Współpraca OSP ze Związkiem, współpraca ze strażakami zawodowymi, współpraca z lokalną władzą. Przybliżamy, w szczególności członkom zarządów ochotniczych straży pożarnych, jak odnaleźć się w relacjach z najważniejszymi partnerami OSP.
Żeby zrozumieć czym są i jak funkcjonują ochotnicze straże pożarne nie wystarczy przeczytać ustawę o OSP. Nie tylko każdy członek zarządu OSP, ale też po prostu każdy członek tej formacji oraz przedstawiciel organizacji czy instytucji, które ze strażami współpracują, powinien poznać dużo szerszy kontekst funkcjonowania ochotniczego pożarnictwa i relacji z poszczególnymi interesariuszami celów OSP.
W każdej z tych relacji OSP jest partnerem – czy to z samorządem gminnym, czy z PSP - natomiast członkostwo w Związku OSP RP winno lepiej pozycjonować OSP w tych relacjach.
W teorii partnerstwo oznacza współpracę na równych zasadach. W praktyce nie zawsze tak to wygląda, a wiele zależy od pozycji danej OSP – nie tylko jej aktywności operacyjnej, ale również na innych polach (młodzież, kultura, sport, rozwój lokalny).
Niezwykle istotne są kompetencje zarządcze osób z kierownictwa OSP, szeroka kadra członkowska, sprawna komunikacja wewnątrz i na zewnątrz OSP, skuteczne budowanie niezależności (np. służbowej, finansowej) od samorządu czy PSP, oraz powiększanie sieci kontaktów i wpływów u partnerów (powiązani z OSP sympatyzujący radni, urzędnicy, członkowie OSP w strukturach PSP itp.).
Niniejszy artykuł ma na celu nieco przybliżyć czytelnikowi, w szczególności członkom zarządów poszczególnym OSP, szczególnie nowym, jak odnaleźć się w relacjach z partnerami OSP.
OSP = NGO
W funkcjonującym od ponad 30 lat stanie prawnym ochotniczą straż pożarną (OSP) musimy nazwać przede wszystkim stowarzyszeniem, czyli organizacją pozarządową (NGO) posiadającą osobowość prawną. Pod względem organizacyjnym, prawnym podstawą do jej działania jest ustawa prawo o stowarzyszeniach.
Ustawa o ochotniczych stażach pożarnych zastąpiła część zapisów np. z ustawy o ochronie przeciwpożarowej, nadała strażakom-ratownikom OSP pewne przywileje (choć nie wszystkie już faktycznie funkcjonują), a same OSP próbuje nieco odciążyć w prowadzeniu dokumentacji (np. zobowiązując gminy do nieodpłatnego prowadzenia księgowości na wniosek danej OSP).
Nie zmieniła jednak (całe szczęście) formy prawnej OSP. To oznacza, że każda OSP jest stowarzyszeniem, czyli “dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych”.
Mimo różnych historii powstania straży na przełomie XIX i XX w., w obecnym stanie prawnym OSP mogą założyć jedynie obywatele. Nie Związek, działacze niepodległościowi, zebranie wiejskie… Praktyka, finansowanie i zależności lokalne często zaburzają tę realną podmiotowość w relacjach z partnerami.
Związek OSP RP – OSP
W 2021 roku w Polsce działało 15 943 jednostek OSP zrzeszonych w Związku OSP RP, do których należało aż 620 040 osób pełnoletnich i 78 438 młodzieży.
To znacząca grupa i forma działania w sektorze społecznym. Warto te dane zestawić z badaniami organizacji pozarządowych 2021 r. – ogólna liczba organizacji zarejestrowanych w Polsce (bez OSP) to 138 tys., w tym 107 tys. stowarzyszeń oraz 31 tys. fundacji. Widzimy, jak w skali makro OSP stanowią potężną grupę, siłę. Mimo niewątpliwych trudności i problemów.
Zrzeszenie straży w ich Związku ma długą historię, z której warto czerpać, aby lepiej zrozumieć procesy dziejące się w naszym ruchu i potrzebę zaangażowania w rozwój tego środowiska.
Obecnie z punktu widzenia OSP podstawową sprawą jest fakt, że Związek został pozbawiony przywilejów w postaci dystrybucji części środków finansowych należnych OSP. Zaburzyło to pewne relacje z poszczególnymi członkami – na nowo czytane są cele naszej federacji, uzasadniana konieczność jego funkcjonowania.
