Coraz więcej społecznych archiwów w Polsce. Inauguracja Społecznego Archiwum Osiedla Jazdów
W całej Polsce rośnie zainteresowanie archiwistyką społeczną – działaniami, w których to lokalne społeczności przejmują inicjatywę w dokumentowaniu swojej przeszłości i historii przestrzeni w której żyją. W tym roku powstaje społeczne archiwum jednego z najbardziej unikatowych i społecznych miejsc na Polski.
Archiwalne zdjęcie czarno-białe z bawiącymi się dziećmi na tle drewnianych domków fińskich.
Autor/źródło: Identyfikacja wizualna: Bartosz ZielińskiWażny rok dla Osiedla Jazdów. Jubileusz i ogłoszenie niepodległości
Pamięć miejsc nie tworzy się sama. Coraz więcej społeczności lokalnych w Polsce sięga po narzędzia archiwistyki społecznej, by dokumentować i chronić swoją historię – tę lokalną, oddolną, często pomijaną w oficjalnych narracjach. Przykładem jest zabytkowe Osiedle Jazdów.
W tym roku, zabytkowe Osiedle Jazdów obchodzi wyjątkowy jubileusz: 80-lecie swojego istnienia, ściśle powiązane z 80. rocznicą odbudowy stolicy. Z tej okazji Wolny Jazdów społeczność rozpoczęła prace nad założeniem Społecznego Archiwum Osiedla Jazdów, a chwilę przed, 17 maja 2025 r. ogłosiła niepodległość zmieniając nazwę inicjatywy z Otwartego Jazdowa na Wolny Jazdów.
W 1945 roku Osiedle Jazdów było pierwszym warszawskim osiedlem mieszkaniowym wybudowanym po II wojnie światowej, przeznaczonym dla osób zatrudnionych w Biurze Odbudowy Stolicy – architektów, inżynierów, ogrodników. Choć Jazdów miał być tymczasowym schronieniem, dzięki determinacji organizacji pozarządowych i rdzennej społeczności Osiedla, przetrwał, stając się symbolem wytrwałości i zaangażowania na rzecz ochrony i rozwoju dobra wspólnego.
Do dziś, społeczność tego miejsca kontynuuje tę wizję, sięgając w przeszłość i wychylając się w przyszłość, dbając o dziedzictwo materialne i niematerialne tego miejsca, praktykując sąsiedzkie relacje, uprawiając ekologiczną żywność, współtworząc międzypokoleniowe centrum regeneracji, edukacji alternatywnej i kultury, a także miejskie laboratorium innowacji społecznych oraz nieustannie - chroniąc miejsce zamieszkania rdzennych mieszkańców i mieszkanek Osiedla.
W ramach Społecznego Archiwum Osiedla Jazdów społeczność zaprasza na najbliższe oprowadzania.
Wspólne dziedzictwo dla przyszłości. „Miejsce dalekie od jednorodnej, zamkniętej monokultury osiedlowej”
W 2021 roku działalność społeczności została doceniona w formie specjalnego wyróżnienia w konkursie European Heritage Awards / Europa Nostra Awards za wagę oddziaływania socjologicznego inicjatywy oraz wyjątkowe zaangażowanie w ochronę i rozwój europejskiego dziedzictwa. Komisja Europejska dostrzegła, jak model partnerski przekształcił wysiłki grupowe w jeden z największych oddolnych ruchów w Polsce oraz pozwolił zachować funkcję mieszkaniową Osiedla.
Osiedle Jazdów to doskonały przykład miejskiego miksu społecznego, w którym harmonijnie współistnieją różnorodne funkcje i inicjatywy. Choć zachowało swoją pierwotną funkcję mieszkalną, z czasem stało się również przestrzenią dla oddolnych działań z zakresu edukacyjnych, społecznych, kulturalnych, w tym m.in. edukacji alternatywnej, rolnictwa miejskiego oraz kultury niezależnej. To miejsce, gdzie funkcja mieszkalna przenika się z inicjatywami społecznymi, tworząc przestrzeń opartą na sąsiedzkich relacjach, trosce i współodpowiedzialności. Tętni życiem społecznym i obywatelskim, dalekie od jednorodnej, zamkniętej monokultury osiedlowej. Ta wielowarstwowość i różnorodność funkcji sprawiają, że Jazdów staje się przykładem lokalnej rezyliencji – odporności budowanej przez zróżnicowaną, aktywną społeczność i elastyczne podejście do miejskiej przestrzeni.
– Badając i archiwizując historię Jazdowa możemy lepiej rozumieć tożsamość tego miejsca – jego społeczne, emocjonalne, przyrodnicze i architektoniczne warstwy. To z kolei pozwala nam rozwijać to miejsce w sposób świadomy i pełen szacunku dla historii tego miejsca. Wierzymy, że dziedzictwo kulturowe Jazdowa to fundamenty, na których możemy mądrze wspierać przyszłość tego miejsca – tłumaczy Andrzej Górz, urodzony i wychowany na Osiedlu Jazdów – współtwórca Otwartego Jazdowa, niegdyś zaangażowany w obronę osiedla domków fińskich na warszawskim Jazdowie.
Profesjonalizacja, digitalizacja i liczne rozmowy
– Projekt rozpoczęłyśmy od szkolenia i profesjonalizacji naszego zespołu i osób wolontariackich. Szkoliła nas Adriana Kapała z Centrum Archiwistyki Społecznej, będące naszym parterem merytorycznym projektu. Podczas szkolenia dowiedziałyśmy się jak pozyskiwać i opracowywać archiwalia, oraz jak je zabezpieczać w wymiarze fizycznym i cyfrowym. Poznałyśmy też tajniki nagrywania świadków historii –opowiada Gabriela Stępniak, koordynatorka projektu.
Warto wspomnieć, że już prawie 800 archiwów społecznych działa w całej Polsce — tyle rekordów zawiera najnowsza Baza Archiwów Społecznych prowadzona przez Centrum Archiwistyki Społecznej (CAS). Ponad 260 z nich aktywnie udostępnia swoje zbiory na portalu Zbiory Społeczne — to ponad 170 000 dokumentów, nagrań i fotografii, które wcześniej były rozsiane po bibliotekach, prywatnych zbiorach i lokalnych inicjatywach. Zebrane materiały, wywiady i fotografie dokumentujące historie Osiedla Jazdów także pojawią na wspomnianym portalu.
– Nasze archiwum dokumentuje i upowszechnia życie tego miejsca oczami jego mieszkanek i mieszkańców oraz społeczności działającej tu na co dzień. To wspólne dziedzictwo, które chcemy pielęgnować i rozwijać. Zbieramy wspomnienia nie tylko najstarszych pokoleń, ale też młodszych – dzieci i wnuków dawnych mieszkańców – bo ich pamięć to inna, równie cenna perspektywa. To opowieści o dzieciństwie spędzonym wśród zieleni, ale też o regeneratywnej społeczności, która podniosła z gruzów nie tylko stolicę, ale również samo Osiedle. Gromadzenie opowieści mieszkańców, pozwoli nam lepiej zrozumieć codzienne życie na Jazdowie, jego wyjątkowy charakter i wartości, które przetrwały do dziś – opowiada Gabriela Stępniak, koordynatorka projektu.
Źródło: Partnerstwo Otwarty Jazdów
