Publicystyka - ngo.pl

Chociaż na poziomie krajowym działają komitety monitorujące poszczególne programy finansowane w ramach polityki spójności, w tym tak ważny dla organizacji Europejski Fundusz Społeczny (EFS), to jednak działania w ramach komitetów monitorujących nie wyczerpują możliwości, jakie mamy, jeśli chcemy wywierać wpływ nie tylko na rozwiązania dedykowane organizacjom społecznym, ale szerzej na polityki europejskie, których oddziaływanie na nasze życie jest znaczące.

To dzięki funduszom Unii Europejskiej oraz powiązanym z nimi strategiom możemy realizować wiele działań w obszarze społecznym (np. działanie na rzecz poprawy jakości usług publicznych, wspieranie ludzi młodych we wchodzeniu na rynek pracy, czy włączanie grup doświadczających marginalizacji czy dyskryminacji). Dlatego jako osoby aktywnie angażujące się w życie publiczne nie możemy zapominać również o innych procesach toczących się obecnie na forum europejskim, w które warto się zaangażować.

Obecnie rozpoczęły się dyskusje nad najważniejszym dokumentem Unii Europejskiej, a mianowicie nad wieloletnimi ramami finansowymi na okres 2028-2034 (ang. MFF - Multiannual Financial Framework)^[1], czyli upraszczając unijnym budżetem oraz powiązanymi z nim politykami. Od wielu miesięcy toczy się także burzliwa debata nad kształtem przyszłej polityki spójności, która ma fundamentalne znaczenie z punktu widzenia spójności społecznej Unii Europejskiej. Choć formalne konsultacje zostały już zakończone^[2], nie oznacza to, że rozmowa o nowych ramach finansowych i kierunkach poszczególnych polityk została zamknięta. Przeciwnie – dyskusja dopiero nabiera tempa i wkroczy w decydującą fazę, gdy Komisja Europejska ogłosi w lipcu br. założenia przyszłego budżetu.

O kwestii nowego budżetu i założeń polityki spójności na kolejny okres dyskutowaliśmy podczas Stałej Konferencji ds. Europejskich organizowanej co roku przez OFOP, która odbyła się w maju 2025 r w Warszawie^[3]. Kluczowe wyzwania przedstawione w tym kontekście dotyczą przede wszystkim pozyskania nowych źródeł dochodu dla Unii Europejskiej, co jest niezbędne w związku z koniecznością spłaty zadłużenia związanego z programem RePowerEU. Równocześnie, ze względu na rosnącą potrzebę dozbrajania Europy, środki przeznaczane na inne działania będą znacznie skromniejsze. Negocjacje budżetowe, które i tak należą do trudnych, tym razem staną się szczególnie wymagające, ponieważ trzeba będzie pogodzić wiele konkurujących ze sobą priorytetów.

Z punktu widzenia organizacji ważne jest jednak przede wszystkim jaki kształt przyjmą poszczególne programy, które do tej pory wchodziły w skład pakietu działań polityki spójności. Od zeszłego roku wiadomo, że Komisja pracuje nad propozycjami znaczących modyfikacji modelu zarządzania w polityce spójności, w tym stworzenia jednego planu krajowego dla każdego państwa członkowskiego. Propozycja ta znalazła się, między innymi, także w krótkim dokumencie opublikowanym w lutym tego roku^[4]. 

Pomysł stworzenia jednego planu krajowego na wzór Krajowego Planu Odbudowy spotkał się z obawami zarówno ze strony władz lokalnych, jak i organizacji pozarządowych, bowiem obie te grupy widzą duże ryzyko w oddalaniu procesów decyzyjnych od poziomu lokalnego. Co do zasady, obie te grupy interesariuszy postulują utrzymanie dotychczasowej struktury programów a przede wszystkim zachowania tzw. złotych zasad polityki spójności. Są nimi: wielopoziomowe zarządzanie oraz zasady subsydiarności i partnerstwa. 

