokument. Nareszcie przełamano opory przed zaplanowaniem działań, które z uwagi na zmiany demograficzne, kwestie zdrowotne, czy wreszcie zmiany świadomości na rzecz bezpiecznego i niezależnego życia są po prostu nieuniknione.

Dlatego też w lutym 2020 blisko stu przedstawicieli organizacji obywatelskich oraz samorządów regionalnych i lokalnych postanowiło wspólnie z ministerstwem przystąpić do prac przygotowujących dokument o charakterze strategicznym, ale jednocześnie na tyle skonkretyzowanym by tworzył mapę drogową zmian systemowych. Wspólnie zaproponowaliśmy zmiany w zakresie wsparcia rodzin, rozwoju wsparcia środowiskowego, mieszkalnictwa, instytucji całodobowych, oraz sposobu zarządzania zmianami strukturalnymi i finansowymi, tak by najpóźniej do 2035 roku, zapewnić każdej osobie potrzebującej wsparcia z powodów społecznych (między innymi podeszłego wieku, niepełnosprawności, zdrowia psychicznego, bezdomności) możliwość bezpiecznego funkcjonowania w swoim mieszkaniu lub swoim domu tak długo, jak tego pragnie, zaś dzieciom i młodzieży pozbawionej opieki rodzicielskiej – wsparcie w warunkach rodzinnych.

W styczniu 2021 rząd powołał zespół zadaniowy kierowany przez ministra Pawła Wdówika, zaś w lutym Prezydent RP Andrzej Duda uznając wagę sprawy zwołał Forum Deinstytucjonalizacji. Wspólna praca zaowocowała przedstawieniem 30 kwietnia br. dokumentu. „Usługi społeczne i zdrowotne na rzecz niezależnego i bezpiecznego życia. Strategia deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce 2021-2035”.  Ponadto przygotowano operacyjną „mapę drogową” działań na okres 2021-2023.

Po dwóch miesiącach (w czerwcu br.) ministerstwo przedstawiło swoją propozycję, w odróżnieniu od przedstawianej przez nas wersji dokumentu z końca kwietnia, jeszcze nieskonsultowaną wewnątrz ministerstwa. Jednak to, co zobaczyliśmy w propozycji rządowej, powoduje rozgoryczenie i zniechęcenie. Do tej pory wskazywaliśmy na partycypacyjną formułę działania. Na partnerskie podejście i wzajemne słuchanie. Otrzymaliśmy produkt, w którym widać wiele inspiracji z naszych prac, jednak zostały one przetworzone w taki sposób, który czyni ten dokument niespójnym i w praktyce niemożliwym do zrealizowania.

Wydawało się, że partnerska, do tej pory, postawa rządu umożliwi wspólne dyskutowanie rozwiązań i w wielu miejscach dokonać istotnych korekt, rezygnując z rzeczy, które zdaniem administracji są możliwe na dalszym etapie, zmian harmonogramów i wydłużenia czasu wdrożenia rozwiązań. To oczywiste. Nie przewidzieliśmy jednak, że blisko osiemnaście miesięcy wspólnych prac zakończy się wybraniem niektórych elementów i zbudowaniem zupełnie innego materiału pozbawionego konkretności i precyzyjności.

▪       Dokument wskazuje, że dotyczy wyłącznie usług społecznych, podczas gdy w jego treści pojawiają się również usługi zdrowotne (co jest jak najbardziej zasadne i istotne). Nie wiadomo jednak, czy jest to całość działań, czy też przypadkowy wybór zakresu usług;

▪       Język użyty w dokumencie jest niekonsekwentny, miejscami archaiczny. Dziś już nie mówimy o osobach zależnych (wskazuje na to m.in. Strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030), zaś proponowane w strategii niezależne życie w istocie sprowadza się do opieki. Jest to więc cofanie się do czasów, kiedy pomoc społeczna nazywana była opieką społeczną.

