Publicystyka - ngo.pl

Polacy chętnie angażują się w pomoc, ale głównie w sposób spontaniczny. Wolontariat formalny i systematyczny pozostaje niszowy – uczestniczy w nim zaledwie 5–8% dorosłych. Tymczasem w sytuacjach kryzysowych do wolontariatu potrafi się zmobilizować ponad jedna trzecia społeczeństwa. To dowód na ogromny kapitał społeczny, który jednak ujawnia się głównie w chwilach wyższej konieczności.

Dlaczego tak się dzieje? Formalne procedury, długoterminowe zobowiązanie, konieczność rejestracji czy podpisywania umów sprawiają, że wolontariat zaczyna przypominać obowiązek – a to odbiera mu spontaniczność i poczucie bezinteresownego działania. W Polsce obserwujemy do tego niski poziom zaufania do instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, co sprawia, że Polacy zdecydowanie preferują pomoc „blisko domu” – w kręgu rodziny, znajomych i na zasadach wzajemności. Dane CBOS z 2022 roku potwierdzają, że w naszym kraju dominuje kapitał społeczny „wiążący”: niemal wszyscy ufają rodzinie (98%), większość przyjaciołom i znajomym (94%) oraz współpracownikom (82%). Problemem pozostaje natomiast słabo rozwinięty kapitał „mostowy”, czyli zaufanie do osób spoza własnej grupy i zdolność do współpracy między różnymi środowiskami.

Wyzwaniem są też zmiany pokoleniowe i technologiczne. Spada aktywność zarówno wśród młodych, jak i najstarszych, co wymaga nowych, bardziej elastycznych form zachęty. Raport Klon/Jawor z 2025 roku pokazuje, że znacząca część organizacji współpracuje z wolontariuszami, jednak przeciętna liczba osób w jednej organizacji spadła do około pięciu. Dodatkowo aż 61% stowarzyszeń i fundacji deklaruje trudności w pozyskaniu chętnych do działania – to najwyższy poziom w historii badań.

Model zaangażowania zmienia się – wolontariat długoterminowy ustępuje miejsca krótkim, akcyjnym formom. Młodsze pokolenia oczekują prostych procedur, jasnego i szybkiego wpływu oraz większej swobody.  Tymczasem w wielu organizacjach wciąż brakuje kompetencji niezbędnych do efektywnej współpracy z wolontariuszami, szczególnie młodymi. Problemem jest brak koordynacji działań, nadmiar biurokracji, słaba komunikacja oferty, a czasem także brak zaufania do wolontariuszy i pomysłu na ich zaangażowanie. W praktyce prowadzi to do rozczarowania po obu stronach – wolontariusze nie znajdują zadań odpowiadających ich kompetencjom i oczekiwaniom, a organizacje tracą szansę na wykorzystanie energii i umiejętności młodego pokolenia.

Międzynarodowy Rok Wolontariatu to dla Korpusu Solidarności nie tylko symboliczny moment, ale przede wszystkim okres wytężonych działań. Wchodzimy w 2026 rok z trzema ważnymi publikacjami. Najważniejszą z nich jest obszerny raport o stanie wiedzy na temat wolontariatu po 2020 roku. Dokument pomoże odpowiedzieć na bariery zidentyfikowane w badaniach i wzmocnić fundamenty wolontariatu w Polsce. Raport ukaże się w dwóch wersjach językowych: polskiej – rozszerzonej oraz angielskiej, której celem jest włączenie Polski do europejskiej dyskusji o wyzwaniach i kierunkach rozwoju wolontariatu w ramach IYV 2026.

W 2025 roku Narodowy Instytut Wolności dołączył jako partner do Centre for European Volunteering – organizacji rzeczniczej i sieciującej centra wolontariatu w całej Europie. Nasza refleksja po prawie roku współpracy jest jednoznaczna: Polska jest wciąż słabo obecna na międzynarodowych forach i w gremiach opiniotwórczych, które kształtują politykę rozwoju wolontariatu w Europie i na świecie.