W szczególności, ta ostatnia, polegająca na włączaniu w cały cykl programowania polityk UE wszystkich partnerów, w tym także organizacji społeczeństwa obywatelskiego, jest bardzo ważna dla legitymizacji procesów decyzyjnych w Unii Europejskiej, a także jakości samej demokracji europejskiej. Nic więc dziwnego, że kiedy pojawiły się pierwsze informacje o zmianach w polityce spójności, modelowanych na sposobie zarządzania Krajowym Planem Odbudowy (który w procesach decyzyjnych pominął chociażby partnerów na szczeblu regionalnym), pojawiły się obawy czy zasady te zostaną utrzymane. Warto również zwrócić uwagę na stanowisko polskiego rządu, które zwraca szczególną uwagę na wymiar terytorialny planowanych interwencji (tzw. place-based approach)^[5].

Bardzo ważna debata animowana przez Polskę, jako kraj prezydencji w Radzie UE, odbyła się w styczniu tego roku. Z wynikami tej debaty i kluczowymi wnioskami można się zapoznać na oficjalnej stronie polskiej prezydencji^[6].

OFOP przedstawił swoje stanowisko w powyższych kwestiach podczas posiedzenia Podkomitetu ds. Umowy Partnerstwa (przy Komitecie ds. Umowy Partnerstwa) w marcu 2025 r., podkreślając kluczowe znaczenie zasady partnerstwa. W przedstawionym stanowisku OFOP wskazuje na konieczność zachowania i wzmocnienia zasad horyzontalnych, takich jak równość szans kobiet i mężczyzn, zrównoważony rozwój, niedyskryminacja oraz poszanowanie praw podstawowych, a także na potrzebę ich skutecznego wdrażania już na etapie programowania nowych działań i programów. Tylko w ten sposób możliwe będzie zapewnienie, że finansowanie unijne realnie przyczyni się do budowania bardziej sprawiedliwej, włączającej i zrównoważonej Europy. 

Stanowisko OFOP podkreśla także potrzebę przygotowania dokumentów implementacyjnych dotyczących stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej jako zasady horyzontalnej w ramach funduszy europejskich. Dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego niezwykle istotne jest obecnie zapewnienie sprawnego mechanizmu wdrażania programów i przygotowywania projektów przy zachowaniu pełnej zgodności z Kartą. Ma to znaczenie nie tylko z punktu widzenia zarządzania projektami finansowanymi ze środków polityki spójności, ale także wartości, których jako środowisko powinniśmy konsekwentnie bronić. Są to oczywiście wartości zapisane w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, a więc poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego oraz poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych od samego początku swojego istnienia dba o to, aby organizacje społeczne z Polski były odpowiednio reprezentowane na szczeblu europejskim. Jesteśmy członkiem European Civic Forum, współpracujemy z Civil Society Europe, a nasz głos jest obecny w Europejskim Komitecie Ekonomiczno – Społecznym, Komisji Europejskiej i Parlamencie Europejskim. Wszystko po to, aby rozwiązania prawne i kluczowe decyzje mogące mieć wpływ na działania polskich organizacji uwzględniały ich potrzeby i realia działania. Wierzmy, że ważne jest budowanie szerokich koalicji na rzecz działań międzynarodowych oraz angażowanie się w podobne inicjatywy na forum europejskim.

Tematów pojawiających się na agendzie europejskiej stale przybywa. Warto się nimi interesować gdyż większość z nich ma bezpośrednie przełożenie na warunki działania organizacji w Polsce. Jako OFOP jesienią rozpoczniemy regularne spotkania z naszymi organizacjami członkowskimi, aby dzięki temu móc dzielić się wiedzą, ale i też wspólnie pracować nad pomysłami i rozwiązaniami, które będziemy mogli prezentować w debacie europejskiej. Jeżeli nie jesteś jeszcze członkiem OFOP, to najlepszy czas aby dołączyć do federacji i móc uczestniczyć w spotkaniach. Zapraszamy!