Organizacje społeczeństwa obywatelskiego muszą w ostatnich latach stawiać czoła wielu problemom wynikającym z odchodzenia rządów niektórych państw od standardów demokratycznych. Specjaliści mówią o "kurczeniu się przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego". O tym, jakie największe wyzwania stoją przed trzecim sektorem ale i o nadziejach związanych z aktywnością obywatelską opowiedział prof. Adam Bodnar.
Kurcząca się przestrzeń
Terminem, który od kilku lat coraz częściej pojawia się w kontekście działalności organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Unii Europejskiej jest określenie „kurcząca się przestrzeń społeczeństwa obywatelskiego” (shrinking space for civil socjety). W 2018 roku po raz pierwszy zajął się nią Parlament Europejski bezpośrednio odpowiadając na przyjęty na Węgrzech pakiet ustaw skierowanych przeciwko trzeciemu sektorowi. Jak Agnieszce Gajc z Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego powiedział prof. Adam Bodnar - to socjologiczne pojęcie odnosi się do kwestii związanych z warunkami funkcjonowania organizacji czy relacji z władzami publicznymi. Najogólniej – chodzi tu o poczucie bezpieczeństwa osób działających w trzecim sektorze. Zdaniem Profesora w Polsce występuje wiele problemów wpływających negatywnie na przestrzeń, w której działać mogą organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Pojawia się efekt mrożący. Jak słyszymy:
"Co do organizacji społecznych, to bardzo ważną rzeczą jest kwestia finansowania działalności. Oczywiście – są duże, poważne organizacje, które uzyskują finansowanie na swoją działalność, ale myślę, że zwłaszcza w mniejszych miejscowościach organizacje muszą się mierzyć z tym, że nie mogą pójść do pierwszego lepszego przedsiębiorcy z prośbą o wsparcie, gdyż zaczyna się myślenie „czy przez to nie będę miał kłopotów? Czy jeżeli wzmocnię jakąś organizację, to ktoś nie spojrzy na moje księgi rachunkowe, na moje relacje z organami władzy publicznej i za chwilę będę miał różne inspekcje u siebie”."
Systemowe wsparcie od UE
Dlatego tak ważne jest, aby organizacje zmuszone do funkcjonowania w nieprzyjaznych warunkach miały możliwość zapewnienia bezpieczeństwa, również finansowego dla swojej działalności. W Unii Europejskiej działaniem na rzecz ochrony demokracji, rządów prawa i praw człowieka jest program CERV (Citizens, Equality, Rights and Values). Profesor Bodnar mówi, że stanowi on odpowiedź na spadek standardów demokratycznych w państwach wspólnoty:
"Przez wiele lat w UE było takie myślenie, że skoro państwa są demokratyczne, to nie ma kłopotu. Jednak rzeczywistość pokazuje, że państwa odchodzą od systemów demokratycznych, odchodzą od wartości europejskich i konieczne jest wzmocnienie tych wszystkich organizacji, liderów i działaczy, którzy się tymi prawami zajmują."
W unijnej perspektywie finansowej na lata 2021-2027 w ramach programu CERV przewidziano środki, których beneficjentem mogą zostać organizacje społeczeństwa obywatelskiego.
Duże granty na działalność obywatelską
Przeciwdziałanie „kurczącej się przestrzeni”, to także jeden z celów projektu “Building Bridges – Civic Capital in Local Communities”, którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego. Głównym środkiem zaradczym w sytuacji marginalizowania znaczenia trzeciego sektora jest zapewnienie finansowania działalności organizacji. W projekcie Building Bridges przewidziano trzy rodzaje grantów – interwencyjne, małe i duże. Zwłaszcza te ostatnie są dobrym narzędziem do walki ze zjawiskiem shrinking space. W ramach dużych grantów można ubiegać się aż o 60 tys. euro na projekty trwające od roku do dwóch lat. Takie projekty mają budować sprawczość organizacji społeczeństwa obywatelskiego i czynić z nich aktywnych uczestników życia społecznego.
Organizacje silne lokalnie
Jak zauważył Prof. Adam Bodnar, organizacje pozarządowe szczególnie silne są w swoich lokalnych społecznościach. Często potrafią wywierać ogromny wpływ na rzeczywistość właśnie dzięki projektom inicjowanym w swoim najbliższym otoczeniu. Udaje się to zwłaszcza wtedy, gdy współpracują z samorządem terytorialnym. Dlatego ważne jest, by budować forum dla współpracy samorządu i trzeciego sektora. Okazją może być udział w Krajowym Kongresie Współpracy Lokalnej, który w dniach 19-20 września odbędzie się w Warszawie. Organizatorzy zapraszają organizacje pozarządowe i samorządowców odpowiedzialnych za współpracę z trzecim sektorem. Zapisy już trwają.
Całą rozmowę z prof. Adamem Bodnarem można zobaczyć na kanale projektu Building Bridges w serwisie YouTube.
