Publicystyka - ngo.pl

W opracowaniu przedstawiamy rozwiązania w dziewięciu obszarach edukacji. Warunkiem skutecznej realizacji tych rekomendacji jest uwzględnienie 10 założeń przekrojowych w podejściu do problemu, jaki stwarza obecność kilkuset tysięcy młodych ludzi z Ukrainy w systemie oświaty i szkolnictwa wyższego.^[1] 

●       Proces edukacji jako osiowy element integracji - szkoła, przedszkole i inne placówki edukacyjne jako miejsce adaptacji, integracji, punkt kontaktu oraz wsparcia dla dzieci i rodziców, a nie tylko “dostawca wiedzy”.

●       Odporna i otwarta szkoła - nie chodzi o działania doraźne, ale o tworzenie rozwiązań trwałych i niedyskryminacyjnych (dla wszystkich dzieci z doświadczeniem migracji, nie tylko ukraińskich) oraz o wysoką jakość edukacji i wsparcie dla wszystkich, także polskich uczennic i uczniów.

●       Współpraca i synergia - wspólne działanie zaangażowanych stron: samorządów, organizacji społecznych (także międzynarodowych), wyższych uczelni oraz rządu. Wykorzystanie potencjału partnerów społecznych jako partnerów, a nie tylko “wykonawców” zleconych zadań.

●       Adekwatne środki finansowe - potrzebne pilne określenie źródeł i uruchomienie procedur finansowania dodatkowych  zadań związanych z edukacją: środki z budżetu centralnego ze wsparciem funduszy z Unii Europejskiej.

●       Włączenie ukraińskich podmiotów - niezbędne jest zaangażowanie organizacji, obywateli i młodych ludzi z Ukrainy, a także władz i ukraińskich uczelni wyższych w działania w szkołach, wspólnotach lokalnych, regionalnie i centralnie.

●       Wzmocnienie samodzielności - budowanie sprawczości szkół, jednostek samorządowych jako organów prowadzących i społeczności lokalnych, zgodnie z konstytucyjnymi zasadami pomocniczości i decentralizacji.

●       Pilne i przejrzyste regulacje prawne - dobre, proste prawo, bez nadmiernej regulacji (raczej w kierunku deregulacji), konsultowane z zainteresowanymi stronami.

●       Wysokie standardy pracy z dziećmi - wypracowanie i upowszechnienie standardów pracy placówek edukacyjnych, a także asystentów kulturowych i innych osób pracujących z dziećmi z doświadczeniem migracji i ich polskimi rówieśnikami.

●       Rozwój kompetencji kadry nauczycielskiej - pilnie potrzebne szkolenia i materiały edukacyjne do pracy z klasą wielokulturową, z dziećmi z doświadczeniem migracyjnym, a także do wsparcia psychospołecznego.

●       System gromadzenia i udostępniania danych - niezbędne stale aktualizowane i dostępne  dane o liczbie dzieci ukraińskich z poszczególnych roczników, liczbie studentów, nauczycieli, zasobach lokalowych i in.

Problem: Brakuje kompleksowych rozwiązań umożliwiających stopniowe i elastyczne włączanie ukraińskich dzieci do polskiego systemu edukacji. Regulacje wprowadzane są często ad hoc, bez społecznych konsultacji. Nauczycielki i nauczyciele - zarówno ci z oddziałów przygotowawczych, jak i ogólnodostępnych - potrzebują wsparcia metodycznego w pracy z dziećmi, które dopiero uczą się języka polskiego.

Rekomendacje:

●       Opracować model adaptacji i integracji wewnątrzszkolnej.

●       Dopracować koncepcję pracy oddziałów przygotowawczych^[2].

●       Wesprzeć metodycznie nauczycielki/li pracujące z dziećmi w klasach ogólnodostępnych: wzmocnić kadrowo szkoły.

●       Określić pilnie zasady oceniania, klasyfikacji i egzaminów, uwzględniając zróżnicowany poziom kompetencji językowych.

●       Opracować narzędzia do diagnozy i opisu poziomu kompetencji przedmiotowych (np. “linie rozwoju_”_).

●       Zmodyfikować podstawę programową języka polskiego dla osób uczących się tego języka jako obcego - z mniejszą liczbą lektur obowiązkowych.

●       Stworzyć alternatywną ścieżkę rekrutacyjną,  w tym klasy powitalne (“zerowe”) w szkołach ponadpodstawowych.

●       Tworzyć systemowy i szkolny model wsparcia psychospołecznego (zasady i ścieżki).