Zasadność federalizacji OSP zdaje się wynikać obecnie z 4 powodów:
- konieczność reprezentacji i rzecznictwa prawie 16 tys. OSP na poziomie samorządowym i ogólnopolskim (nie tylko ustawa o OSP, ale szereg innych ustaw mających wpływ na działalność OSP oraz dokumentów wykonawczych, silny głos w dyskusji o sprawach, którymi interesariuszami są OSP)
- unifikacja regulaminów ochotniczych straży pożarnych w skali ogólnopolskiej (ceremoniał, odznaczenia, umundurowanie). Dzięki temu OSP mogą być silniejsze wizerunkowo, tożsamościowo i jakościowo
- animacja na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, np. zawody MDP, Ogólnopolski Turniej Wiedzy Pożarniczej, konkursy orkiestr strażackich, spotkania i koncerty artystyczne, turnieje, konkursy plastyczne itp.
- poradnictwo – tylko znając interesy OSP, nie mając sprzecznych interesów, niekolizyjnie można im doradzać, szkolić, wspierać. Poradnictwo jest szczególnie ważne, jeśli chcemy być niezależni, mieć mocne kadry, być silniejsi, lepiej przygotowani jako jednostka, ale też jako cały ruch.
Błędne jest przekonanie, że „góra” przecież o wszystkim decyduje. W przypadku Związku OSP to my, jako przedstawiciele poszczególnych OSP, wybieramy delegatów i członków oddziałów związku wszystkich szczebli. Mamy więc realny wpływ na skład władz naszego Związku, choć nie zawsze z niego korzystamy, często oddając przestrzeń samorządowcom, politykom i osobom spoza naszego środowiska.
Warto zadbać już w trakcie wybierania przedstawicieli swojej OSP do oddziału gminnego Związku, kogo delegujemy – czy ta osoba ma umiejętności, czas i chęć na działalność na tym szczeblu oraz potencjalnie kto może być przedstawicielem w wyższych strukturach naszej federacji.
Współpraca OSP z poszczególnymi oddziałami Związku w dużej mierze opiera się na specyfice danej OSP. Gro inicjatyw Związku to np. konkursy dla młodzieży czy oferta kulturalna. Nie każda OSP prowadzi animację młodzieżową, czy orkiestrę dętą. Nie każdy zarząd śledzi też ważne komunikaty czy interpretacje na stronie Związku, które dają cenną dawkę wiedzy o funkcjonowaniu OSP. Szkoda, gdyż to cenna wiedza ułatwiająca prowadzenie organizacji.
Często warto wyjść z inicjatywą do danego oddziału Związku, zaaranżować jakieś działanie, wejść w struktury Związku – być może nieco bocznymi drzwiami. Generalnie w Związku OSP RP jest olbrzymia przestrzeń do działania, współpracy i uczestnictwa w jego przedsięwzięciach. To organizacja, którą przecież sami tworzymy.
Współpraca z PSP
OSP ściśle współdziałają z jednostkami organizacyjnymi Państwowej Straży Pożarnej – nie da się myśleć o ochronie przeciwpożarowej i ratownictwie bez tego partnerstwa, które jest realizowane na każdym szczeblu, przede wszystkim podczas akcji i działań ratowniczo-gaśniczych.
Komendant powiatowy (miejski) PSP prowadzi ewidencję sił i środków OSP, którymi może dysponować do działań ratowniczych we współpracy z właściwym wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) oraz starostą. To właśnie współpraca z komendą powiatową (miejską) jest kluczowa z punktu widzenia działań ratowniczo-gaśniczych OSP. Wynika to przede wszystkim z podstawowej sprawy – strażacy ochotnicy działają ze strażakami zawodowymi ramię w ramię podczas akcji. I tam zawiązuje się współpraca, choć warto zaznaczyć – dowództwo w chwili przyjazdu na miejsce zdarzenia straży zawodowej przejmuje oficer PSP.
Te relacje idą więc dalej – to stanowisko kierowania w komendzie powiatowej dysponuje do zdarzeń konkretne jednostki OSP. Warto wyraźnie zaznaczyć, że uzależnione jest to jednak od rodzaju przyjętego zgłoszenia, wg z góry określonych wytycznych dla dyspozytorów. Jedną z takich wytycznych, oprócz rodzaju zdarzenia, są możliwości samych jednostek OSP, a także teren ich działania. Ten z kolei uzależniony jest przede wszystkim od funkcjonowania (bądź nie) w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym (KSRG). Stworzony w pierwszej połowie lat 90-tych ubiegłego wieku system nieco pogrupował (podzielił?) ochotników, ale jest kluczowy w relacjach ochotników z funkcjonariuszami PSP.
Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy to integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, mający na celu ratowanie życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń.
System skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz szereg innych służb. Głównym celem KSRG jest zapewnienie ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska.
W systemie funkcjonuje ok. 1/3 wszystkich OSP (ok. 4,8 tys.). Włączenie jednostki OSP do KSRG uwarunkowane jest osiągnięciem przez nią, wymaganych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, standardów wyposażenia i wyszkolenia. Owe wymagania z roku na rok są coraz większe. Część OSP, finansowanych przecież w dużej mierze przez samorządy gminne, nie było w stanie tych wymagań spełnić – sprzętowych, kadrowych itd. A środki finansowe kierowane miały być celowo – tam, gdzie zwiększa się gotowość bojowa jednostek. Włączenie jednostki do KSRG poprzedzone jest zawarciem porozumienia między właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej, włączaną jednostką oraz wójtem gminy (burmistrzem lub prezydentem). Decyzja o włączeniu do systemu nie może odbyć się więc bez zgody władz danej gminy.
Warto jednak pamiętać, że dysponowane do akcji mogą i są również straże spoza systemu. A w dzisiejszych czasach kluczowe w tym zakresie wydaje się nie sprzęt, który dużo łatwiej pozyskać niż na początku powstania KSRG , a posiadanie jednostki operacyjnej z dyspozycyjnymi, oddanymi strażakami ochotnikami.
Z punktu widzenia zarządu OSP niezwykle ważna jest relacja z właściwą terytorialnie komendą powiatową (miejską) PSP. To tam zapadają obecnie decyzje odnośnie podziału/przyznania dotacji czy to na KSRG, środków MSWiA itp. Klucz podziału środków (jeśli nie jest nadany z góry) odbywa się właśnie w komendzie powiatowej – bez konkursów i spisanych kryteriów. Dlatego aktywność operacyjna, dyspozycyjność strażaków, wizja rozwoju jednostki, a nawet porządek w podstawowej dokumentacji (KRS, terminowość rozliczeń poprzednich dotacji), wiarygodność i sprawność osób zarządzających - wydają się kluczowe przy rozpatrywaniu danej OSP w kontekście dotacji. Mimo narzucanych katalogów zakupowych czy normatywów, komenda powiatowa ma relatywnie dużą decyzyjność w tym zakresie. Druga sprawa – oprócz dotacji PSP może przekazać nieużywany sprzęt. To często niedoceniana opcja. Warto śledzić, który sprzęt będzie wymieniany u strażaków zawodowych i przemyśleć działania na rzecz nieodpłatnego pozyskania go z PSP.
Współpraca z gminą
Temat rzeka. Mimo praktyki współpracy i stosowania prawa, mimo nowej ustawy o OSP (weszła w życie w 2022 roku), nie możemy mówić o jednym modelu współpracy między OSP a gminą. Zależności jest bardzo dużo, jest wiele zmiennych pomiędzy poszczególnymi gminami (np. kwestia własności remiz). Podstawowe czynniki, które mają wpływ na współpracę na tej linii to czynniki ludzkie i tradycja. Zacznijmy jednak od teorii.
Ustawa o ochotniczych strażach pożarnych utrzymała większość obowiązków, funkcjonujących wcześniej na podstawie głównie ustawy o ochronie przeciwpożarowej (w korespondencji z ustawą o samorządzie gminnym), jakie gminy mają w stosunku do zadań z zakresu ochrony ppoż., ratownictwa, ochrony ludności.
Są jednak również nowe zapisy. Podstawowy obliguje gminę do zawarcia umowy z OSP (art. 7.). Zgodnie z nim „Gmina jest obowiązana do zawarcia umowy ze wszystkimi ochotniczymi strażami pożarnymi działającymi na jej terenie, zawierającej postanowienia dotyczące podejmowanych działań, o których mowa w art. 3, oraz postanowienia dotyczące obowiązków, o których mowa w art. 10 ust. 1”.
Zasadność zawierania takich umów jest często podważana. Część samorządów zawarła z OSP dość skąpe umowy, wypełniając jednak obowiązek ustawowy, ale pozostawiając duże pole interpretacji zapisów. Dla niektórych umowy były jednak sposobem na ograniczenie wachlarza finansowania OSP przez Gminy. Dlatego jest bardzo ważne, aby OSP przy podpisywaniu niniejszych umów brały czynny udział w określeniu dokładnych zapisów.