W najbliższym czasie chcemy wykorzystać doświadczenia zdobyte podczas wizyty studyjnej w Irlandii w ramach Korpusu Solidarności. Wybraliśmy ten kraj, ponieważ od lat rozwija system regionalnych centrów wolontariatu wspieranych centralnie, podobny do polskiego. Co istotne, na bazie tej struktury Irlandia cztery lata temu wdrożyła narodową strategię wolontariatu. To rozwiązanie stanowi dla nas ważną inspirację przy projektowaniu systemowego wsparcia wolontariatu w Polsce oraz pracach nad zmianami w programie Korpusu Solidarności.

Drugą publikacją, z którą wchodzimy w nowy rok, jest poradnik prawny dotyczący wolontariatu dzieci i młodzieży – odpowiedź na stałe zapotrzebowanie na jasne i praktyczne wskazówki, jak angażować młodych zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Jednym z najważniejszych kroków będzie ogłoszenie nowego konkursu dla partnerów regionalnych i lokalnych. Ich rola jest nie do przecenienia – to oni docierają do lokalnych środowisk, organizują spotkania, szkolenia, tworzą przestrzeń do wymiany doświadczeń. W 2026 roku nacisk zostanie położony na budowanie trwałych sieci współpracy. Wyzwaniem dla partnerstw jest nie tylko wspieranie organizacji, lecz także identyfikacja lokalnych potrzeb i tworzenie praktycznych rozwiązań, które odpowiadają na te wyzwania i wspierają rozwój różnych form wolontariatu.

Drugim filarem jest rozbudowa programu Wsparcie Organizacji Wolontariatu – WOW w NGO. Jest on adresowany do podmiotów, które już angażują wolontariuszy i chcą podnieść jakość współpracy. Kluczowym elementem programu pozostaje wyjątkowa możliwość finansowania zatrudnienia koordynatora wolontariatu – rozwiązanie, które realnie wspiera stabilność i profesjonalizację zarządzania wolontariatem w organizacjach. Program obejmuje również szkolenia i doradztwo, wsparcie w przygotowaniu planów rozwoju oraz certyfikację Miejsc Przyjaznych Wolontariuszom. Już teraz trwa ewaluacja pierwszej edycji WOW, a jej wyniki posłużą do opracowania rekomendacji i dalszego dostosowania programu do potrzeb organizacji.

W 2026 roku planujemy kontynuować prace nad wprowadzaniem uproszczonych procedur, optymalizacją procesów, a w konsekwencji zwiększeniem dostępności wolontariatu. To krok w stronę bardziej efektywnego, przejrzystego i profesjonalnego zarządzania współpracą z wolontariuszami.

Równie istotna jest edukacja oraz sieciowanie. Korpus planuje organizację Ogólnopolskiego Forum Wolontariatu – przestrzeni do dzielenia się wiedzą ekspercką i praktyką. W harmonogramie znajdują się także kolejne edycje Szkoły Dobrego Wolontariatu, cykl webinariów oraz publikacja wspomnianego poradnika prawnego.

Eksperci podkreślają: bez solidnych danych trudno projektować skuteczne strategie. Dlatego w 2026 ruszy pierwsza fala ogólnopolskich badań, które pozwolą lepiej zrozumieć motywacje wolontariuszy, bariery zaangażowania, koszty psychologiczne i organizacyjne oraz zmiany. Wyniki badań będą podstawą do tworzenia nowych narzędzi i strategii wsparcia.

Rok Wolontariatu to nie tylko symboliczny gest – to realna szansa na zmianę. Polska dysponuje ogromnym kapitałem społecznym, który w sytuacjach kryzysowych potrafi działać z niezwykłą energią. Wyzwaniem jest stworzenie warunków, które pozwolą tę energię wykorzystać w sposób trwały i systematyczny. Profesjonalizacja zarządzania, lepsza komunikacja i nowe narzędzia – to fundamenty, na których możemy budować kulturę wolontariatu. Jeśli uda się połączyć siły organizacji, partnerów i instytucji publicznych, rok 2026 może stać się początkiem głębokiej, pozytywnej zmiany.