Pusta deklaracja czy sprawne narzędzie? Raz jeszcze o znaczeniu Karty Praw Podstawowych dla NGO-sów
Znaczenie Karty Praw Podstawowych zwiększa się w ostatnim czasie. Wokół tego dokumentu dużo także niejasności i mitów. Tymczasem zapisy Karty okazują się szczególnie istotne dla trzeciego sektora.
Karta Praw Podstawowych – nie tylko teoretycznie
Karta praw podstawowych to akt prawny Unii Europejskiej obowiązujący we wszystkich państwach członkowskich, który gwarantuje poszanowanie godności i równe traktowanie wszystkich osób. W ostatnich latach wpływ tego dokumentu na kształtowanie unijnych polityk jest coraz większy. W odpowiedzi na przykłady łamania zasad praworządności, unijne instytucje starają się, by ten dokument stał na jej straży. Dlatego rola Karty podkreślana jest podczas wdrażania perspektywy finansowej na lata 2021-2027.
Ważną rolę mają tu do odegrania organizacje społeczeństwa obywatelskiego – to przecież one (jak podkreślała chociażby Komisja Europejska w 2020 roku) gwarantują właściwe funkcjonowanie demokracji. Gwarantowana przez Kartę w artykule 12 wolność stowarzyszania się to stanowi niezaprzeczalną podstawę istnienia jakichkolwiek organizacji pozarządowych. Tylko to pokazuje, jak ważnym dokumentem dla trzeciego sektora jest Karta Praw Podstawowych.
Niedawno profesor Adam Bodnar w swoim felietonie na portalu NGO.PL przypominał o znaczeniu Karty. Wymienił pięć istniejących wokół niej mitów. Jednym z nich jest przekonanie, iż Karta Praw Podstawowych nie ma praktycznego znaczenia. Tymczasem jest ono realne. Zdaniem profesora „nie mruga się okiem” na jej postanowienia w trakcie procesów legislacyjnych toczących się w UE. Te zaś mają przełożenie na rzeczywistość, w której funkcjonują organizacje pozarządowe. Czy zatem Karta Praw Podstawowych może być skutecznym narzędziem do realizacji ich działań przez organizacje pozarządowe? Jak przekonują eksperci – jak najbardziej.
Narzędzie dla organizacji
Organizacje społeczeństwa obywatelskiego to podmioty, które w sposób szczególny związane są z wartościami opisanymi w Karcie. To właśnie te organizacje zajmują się rzecznictwem, konfrontują się z niesprawiedliwymi przepisami czy praktykami administracji. Znaczenie zapisów Karty podczas podejmowania takich działań podkreśla dr Marta Gontarska z Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW we Wrocławiu:
"Szczególnie ważną częścią jest ta poświęcona prawom obywatelskim, która odnosi się do relacji z instytucjami państwowymi na szczeblu krajowym i lokalnym. Prawo do petycji, do dobrej administracji, do dostępu do dokumentów to ważne kwestie w praktyce lokalnych organizacji patrzących na ręce władzy. Dobrze, kiedy zaangażowani obywatele i obywatelki wiedzą jakie mają możliwości dochodzenia swoich praw w europejskiej wspólnocie".
Zatem dokument taki jak Karta Praw Podstawowych może być skutecznym instrumentem w egzekwowaniu praw obywatelskich. Jak podkreśla dr Gontarska, organizacje pozarządowe mogą szukać wsparcia w dokumentach UE. Tym bardziej, jeśli nie znajdują go w prawie krajowym czy lokalnym.
"Wolności opisane w Karcie, jak poszanowanie życia rodzinnego i prywatnego, wolność myśli, sumienia i religii czy wreszcie wolność do azylu są uniwersalnymi prawami człowieka, których naruszenia wymagają od organizacji podejmowania działań antydyskryminacyjnych czy monitorujących, jak choćby w przypadku grup mniejszościowych takich jak osoby z doświadczeniem uchodźstwa i migracji" – dodaje dr Gontarska.
Do 60 tys. euro na działania związane z Kartą Praw Podstawowych
Inicjatywą, która może wesprzeć organizacje w podejmowaniu działań interwencyjnych jest projekt Projekt Building Bridges – Civic Capital in Local Communities finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu CERV (Citizens, Equality, Rights and Values). Operatorem projektu jest Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego. Do 10 lipca można zgłaszać się do pierwszej tury konkursu na granty interwencyjne. Jest to narzędzie, które pozwala organizacjom społeczeństwa obywatelskiego reagować na bieżąco na problemy, które diagnozują w swojej lokalnej społeczności. Działania długofalowe, pozwalające stać się organizacjom sprawczymi i aktywnymi uczestnikami społeczeństwa obywatelskiego realizować można w ramach dużych grantów. Czas na zgłoszenia jest do końca lipca. Na projekty trwające od roku do dwóch lat organizacje mogą uzyskać nawet 60 tys. euro.
By przygotować projekt w obu konkursach, organizatorzy przygotowali ofertę szkoleniową. Dr Marta Gontarska oraz dr Barbara Biskup poprowadzą warsztaty inspiracyjne. Bardzo istotną ich częścią będzie właśnie praktyczne zastosowanie dokumentów unijnych z Kartą Praw Podstawowych na czele. Pierwsze warsztaty dla organizacji chcących wziąć udział w konkursie na granty interwencyjne już 7 czerwca. Szczegóły na stornie internetowej projektu.
Warto edukować
Organizacje pozarządowe zajmujące się tematyką praw człowieka pełnią także bardzo ważną rolę edukacyjną. Ich zadaniem jest upowszechnianie wiedzy na ten temat w swoich społecznościach lokalnych. Zdaniem Marty Gontarskiej organizacje mają tego świadomość. Jak mówi:
"Nelson Mandela powiedział, że edukacja to najpotężniejsza broń, której możesz użyć, żeby zmienić świat. Według mnie organizacje pozarządowe doskonale znają siłę i moc sprawczą edukacji, dlatego stawiają na takie działania licząc na trwałą zmianę wartości i postaw. Rosnąca świadomość i zaangażowanie społeczne na poziomie lokalnym sprzyja też realizacji zasady pomocniczości, tak aby oddać w ręce obywatelek i obywateli decydowanie o ich przyszłości w Polsce czy w Europie".
Tematyka praw człowieka, chroniących je dokumentów unijnych, a zwłaszcza Karty Praw Podstawowych jest wciąż ważna i aktualna. Organizacje pozarządowe powinny zwiększać swoje kompetencje i prowadzić działania w oparciu o nie. Jest to teraz o tyle prostsze, że w perspektywie finansowej 2021 – 2027 finansowane są projekty takie jak Building Bridges – Civic Capital in Local Communities, które umożliwiają rozwój potencjału organizacji i programy grantowe gwarantujące finansowanie działań.