Podstawowy obowiązek gmin w stosunku do OSP to finansowanie ich działań. Artykuł 32 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych w ustępie pierwszym wprost określa, że koszty funkcjonowania ochotniczych straży pożarnych są pokrywane w szczególności z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Koresponduje to z art. 10. ust. 1 ustawy.
Art. 10 ust. 1 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych
W ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia, stosownie do posiadanych sił i środków, ochotniczym strażom pożarnym:
1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie i środki łączności oraz ich utrzymanie;
2) ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe, od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań;
3) badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;
4) badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych; podstawowym
Tyle w teorii. Praktyka to lata budowania relacji gmina-OSP na poziomie lokalnym…
Sukcesywne budowanie kontaktów z urzędnikami, radnymi, wójtem (burmistrzem) to podstawowa sprawa. Jeśli są to osoby, które nie wyrastają ze środowiska OSP warto pokazać im, na czym polega codzienne funkcjonowanie – zaprosić, zorganizować pokaz strażacki, pokazać remizę, sprzęt, zaprosić na zebranie. Jednym słowem otworzyć się.
Urzędnicy odpowiedzialni za ochronę przeciwpożarową w gminie są osobami, z którymi kontakt jest najczęstszy, bieżący. Warto pokazać im, dlaczego zadania wykonywane przez strażaków ochotników są tak ważne i na czym polega ta służba.
Radni gminni będą ważni nie tylko przy bieżącym lobbingu w urzędzie, ale przede wszystkim przy podejmowaniu decyzji o strategicznych inwestycjach, jak zabezpieczenie pokaźnych środków na budowę czy remont remizy lub zakup samochodu. Warto, aby dbali też o przekonanie nieprzekonanych przy ustalaniu ekwiwalentu dla strażaków-ratowników, szczególnie że obecnie co dwa lata podejmowana powinna być uchwała rady gminy w tej sprawie. Warto dodać, że od wejścia w życie ustawy o OSP członkowie zarządów OSP mogą być radnymi gminnymi bez spełnienia dodatkowych warunków.
W relacja gmina-OSP często pojawiają się zgrzyty dotyczące finansowania utrzymania sprzętu i nieruchomości, będących własnością OSP, a nie gminy. Te kwestie w założeniu miała rozwiązać umowa gmina-OSP, ale trudno powiedzieć, w ilu samorządach zadziałało to w oczekiwany sposób. Generalnie sprawy utrzymania wozów specjalnych łatwiej zaakceptować – straż jeździ do pożarów, więc gmina zapłaci za paliwo czy przegląd albo nowe ogumienie.
Z remizami jest trochę inaczej. Gmina ogrzeje, wyremontuje tylko tą część remizy, która przewidziana jest stricte na zabezpieczenie gotowości bojowej, czyli przeważnie garaże. Taka wersja minimum. Jednak czy strażacy zawodowi mają finansowane z pieniędzy publicznych tylko garaże?
Tu warto więc wrócić do uniwersalnych wskazówek i sugestii dotyczących budowania przez OSP kompetentnych i wykwalifikowanych kadr zarządczych, transparentności działania, tworzenia sieci kontaktów w urzędzie i … korzystania z poradnictwa dostępnego m.in. przez Związek (pismo „Strażak”, strona internetowa).
Pozostali
Oczywiście OSP nie powinno ograniczać się we współpracy tylko z PSP, gminą i ewentualnie w ramach Związku OSP RP, z innymi strażami. Jeśli uzna, że w swoim środowisku ma innych cennych partnerów, z którymi można skuteczniej realizować wspólne cele, trzeba otworzyć się na nich.
Lokalnie będą to z pewnością Koła Gospodyń Wiejskich, kluby sportowe, szkoły, lokalne grupy działania, harcerze, starostwa powiatowe, domy kultury, a nawet parafie.
Regionalnie nie wolno zapominać o samorządzie wojewódzkim, a w skali ogólnopolskiej o organizacjach branżowych, wspierających i sieciujących całe środowisko organizacji pozarządowych.
Bartłomiej Robak – Prezes OSP Krasocin, działacz Związku OSP RP, kierownik merytoryczny projektu ZOSP RP OSP – potencjał młodych.
O PROJEKCIE
Projekt OSP – Potencjał Młodych realizowany jest w partnerstwie ZOSP RP ze Stowarzyszeniem Klon/Jawor z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
Odwiedź nas:
Napisz do nas: potencjalmlodych@osp.org.pl
Źródło: inf. własna poradnik.ngo.pl
Redakcja www.ngo.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy.