▪       Zbudowanie całego dokumentu nie problemowo – jak proponowaliśmy – ale w oparciu o grupy docelowe, co powoduje powielanie podobnych kwestii np. koordynacja czy mieszkalnictwo. Pojawiają się różne pojęcia i wskaźniki – np. raz są to mieszkania wspomagane, raz chronione treningowe. W przypadku usamodzielnianej młodzieży do 2040 ma być stworzonych jedynie 120 mieszkań treningowych (!!!), a w przypadku osób w kryzysie bezdomności 2500 (choć nie wiadomo skąd pojawia się wskaźnik dotyczący funkcjonujących obecnie aż 1500 takich mieszkań dedykowanych dla tej grupy osób). Otóż w trakcie naszych prac uznaliśmy za niezwykle istotne znalezienie wspólnego mianownika i wspólnego sposobu finansowania, a nie rozproszenia sektorowych czy departamentalnych działań, jak zostało to obecnie zaproponowane.

▪       Zbyt ogólne podejście do wielu problemów, co w istocie uniemożliwia poznanie intencji autorów. Połączono różne elementy z dotychczasowych prac uzupełniając je nowymi, które nie do końca pasują do pozostałych. Z wykazu wskaźników widać kilka etapów np. 2025 i 2030 w pojedynczych zadaniach, podczas gdy zdecydowana większość jest określona na 2040 rok.

▪       Brak wyraźnie precyzyjnego harmonogramu. Najbardziej konkretnie zaplanowano działania na 2023 i 2025 r. związane z projektem MRiPS „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie mechanizmów i planów deinstytucjonalizacji usług społecznych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020”. Każde działanie w Strategii powinno być opisane w sposób, który pozwoli, w najbliższych latach, zaplanować działania wszystkim zainteresowanym podmiotom (administracji publicznej, OPS, ROPS, organizacjom pozarządowym).

▪       Rozbieżności pomiędzy diagnozą i planowanymi działaniami. Słusznie wskazano – co też bardzo mocno akcentowaliśmy – że duża cześć osób wymagających wsparcia znajduje się w rodzinach. Oznacza to potrzebę budowy systemu wsparcia dla rodzin. Tymczasem proponuje się nieobjaśnione "uzawodowienie opiekunów", co zapewne dotyczy osób niepracujących, natomiast pozostałe 90% rodzin wspierających swoich bliskich to osoby pracujące. Dla tej grupy (liczącej ok. 2 mln. osób) nie zaplanowano działań.

▪       Cała kwestia koordynacji usług społecznych i zdrowotnych sprowadza się do powołania do 2025 r. instytucji koordynatora w gminie, oraz ustanowienia standardów usług. Nie ma wątpliwości, że wprowadzenie takiego zadania o charakterze biurokratycznym sprowadza się do scedowania na Ośrodki Pomocy Społecznej kolejnego zadania, które jak wynika z kontekstu ma być oparte na środkach finansowych w takiej wysokości jak obecnie. Naszym zdaniem, co zostało zapisane w projekcie Strategii z kwietnia 2021 r. – koordynacja działań miała być oparta o poziom regionalny (ROPS, regionalne plany, międzysektorowe platformy usług społecznych), oraz z uwagi na zróżnicowanie potrzeb – o poziom ponadlokalny oparty na Centrach Usług Społecznych CUS). To właśnie CUS-y miały koordynować usługi realizowane przez OPS, ZOZ, organizacje obywatelskie i wiele innych instytucji. Niestety, w przedstawionym do prekonsultacji dokumencie przewiduje się, że w 2030 r. zaledwie w 25% gmin ma funkcjonować CUS.

▪       Istotną kwestią są finanse. Oczywiste jest, że zbudowanie źródeł finansowania wymaga czasu i przygotowania – podzielamy tę opinię. Jednak czas na stworzenie nowych źródeł finansowania opartych na montażu finansowym prywatno-samorządowo-rządowym musi zostać poprzedzony dogłębną analizą i uporządkowaniem dotychczasowych źródeł finansowania. Dziś wiele identycznych działań finansowanych jest z różnych źródeł. Brak jest również kluczowej kwestii, którą należy zdecydowanie rozstrzygnąć -finansowania publicznego działań zainicjowanych ze środków budżetu UE. Wiele cennych działań zanika po tzw. okresie trwałości, ponieważ samorząd nie jest w stanie ich utrzymać. Tymczasem źródła rządowe promują powstawanie nowych inicjatyw, zamiast wspieranie tych już istniejących.

