Publicystyka - ngo.pl

15 lutego 2024 roku poznaliśmy nowych członków Rady Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. To członkowie reprezentujący NGO-sy. Powołanie uzyskali: Agata Stafiej-Bartosik (Ashoka), Anna Czyżewska (Mazowia), Ewa Gałka (SPLOT), Łukasz Gorczyński (OFOP), Daniel Prędkopowicz (Fundusz Współpracy), Iwona Żukiert (WRZOS). Do Rady trafiło 6 osób z sektora, chociaż formalnie miejsc było 5. Więcej: Nowi reprezentanci organizacji pozarządowych…

Nabór do Rady NIW przypominał mi trochę nabór na najbardziej renomowane studia – 13 kandydatów na jedno miejsce. Chyba dawno nie było w trzecim sektorze tak "obleganego kierunku".  Czy Rada NIW ma aż taki wpływ na naszą trzeciosektorową rzeczywistość? Z suchych przepisów to nie wynika.

Powyższe kompetencje można różnie oceniać, ale warto pamiętać o jednym: Rada kontroluje tylko (a może aż?) Narodowy Instytut - i nic ponadto.

Wydaje mi się, że zadecydowały jednak inne czynniki niż formalny status Rady NIW. Po pierwsze, Narodowy Instytut Wolności – czy tego chcemy czy nie – niezależnie od realnej wielkości środków, którymi dysponuje, stał się dla wielu niekwestionowanym centrum pozarządowego świata. Istnieje prawdopodobnie przekonanie, że wbrew oficjalnej hierarchii, to właśnie tu podejmowane są najważniejsze decyzje – mało kto wierzy chyba, że coś istotnego dzieje się (działo do tej pory) w ramach Komitatu ds. Pożytku Publicznego, czy już w ogóle w mało komu znanym Departamencie Społeczeństwa Obywatelskiego w KPRM.

Po drugie, NIW to pieniądze, a ich wpływ znacznie lepiej rozumiemy i czujemy niż wpływ regulacji.

Po trzecie, po okresie dość przewidywalnych naborów do różnych rządowych ciał, kiedy wyłoniona reprezentacja z reguły nie wywoływała euforii, nabór do Rady dawał nadzieje na zmianę, na powrót w miarę obiektywnych i uczciwych kryteriów. A był chyba pierwszym naborem do ważnego dla organizacji ciała, ogłoszonym przez nową władzę.

To żadna rekomendacja, ale patrząc na wybranych do Rady nie czuję zaskoczenia – znam niemal każdą osobę i wszystkie reprezentowane przez te osoby organizacje. Nie można było tego powiedzieć o reprezentantach NGO-sów w Radzie NIW w poprzednich składach. Trzeba było się trochę natrudzić i pogooglować, choć czasem nawet internet nie dostarczał satysfakcjonujących informacji.

Oczywiście ktoś może mi zarzucić, że po prostu nie mam dobrej wiedzy o prawdziwych liderach sektora. Nie będę polemizował. Rzeczywiście zdolności poznawcze coraz słabsze, a ćwierć wieku zgłębiania środowiska organizacji społecznych to przecież wcale nie tak dużo, żeby mieć wystarczającą orientację.

Zabrzmi banalnie, ale taka Rada i w takim momencie to spełnienie marzeń dziennikarza. Wierzę, że prace będą transparentne. Nie widzę zagrożeń w dostępie do osób, które reprezentują w Radzie sektor i będą skłonne dzielić się refleksjami z pracy w tym ciele. Już na etapie kandydowania większość z nich podzieliła się z NGO.pl swoimi planami.  

Narodowy Instytut Wolności, jak wszystkie instytucje stworzone i zarządzane przez poprzednią władzę, jest "na celowniku". To oznacza, że Rada będzie uczestniczyć w procesie ewaluowania działań NIW-u w ostatnich latach i kształtowania jego przyszłości. Jak bardzo nowi reprezentanci NGO w Radzie mogą być zaangażowani w ten proces, niech zaświadczą ich wcześniejsze aktywności na tym polu.

Jak wskazałem na samym wstępie, rola Rady Narodowego Instytutu Wolności jest ograniczona. Zgodnie z zapisami ustawy o NIW, ciało to nie miało przypominać rad spotykanych w podobnych instytucjach czy rad nadzorczych spółek, które nie tylko opiniują, ale same kształtują kierunki działania, mają wpływ na obsadę najważniejszych stanowisk, zatwierdzają sprawozdania etc. 

Ale jedna z kompetencji Rady NIW może być w zbliżającym się okresie obiektem szczególnego zainteresowania. Rada opiniuje sprawozdanie finansowe i sprawozdanie z działalności NIW. Opiniuje – nie zatwierdza. Sprawozdania zatwierdza Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Możemy przyjąć jednak, że opinia Rady jest dla Przewodniczącego istotna.

W artykule 6. ustawy o NIW zapisano, że w przypadku niezatwierdzenia rocznego sprawozdania (finansowego lub z działalności) Przewodniczący KPP może (nie musi) odwołać dyrektora Instytutu przed upływem kadencji.

Czy obecna Przewodnicząca będzie chciała skorzystać z tego uprawnienia? Czy Rada będzie miała swój udział w tej decyzji? Jak zaopiniuje sprawozdania? I wreszcie: czy jako gremium zaangażowane i kompetentne będzie wykorzystywana do czegoś więcej niż do wyrażania opinii w ramach zamkniętego katalogu spraw, jak to – dość fasadowo – zapisano w ustawie o NIW? Będzie ciekawie?