Publicystyka - ngo.pl

Analogicznie do etapów życia człowieka, także w funkcjonowaniu organizacji można wyróżnić pewne wyróżniające się okresy.  

To, ile lat stażu organizacji wyznacza poszczególne etapy, zależy częściowo od „długości życia” całego sektora. W Polsce jest to ok. 30 lat (choć oczywiście są pojedyncze organizacje, które swoje powstanie datują na wiele lat przed 1989 rokiem). W 2018 roku staż działania przeciętnej organizacji wynosił 10 lat. Dlatego wydaje się zasadne wyróżnić następujące etapy:

• Młodość to czas od powstania do 5 lat stażu. W 2018 roku na tym etapie tyło 30% organizacji.
• Dojrzewanie przypada na etap od 6 do 10 lat działania organizacji. W 2018 roku w okresie dojrzewania było 21% organizacji.
• Dorosłość to etap między 11. a 15. rokiem działania organizacji. W 2018 roku 18% organizacji miało taki staż.
• Dojrzałość dotyczy organizacji działających dłużej niż 15 lat. W 2018 roku w tym stadium rozwoju było 31% organizacji.

Warto zwrócić uwagę, że struktura „wieku” organizacji się zmienia (dlatego podkreślamy, że proporcje organizacji będących na poszczególnych etapach życia dotyczy 2018 roku). Jeszcze dziesięć lat temu organizacji o najkrótszym stażu działania było ponad 3-krotnie więcej niż organizacji najstarszych. W 2018 roku te proporcje się zrównały. Można powiedzieć, że sektor pozarządowy dojrzewa, o czym świadczy coraz większy udział organizacji najstarszych.

Etap młodości – także u ludzi – jest przeciwieństwem ustatkowania. Podobne cechy charakteryzują organizacje, które działają nie dłużej niż 5 lat. Częściej niż inne działają one akcyjnie: czasami intensywnie, czasami w ogóle. 

Brak ustatkowania to także brak majątku – organizacje działające krócej niż 5 lat dysponują najmniejszymi budżetami – przeciętnie 20 tys. zł rocznie. W związku z krótkim stażem działania relacje z jednym z kluczowych partnerów polskich organizacji – samorządem – często nie są jeszcze ugruntowane. Zapewne dlatego młode organizacje mają najmniejszą skuteczność w pozyskiwaniu środków samorządowych. Za to częściej niż inne organizacje mają środki ze zbiórek publicznych oraz z działalności gospodarczej.

Niższe niż przeciętne przychody organizacji działających krócej niż 5 lat powodują, że  często nie mogą sobie pozwolić na opłacenie wynagrodzeń, w związku z tym najczęściej działają wyłącznie społecznie. Jednocześnie w działania młodych organizacji częściej niż w przypadku organizacje o dłuższym stażu angażują się tzw. zewnętrzni wolontariusze  (a więc nie związani formalnie z organizacją). Być może ma to związek z akcyjnym charakterem działań, do których łatwiej znaleźć i namówić wolontariuszy.

Młode organizacje są najbardziej zaawansowane technologiczne – są najaktywniejsze w internecie oraz najczęściej korzystają z różnego typu aplikacji, np. bankowości elektronicznej lub przechowywania danych w chmurze.

Pomimo braku ustatkowania i zasobów pierwszy etap działania organizacji cechuje  największy optymizm – młode organizacje są najbardziej zadowolone ze swojej kondycji w minionym roku. Wartości, które najbardziej cenią to: profesjonalizm, determinacja i poczucie misji.

Etap nazwany przez nas „dojrzewaniem” charakteryzuje się już pewnym okrzepnięciem w środowisku i ustabilizowaniem sytuacji organizacji. Organizacje działające między 6 a 10 lat najczęściej z sukcesem aplikują o środki samorządowe. Wyróżnia je także częste korzystanie z darowizn finansowych od firm. Mają wielu partnerów, częściej niż inne organizacje kontaktują się z mediami ogólnopolskimi, środowiskiem akademickim i zagranicznymi stowarzyszeniami i fundacjami

Jednocześnie – być może analogicznie do „okresu dojrzewania” w ludzkim życiu – jest to etap na swój sposób trudny. Organizacje o stażu działania między 6 a 10 lat są największymi pesymistami – najgorzej oceniają swoją kondycję w poprzednim roku. Bardziej niż organizacjom w innych stadiach rozwoju przeszkadzają im problemy rozbudowanej biurokracji administracji publicznej oraz znużenia i wypalenia liderów.

Wśród wartości ważniejsze niż dla innych organizacji są dla nich troska o dobro wspólne oraz zapał i zaangażowanie.

Organizacje, które funkcjonują między 10 a 15 lat, częściej niż inne działają na poziomie krajowym lub międzynarodowym, co niesie różnego rodzaju konsekwencje. Jedną z nich są źródła finansowania: częściej niż stowarzyszenia i fundacje na innych etapach rozwoju korzystają z funduszy unijnych. W kontaktach zewnętrznych wyróżniają się ich relacje z publicznymi placówkami służby zdrowia oraz z prywatnymi firmami.

Jednak ogólnopolska czy międzynarodowa skala działań powoduje swoiste “oderwanie” od korzeni, co może być powodem, że organizacje na etapie dorosłości najrzadziej współpracują z wolontariuszami, zaś problem braku osób gotowych bezinteresownie się angażować w ich działania jest dla nich bardziej dotkliwy niż trudność w zdobywaniu środków finansowych. Problemem jest dla nich także nadmierna kontrola ze strona administracji publicznej (co może być związane z wykorzystaniem środków UE).

Co ciekawe, pomimo działań w skali krajowej lub międzynarodowej, organizacje na etapie dorosłości są stosunkowo mało widoczne w internecie.

Pod pewnymi względami etap dojrzałości jest odwrotnością młodości. Organizacje działające ponad 15 lat mają największe przeciętne budżety: ponad 80 tys. zł rocznie. Najczęściej korzystają z polskich środków publicznych oraz 1% podatku. W konsekwencji wyższych budżetów dojrzałe organizacje częściej niż inne stowarzyszenia i fundacje mają stały, płatny personel zatrudniony na umowy o pracę. 

Długi staż działania owocuje także rozległą siecią kontaktów, w szczególności z samorządem szczebla lokalnego i regionalnego, ministerstwami oraz parafiami, Częściej niż inne organizacje należą do różnego rodzaju porozumień czy związków.

Także pod względem stosunku do świata odróżniają się od najmłodszych organizacji – są największymi malkontentami. Narzekają na wiele kwestii częściej niż inne organizacje, np. na brak współpracy w środowisku pozarządowym. Ich kluczowe problemy to rozbudowane formalności grantodawców oraz brak osób do działania 

Częściej niż dla innych organizacji ważne są dla nich takie wartości, jak demokratyczne zarządzanie, niezależność, zgodność z procedurami oraz wierność tradycjom.

Artykuł powstał w ramach projektu „Kurs na użyteczność: nowa strategia badań Stowarzyszenia Klon/Jawor”, sfinansowanego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030.