Problem: Znaczna część dzieci z Ukrainy i ich rodzin zamierza wrócić do swoich domów - powinni mieć prawo kontynuowania nauki w języku ukraińskim. Obecnie większość z nich korzysta z edukacji zdalnej według ukraińskiego programu nauczania. Potrzebują wsparcia edukacyjnego, czasem technicznego (sprzęt, internet) oraz kontaktów z polskimi rówieśnikami w placówkach edukacyjnych. Tymczasem polska oświata oferuje im niewiele.

Rekomendacje:

●       Stworzyć system rejestracji uczniów pozostających w zdalnej edukacji.

●       Stworzyć warunki organizacyjno-prawne i finansowe do tworzenia lokalnych centrów, wspomagających zdalną naukę - ze zlecaniem zadań organizacjom pozarządowym.

●       Zapewnić samorządom warunki do organizowania zajęć adaptacyjnych i integracyjnych, a także nauki języka polskiego włączających dzieci uczące się w domach.

●       Tworzyć szkoły/oddziały międzynarodowe z ukraińskim językiem i programem nauczania z finansowaniem z budżetu państwa i w porozumieniu z Ukrainą.

3.    Zorganizować opiekę i edukację dla małych dzieci

Problem:  W Polsce przebywa co najmniej 200 tysięcy małych dzieci poniżej 7 lat. Niemal wszystkie pozostają w domach ze swoimi matkami. Ze względu na brak przestrzeni i kadry nauczycielskiej przyjęcie dzieci do publicznych przedszkoli było dotąd możliwe prawie wyłącznie dzięki zwiększeniu przez MEIN limitu dzieci w grupach. By umożliwić dzieciom dostęp do zajęć przedszkolnych i innych zorganizowanych form wczesnej edukacji, zaś ich opiekunkom podjęcie pracy, potrzebne są adekwatne środki finansowe z budżetu państwa oraz odpowiednie regulacje prawne.

Rekomendacje:

●       Ułatwić prawnie i dofinansować tworzenie domowych punktów opieki przedszkolnej i żłobkowej.

●       Wprowadzić do przedszkoli międzygrupowe zajęcia językowe, adaptacyjne oraz integracyjne, a dodatkowo elementy edukacji wielokulturowej.

●       Zatrudnić asystentów kulturowych i osoby mówiące po ukraińsku, by ułatwić komunikację i pracę z dziećmi i ich rodzinami.

●       Wzmocnić współpracę przedszkoli z organizacjami pozarządowymi w prowadzeniu dodatkowych zajęć dla dzieci, warsztatów dla rodziców i szkoleń dla nauczycieli.

Problem: Uczniowie ukraińscy wchodzą do edukacji zawodowej później niż polscy, a sama ścieżka odbiega od rozwiązań stosowanych w Polsce. Trzeba zapewnić im doradztwo zawodowe oraz dostosować sposoby nauczania, oceniania i egzaminowania do ich potrzeb.

Rekomendacje:

●       Dostosować procedury egzaminacyjne do potrzeb uczniów (np. egzamin w języku ukraińskim).

●       Stworzyć odrębną ścieżkę szkoleniową dla nauczycieli techników i szkół branżowych.

●       Zachęcać do podejmowania nauki w zawodach deficytowych na rynku pracy, w tym tworzyć oddziały przygotowawcze w szkołach uczących tych zawodów.

●       Wzmocnić i dofinansować doradztwo zawodowe dla ukraińskiej młodzieży.

Problem: Dzieci ukraińskie ze specjalnymi potrzebami, w tym z niepełnosprawnościami oraz stresem pourazowym wymagają diagnozy, a następnie działań edukacyjno-terapeutycznych. Wiele z nich nigdy nie było diagnozowanych i to polski psycholog lub pedagog jest pierwszą osobą, która rozpoznaje problem i kieruje do wstępnego badania. Polscy specjaliści potrzebują wsparcia osób mówiących po ukraińsku (lub rosyjsku) oraz narzędzi w tych językach.

Rekomendacje:

●       Zatrudniać ze środków budżetu państwa specjalistów ukraińskojęzycznych w poradniach, szkołach i przedszkolach, pracujących w parze z polskim pedagogiem lub psychologiem.

●       Wprowadzić szybką ścieżkę uznania/weryfikacji ukraińskich orzeczeń.

●       Szkolić nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych w zakresie diagnozy oraz rozumienia zachowań dziecka w okresie adaptacji.

●       Zapewnić pełne finansowanie od chwili przyjęcia do szkoły, a nie uzyskania orzeczenia.