▪       Niepokojące jest również, marginalne potraktowanie organizacji obywatelskich jako istotnego partnera władz publicznych różnych szczebli w procesie rozwoju usług. Oczywiście wspomina się o nich, podobnie jak i o innych „ważnych partnerach”. Wydawało się, że kwestia partnerstwa publiczno-społecznego jest przez wszystkich stawiana jako jeden z warunków pozytywnych zmian uspołeczniających proces rozwoju usług społecznych i zdrowotnych. Niestety, w propozycji ministerialnej to jedynie jeden z pomniejszych elementów.

To tylko niektóre elementy budzące niepokój. Wierzymy, że nadal możliwe jest przygotowanie w sposób partycypacyjny, z udziałem ekspertów, Strategii odpowiadającej na wyzwania, które nas czekają. Brak konkretnych działań będzie bardzo bolesny zarówno dla polskich rodzin, samorządów, jak i budżetu państwa. Nadal jesteśmy gotowi wspólnie pracować i angażować swój czas. Nie jesteśmy płatnymi ekspertami czy podwykonawcami, ale osobami i przedstawicielami organizacji, którzy chcą pracować dla dobra wspólnego.

Uważamy, że należy opinii publicznej przedstawić przygotowane propozycje do dyskusji:

▪       „Usługi społeczne i zdrowotne na rzecz niezależnego i bezpiecznego życia. Strategia deinstytucjonalizacji usług w Polsce 2021-2035” przekazany MRiPS w dn. 30 kwietnia 2021

▪       Plan wdrażania Strategii do 2023 (mapa drogowa I faza).

1. Joanna Luberadzka-Gruca, Fundacja Polki Mogą Wszystko, Warszawa

2. Cezary Miżejewski, Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych WRZOS, Warszawa

3. Anna Bugalska, Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych, Warszawa

4. Monika Lewandowska, Powiatowa Społeczna Rada do Spraw Osób Niepełnosprawnych, Sopot

5. Krzysztof Kurowski, Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami, Warszawa

6. Katarzyna Przybylska, Fundacja Habitat for Humanity Poland, Warszawa

7. dr hab. Mariusz Kwiatkowski, prof. UZ, Fundacja Partycypacja, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra

8. Jerzy Wójtowicz, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Szczecinie, Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin

9. Jakub Wilczek, Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności, Zabrze

10. dr hab. Ryszard Szarfenberg, EAPN Polska, Warszawa

11. Łukasz Broniszewski, Fundacja Stabilo, Toruń

12. Małgorzata Jaskulska, Chrześcijańska Fundacja Rozwoju Osobistego RONDO, Zielona Góra

13. Anna Mielczarek-Żejmo, Fundacja Partycypacja, Zielona Góra

14. Aleksandra Borkowska-Frołowicz, Piotr Frołowicz, Grupa Alivio Spn.s, Zielona Góra

15. Joanna Frątczak-Mueller, Fundacja Partycypacja, Zielona Góra

16. Rafał Krenz, Uniwersytet Warszawski, Wydział Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji, Warszawa

17. Hanna Szymańska, Koło Grudziądzkie TPBA, Grudziądz

18. Anna Puławska-Rodzik, Fundacja Eudajmonia, Polkowice

19. Piotr Harhaj, Stowarzyszenie Na Drodze Ekspresji, Sopot

20. dr Małgorzata Franczak, Grupa branżowa ds osób z niepełnosprawnościami i dostępności, Wrocław

21. dr Izabela Grabowska, Uniwersytet Warszawski, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

22. dr Zbigniew Głąb, Stowarzyszenie Projektowo-Badawcze “Instytut Działań Społecznych”, Szczerców

23. Agnieszka Deja, Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych, Warszawa

24. Edyta Wojtasińska, Stowarzyszenie Rodzicielstwa Zastępczego Jedno Serce, Żabce

25. Joanna Cwojdzińska, Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, Warszawa