Publicystyka - ngo.pl

Organizacje pozarządowe (czyli głównie stowarzyszenia i fundacje) powstają dlatego, że istnieją jakieś potrzeby lub problemy społeczne, które z różnych powodów są niezagospodarowane – przez państwo, rynek, rodzinę czy jednostki.

Rodzice chorych dzieci zakładają grupy wsparcia, hobbyści kółka zainteresowań, artyści niezależne grupy i teatry, aktywiści grupy monitorujące poczynania władzy, prawnicy centra pomocy prawnej i biura porad obywatelskich, kobiety doświadczające przemocy grupy samopomocowe, strażacy ochotnicze straże pożarne, socjolodzy ośrodki badawcze, trenerzy kluby sportowe, gospodynie koła gospodyń, nauczyciele małe szkoły, lekarze hospicja, psycholodzy poradnie dla dzieci z problemami czy dla uzależnionych, byli żołnierze grupy kombatanckie, pedagodzy świetlice, specjaliści różnych dziedzin ośrodki szkoleniowe, a osoby duchowne jadłodajnie dla ubogich… Tę listę można by ciągnąć bardzo długo, bo takich podmiotów jest w Polsce 100 tysięcy.

Czy to znaczy, że w idealnym świecie, w którym nie ma problemów i niezaspokojonych potrzeb, nie byłoby organizacji pozarządowych? Gdyby utopia taka była możliwa, być może faktycznie organizacje nie miałyby sensu. Rzeczywistość jest jednak daleka od ideału. Zastanówmy się, jak wyglądałby nasz świat, gdyby znikła ta aktywność setek tysięcy ludzi zajmujących się działaniami dla społeczeństwa? Poznajmy kilka faktów.

Organizacje pozarządowe dostarczają obywatelom różnego rodzaju usług, na przykład:

• SPORT: Sportowa organizacja działa w każdej gminie – także w zakresie sportu niezawodowego, dla dzieci i młodzieży.
   
• EDUKACJA: NGO prowadzą ok. 8% szkół podstawowych i gimnazjów (to ponad 1,6 tys. szkół!, także w małych miejscowościach, gdzie samorządom „nie opłaca się” prowadzić takich placówek).
   
• KULTURA: Największe festiwale – muzyczne, filmowe i teatralne organizują także NGO. Przykładem może być Warszawska Jesień czy Festiwal T-Mobile Nowe Horyzonty we Wrocławiu. Ogólnopolską akcję „Cała Polska czyta dzieciom”, która uświadomiła Polakom konieczność czytania najmłodszym, od lat prowadzi Fundacja ABCXXI.
   
• POMOC SPOŁECZNA: NGO prowadzą w Polsce ok. 85% placówek dla bezdomnych – rocznie korzysta z nich ok. 85 tys. osób.
   
• OCHRONA ZDROWIA: Organizacje zainicjowały ruch hospicyjny w Polsce – prowadzą obecnie ok. 170 hospicjów (36% wszystkich funkcjonujących w kraju). Zajmują się także pomocą w zbieraniu pieniędzy na leczenie chorych, którzy „nie istnieją” w systemie opieki zdrowotnej, np. z rzadkimi czy przewlekłymi chorobami. Pomagają wyjść z traumy po chorobie, tak jak np. Amazonki. Prowadzą także unikalne placówki takie jak Klinika Budzik dla dzieci w śpiączce Fundacji Akogo?. Ponadto zaopatrują państwową służbę medyczną w sprzęt – tak jak Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, która co roku zbiera na ten cel około 50 mln zł – i kwota ta rośnie.
   
• ROZWÓJ LOKALNY: „Program rozwoju bibliotek” prowadzony przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (przy wsparciu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności i Fundacji Gates`ów) pozwolił unowocześnić niemal 4 tys. bibliotek w małych miejscowościach w całej Polsce, wyposażając je w sprzęt komputerowy, a bibliotekarzy w wiedzę technologiczną.

Dostarczając usługi społeczne, organizacje pozarządowe pomagają realizować cele, założone w politykach publicznych, czyli strategiach i planach, jakie kolejne rządy tworzą i potem wdrażają, by obywatelom żyło się lepiej. Realizacją zajmują się także podmioty prywatne (są one jednak nastawione na zysk, np. firma buduje most, ale i na tym zarabia), a także różnego rodzaju instytucje oraz urzędy (są one jednak ograniczone koniecznością uwzględniania także innych celów, np. urzędy w pewnym stopniu służą opcji politycznej będącej aktualnie u władzy).

Dlatego w Polsce, tak jak we wszystkich krajach rozwiniętych, administracja zleca organizacjom realizację zadań publicznych (usług społecznych), ponieważ działają one dla ludzi i dla misji – nie dla zysku i nie dla władzy.

We wszystkich krajach demokratycznych organizacje pozarządowe świadczą usługi finansowane z pieniędzy publicznych. Wysokość tych środków w budżetach sektora pozarządowego zależy od tradycji, sytuacji społeczno-gospodarczej czy modelu polityki społecznej.

• W Belgii, w której organizacje są kluczowym partnerem państwa w realizacji polityki społecznej, środki te stanowią niemal 70% ich całościowego budżetu.
   
• W Czechach – podobnie jak w Polsce – środki te stanowią ok. połowy przychodów całego sektora NGO.
   
• W Stanach Zjednoczonych, mimo że finansowanie usług publicznych jest tam ograniczone do minimum, a organizacje pozarządowe muszą o publiczne kontrakty konkurować z podmiotami komercyjnymi, środki publiczne stanowią 32% budżetu sektora pozarządowego.