●       Zakupić licencje na narzędzia diagnostyczne dla dzieci obcojęzycznych.

Problem: Dzieci ukraińskie w edukacji zdalnej są odcięte od naturalnego ośrodka adaptacji i integracji, jakim jest szkoła. Również uczniowie, którzy trafili już do szkół nie powinny teraz tracić kontaktu z polskim językiem i rówieśnikami. Należy wykorzystać okres wakacji na wspólne zajęcia integracyjne, edukacyjne i rekreacyjne dla ukraińskich oraz polskich dzieci.

Rekomendacje:

●       Organizować półkolonie i inne formy zajęć dla dzieci ukraińskich, także tych uczących się zdalnie oraz polskich – pilnie potrzebne regulacje i środki finansowe.

●       Prowadzić zajęcia adaptacyjne, integracyjne i edukacyjne w otwartej formule (wycieczki, pikniki, zajęcia sportowe itp.).

●       Przeszkolić opiekunów i wolontariuszy z metod pracy w środowisku wielokulturowym i z dziećmi z doświadczeniem migracji.

Problem: Edukacja setek tysięcy dzieci z Ukrainy wymaga dodatkowego wysiłku i godzin pracy nauczycieli/lek, a zwykle także zatrudnienia dodatkowych osób. Brakuje nauczycieli - zwłaszcza w dużych miastach, gdzie mieszka większość uchodźców. Brakuje szkoleń i materiałów rozwijających kompetencje w zakresie edukacji wielo- i międzykulturowej, antydyskryminacyjnej, wsparcia psychospołecznego i językowego.

Rekomendacje dotyczące nauczycieli/ek z Ukrainy:

●       Stworzyć jasną i prostą procedurę zatrudniania nauczycielek/li z Ukrainy.

●       Uprościć zasady nostryfikacji dyplomów: uznawać kwalifikacje na zasadach sprzed 2006 r., zwolnić z opłat nostryfikacyjnych.

●       Stworzyć program szkoleń przygotowawczych (nauka języka polskiego, dydaktyka przedmiotowa, praca wychowawcza) i programy wsparcia w trakcie pracy.

●       Rozważyć określenie docelowego poziomu znajomości języka polskiego, umożliwiającego pracę z polskimi uczniami oraz zapewnić środki na intensywne np. 3-miesięczne kursy.^[3]

Rekomendacje dotyczące polskich nauczycieli/ek:

●       Stworzyć ofertę studiów podyplomowych (wyższe uczelnie) i kursów doskonalących (organizacje społeczne i placówki doskonalenia): nauczanie języka polskiego jako obcego, metody pracy w szkole wielokulturowej, z uczniem z doświadczeniem migracji, antydyskryminacyjnych oraz ze wsparcia psychospołecznego.

●       Opracować listę rekomendowanych materiałów do nauki języka polskiego oraz zestawy materiałów dydaktycznych do innych przedmiotów z uproszczonymi językowo zadaniami.

●       Rozszerzyć zasoby Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej (prowadzonej przez Ośrodek Rozwoju Edukacji) o materiały dla dzieci uchodźczych, korzystając z zasobów wypracowanych przez organizacje społeczne i inne instytucje.

●       Zapewnić finansowanie dodatkowej pracy nauczycieli/lek z budżetu centralnego.

Problem: Edukacja 200 tysięcy dzieci z Ukrainy, a w perspektywie może nawet kilkakrotnie więcej, musi oznaczać zwiększone wydatki. Obejmują one opłacenie dodatkowej pracy nauczycieli, psychologów, samorządowych urzędników; a także wydatków na przygotowanie nowych pomieszczeń; transport czy programy wakacyjne. Pomoc uchodźcom to zadanie państwa. Przerzucenie kosztów edukacji dzieci na samorządy, opieranie się na entuzjazmie wolontariuszy oraz środkach pozyskiwanych przez ngo (m.in. za granicą) nie rozwiązuje problemu. Bo edukacja dzieci z Ukrainy to nie tylko gest solidarności, ale i inwestycja w przyszłość. 

Rekomendacje:

●       Zapewnić finansowanie z budżetu centralnego rzeczywistych kosztów edukacji każdego ucznia z Ukrainy - w tym roku i w latach kolejnych.

●       Pokryć z budżetu państwa (Fundusz Pomocy lub subwencja) pełne koszty wychowania przedszkolnego (w tym również w domowych punktach opieki).

●       Uruchomić ogólnopolski program inwestycyjny dla samorządów:  „Budowa, rozbudowa i modernizacja placówek oświatowych” (tam, gdzie nastąpił wzrost liczby uczniów).