W 2014 roku administracja rządowa i samorządowa w Polsce przekazała na realizację zadań publicznych organizacjom pozarządowym – w drodze przede wszystkim otwartych konkursów – ok. 5,5 mld, co stanowi ok. 0,7% wydatków z budżetu państwa.

Jednak działania organizacji pozarządowych to nie tylko realizacja zadań publicznych i dostarczanie usług. Stowarzyszenia i fundacje pełnią także inne ważne funkcje społeczne, np.:

• Tworzą zróżnicowaną opinię publiczną – Kultura Liberalna, Klub Jagielloński, Ordo Iuris, Młodzież Wszechpolska, Więź, Krytyka Polityczna… to podmioty lub wydawnictwa prowadzone przez organizacje pozarządowe.
   
• Reprezentują interesy obywateli i pośredniczą między obywatelami a władzą lub instytucjami w ich skutecznym zakomunikowaniu. Reprezentują swoich członków (np. związki zawodowe, związki twórcze), prawa mniejszości (seksualnych, etnicznych czy wyznaniowych), a także interesy „mniejszości statusu” (np. niepełnosprawnych).
   
• Inicjują zmiany społeczne i systemowe – przykładem w Polsce może być Fundacja Synapsis, dzięki której rodziny osób dotkniętych autyzmem mają dostęp do lepszej i bardziej kompleksowej opieki, a Polacy lepiej znają i rozumieją problem autyzmu (Fundacja prowadzi szereg kampanii społecznych).
   
• Dbają o dobro wspólne, takie jak czyste środowisko naturalne (to organizacje ekologiczne przyczyniły się do uratowania doliny Rospudy; ruchy obywatelskie zajmują się problemem śmiertelnego smogu w miastach) czy przejrzystość życia publicznego (organizacje strażnicze, takie jak Watchdog Polska lub Stowarzyszenie 61).
   
• Konsultują – i jeśli mają szansę współtworzą – projekty ustaw i innych aktów prawnych, tworzą raporty, analizy, propozycje zmian prawnych (tak jak np. Instytut Spraw Publicznych, OFOP czy Klon/Jawor).

Organizacje pozarządowe należy też traktować jako podmioty produkujące dobra i usługi, które mają wkład w PKB. Tak jest na całym świecie – przybliżony udział sektora pozarządowego w PKB poszczególnych krajów: Stany Zjednoczone 7%, Belgia 6%, Norwegia 5%, Polska 1,5%.

Organizacje tworzą miejsca pracy – w Polsce w 2014 roku stowarzyszenia i fundacje zatrudniły na umowę o pracę ok. 100 tys. osób, co stanowi ok. 1% zatrudnionych w gospodarce narodowej.

Organizacje pozarządowe mają bliski kontakt z ludźmi i ich realnymi problemami. Są kreatywne, elastyczne i gotowe do wprowadzania zmian – właśnie dlatego często tworzą innowacje społeczne. Ich przykładami są:

• Założony w 1935 roku ruch Anonimowych Alkoholików – dziś we wspólnotach AA spotyka się ponad 2 mln osób w 153 krajach świata.
   
• Wikipedia – otwarta internetowa encyklopedia, która zawiera ponad 30 mln artykułów, jest społecznie współtworzona przez ok 1,85 mln użytkowników i istnieje w 287 oficjalnych wersjach językowych.
   
• wolnelektury.pl – bezpłatna polska biblioteka internetowa, w której zbiorach jest 4400 utworów, w tym wiele lektur szkolnych, prowadzona przez Fundację Nowoczesna Polska.
   
• naprawmyto.pl – serwis umożliwiający użytkownikom zgłaszanie problemów w przestrzeni publicznej, takich jak dziura w jezdni czy góra śmieci na chodniku (przez stronę internetową lub urządzenia mobilne), zaobserwowanych w najbliższym otoczeniu. Serwis  działa w 11 miastach w Polsce i jest prowadzony przez Fundację Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia.
   
• Ruch Slow Food nie tylko chroni tradycyjną kuchnię i regionalne przysmaki (np. w Polsce oscypek), ale przyczynił się także do tego, że konsumenci uczą się doceniać żywność produkowaną „na miejscu”, przez lokalnych rolników, a także czerpać przyjemność ze wspólnego, rodzinno-przyjacielskiego gotowania.

Organizacje stwarzają ludziom możliwość, aby swoją pracą lub pieniędzmi mogli wesprzeć cele, które uważają za ważne. To może być np. darowizna dla klubu seniora czy dyżur w schronisku dla bezdomnych psów i kotów.

W wolontariat w Polsce angażuje się ok. 18% mieszkańców, w całej Europie jest to średnio 36% obywateli, zaś w Norwegii – kraju o najwyższym zaangażowaniu w wolontariat w Europie – 60% obywateli. W filantropię w Polsce angażuje się więcej osób (ok. 65%) i choć kwoty przekazywane w ten sposób są zazwyczaj drobne, jest to niezwykle ważne dla obu stron: obdarowani dostają znak, że robią coś sensownego, a obdarowujący czują, że choć trochę przyłożyli się do poprawiania świata.

I być może najważniejsze: organizacje pozarządowe tworzą więzi międzyludzkie i kapitał społeczny – są przestrzenią, gdzie ludzie mogą uczyć się samoorganizacji, współdziałania i mają szansę lepiej zrozumieć innych, dzięki czemu budują poczucie wspólnoty. Korzystanie z prawa do stowarzyszania się czy powoływania fundacji pozwala poczuć się obywatelem i podmiotem życia społecznego, gdyż umożliwia „wzięcie spraw w swoje ręce”. Z badań wynika ponadto, że wolontariusze i członkowie organizacji częściej ufają nieznajomym i są bardziej otwarci na współpracę.