●       Zabezpieczyć w budżecie państwa środki na pozaszkolne - także wakacyjne -  zadania edukacyjne i adaptacyjne dla uczniów z Ukrainy, w tym realizowane przez ngo.

●       Zapewnić przejrzystość i jednolitość sposobu rozliczania środków z Funduszu Pomocy przeznaczonych na edukację dzieci ukraińskich.

●       Finansować z budżetu państwa doskonalenie zawodowe nauczycieli i dyrektorów placówek edukacyjnych, przygotowujące do pracy z ukraińskimi dziećmi w wielokulturowej szkole.

Problem: Istnieje potrzeba wspólnych ustaleń i rozwiązań dotyczących przyjmowania i wspierania studentów, doktorantów i naukowców. Rosnąca liczba studentów z Ukrainy rodzi dodatkowe koszty: wynagrodzenia kadry akademickiej, socjalnego wsparcia oraz dotacji dla osób z niepełnosprawnościami. Należy refundować koszty działań już prowadzonych przez uczelnie i dedykować odpowiednie środki z budżetu państwa na kolejne miesiące i lata. Chodzi zarówno o doraźną pomoc, jak i rozwiązania systemowe w średnim i długim horyzoncie czasowym.

Rekomendacje:

●       Kontynuować prace nad identyfikacją potrzeb i wdrażaniem rozwiązań w gronie organów przedstawicielskich, takich jak Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Związek Rektorów Uczelni Ukrainy i z udziałem MEiN.^[4]

●       Ustawowo doprecyzować zasady uznawalności ukraińskiego wykształcenia na polskich uczelniach i określić możliwości kontynuacji nauki w Polsce, uwzględniając oczekiwania strony ukraińskiej (obawy przed “przejmowaniem” studentów).

●       Budować partnerstwa między uczelniami polskimi i ukraińskimi, w tym programy wymiany,  bilateralne studia doktoranckie, granty dla wspólnych zespołów badawczych. Rozważyć tworzenie w Polsce tymczasowych filii ukraińskich uczelni, które widzą taką potrzebę. 

●       Zapewnić środki na tworzenie infrastruktury (np. sale, sprzęt) do nauki zdalnej dla uchodźców kontynuujących studia na uczelniach ukraińskich.

●       Budować mechanizmy integracji uczelni ukraińskich z Europejskim Obszarem Szkolnictwa Wyższego, Europejską Przestrzenią Badawczą oraz udziału w sieciach uczelni i programie Erasmus+.

●       Przeznaczyć odpowiednie środki budżetowe na stypendia dla uchodźców (być może także osób, które w wyniku wojny utraciły dochody), w tym dla naukowców z Ukrainy^[5]. Kontynuować program “Solidarni z Ukrainą” na kolejny rok akademicki (NAWA^[6]).

●       Uzupełnić standardy i programy studiów pedagogicznych oraz specjalizacji nauczycielskich na innych kierunkach o zagadnienia pracy w środowisku wielokulturowym oraz pracy z uczniem z doświadczeniem migracji i uczącym się języka polskiego.

●       Zwiększyć środki na naukę języka polskiego dla studentów z Ukrainy^[7]

●       Zapewnić zindywidualizowane wsparcie dla ukraińskich studentów i pracowników naukowych z niepełnosprawnościami.

^[1] Podstawowe informacje o sytuacji ukraińskiej edukacji i nauki prezentacja Ministra Edukacji i Nauki Ukrainy

^[2] W tym: jak długo dzieci w nich pozostają, kiedy mogą wejść do klas ogólnodostępnych, jak ma wyglądać integracja w szkole, jaki tryb i stopień wyrównywania różnic programowych, jaka możliwość łączenia z ukraińską edukacją zdalną, lekcje polskiego w ramach rozkładu zajęć czy dodatkowo.

^[3] Zespół nie był jednomyślny - pojawiły się glosy, że utrudni to wejście nauczycieli z Ukrainy do szkół.

^[4] W pracach uczestniczą także inne organy przedstawicielskie i instytucje, m.in. Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, NCN, NCBiR, NAWA, FNP.

^[5] W Polsce jest dziś 3000-6000 naukowców, stypendia otrzymało dotąd ok. 300 osób.

^[6] https://nawa.gov.pl/nawa/aktualnosci/na-pomoc-srodowisku-akademickiemu-ukrainy-rusza-program-solidarni-z-ukraina

^[7] Np. 1500 PLN na osobę/miesiąc przez 3 miesiące.