Publicystyka - ngo.pl

Ale na razie jesteśmy w roku 2015. Na koniec lutego bez pracy pozostawało 12% społeczeństwa w wieku produkcyjnym. To tylko oficjalne dane, bowiem wielu bezrobotnych nie rejestruje się w „pośredniaku”. Jeśli uwzględnić „szarą strefę”, rzeczywisty poziom bezrobocia jest wyższy nawet o 3%. Wskaźnik zatrudnienia wśród niepełnosprawnych to niespełna 23%. Z półmilionowej rzeszy osób z zaburzeniami psychicznymi, pracuje mniej niż 10%. Nikt nie wie, ilu byłych więźniów ma pracę, szacuje się, że 10-15%. Jeszcze gorzej jest z zatrudnieniem uchodźców, wśród osób przebywających w ośrodkach dla uciekinierów zatrudnienie jest minimalne. Przykładowo, w podłódzkich Grotnikach, zaledwie kilka razy zdarzyło się, że któryś z mieszkańców dostał jednorazową „fuchę” przy malowaniu płotu lub koszeniu trawy; jedna kobieta miała kilkumiesięczną umowę zlecenie załatwioną „po znajomości”. Opuszczając ośrodek większość uchodźców nie znajduje pracy. Do nielicznych „szczęściarzy” z Grotnik należy białoruski ginekolog, pracujący przy wykańczaniu wnętrz.

Przepisy wprowadzające klauzule społeczne w Polsce weszły w życie w 2009 roku. Obecnie Urząd Zamówień Publicznych, chociaż wcześniej wypowiadał się na ich temat z rezerwą, uruchomił na swojej stronie zakładkę „Społecznie odpowiedzialne zamówienia”. Niestety od narodzin przepisów, do ich wdrożenia droga jest trudna. Cztery lata po wprowadzeniu, zaledwie 0,23% wszystkich zamówień zawierała klauzule społeczne, w minionym roku było to zaledwie 0,13%, a w trzech pierwszych miesiącach tego roku 0,14%. – Samorządowcy są wychowani na „najniższej cenie” – ocenia Cezary Miżejewski, kiedyś doradca Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. – Jeśli tylko pojawiają się kryteria inne niż cena, natychmiast pada podejrzenie korupcji.

Krzysztof Więckiewicz, dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (DPP), uzupełnia wypowiedź Miżejewskiego. – Samorządowcy obawiają się, że zastosowanie jakichkolwiek innych kryteriów niż cena spowoduje naruszenie dyscypliny finansowej – mówi. Dużo ostrzej ocenia tę postawę Krzysztof Kozicki, wójt Piątnicy w województwie podlaskim, szkolący samorządowców z metod stosowania klauzul społecznych. – Najczęściej, kiedy mówię o klauzulach, w odpowiedzi pada „zawsze tak było”. Trzeba przełamać mentalność urzędniczą. Marcin Pluta, burmistrz Brzezin w województwie łódzkim, prowadzi szkolenia m.in. urzędników z Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. – Przy ich budżecie i skali zamówień, niechby choć 1% usług sprzątania dróg zostało zamówionych z użyciem klauzul społecznych, ile dobrego mogłoby to spowodować – mówi. Zobacz film Spółdzielnie użyteczne społecznie.

Istotnym jest, że niemal wszystkie zamówienia publiczne z klauzulami zostały przeprowadzone przez samorządy. Spośród urzędów centralnych jako pierwsze prospołecznymi okazały się Ministerstwo Zdrowia i Kancelaria Prezydenta RP (w 2013 r.). Rekordzistą wśród samorządów są Brzeziny, które niemal we wszystkich zamówieniach stosują klauzule – Jest to dla nas tak normalne, że tylko obliczamy ryzyko, czy coś może się nie udać siłami PES i stosujemy je tak, jakby to był prawny obowiązek – mówi z dumą Marcin Pluta. Innymi liderami są Częstochowa, Gdynia, Byczyna i Bydgoszcz.

By zwiększyć skalę stosowania klauzul DPP przygotował projekt standardów współpracy samorządu terytorialnego z podmiotami ekonomii społecznej (PES), który obecnie jest w fazie konsultacji. Wśród proponowanych standardów znalazło się m.in. zalecenie wykorzystania klauzul społecznych. – Chcemy by standardy, które nie będą zapisem prawnym, a jedynie zaleceniem, by stworzyły przychylny klimat dla stosowania klauzul – wyjaśnia Krzysztof Więckiewicz. Z tego powodu wytyczne nie są suchym odwołaniem się do paragrafów, ale pokazują szersze korzyści, jakie samorządy mogą odnieść ze współpracy z PES.

– Klauzule służą wzmacnianiu pozycji najsłabszych na rynku pracy – wyjaśnia Kozicki, ale opłacają się też samorządom, które poza osiągnięciem celu zamówienia, np. remontu zabytkowej kamienicy, aktywizują bezrobotnych, zatrudniają niepełnosprawnych itp. W ostatecznym rozrachunku opłaca się to również ekonomicznie: samorząd oszczędza na wydatkach na zasiłki społeczne. – Klauzule potencjalnie pozwalają nam dużo efektywniej wydawać środki budżetowe, mieć ciastko i zjeść je zarazem – obrazuje Michał Guć, wiceprezydent Gdyni, miasta znajdującego się w czołówce samorządów korzystających z prospołecznych rozwiązań. – Za te same pieniądze mamy zrealizowaną usługę i wyciągamy osoby z wykluczenia społecznego, a to bardzo istotne w sytuacji, gdy każdą złotówkę oglądamy dwa razy, nim ją wydamy – wyjaśnia Guć.

Nie bez znaczenia jest, że pozwala to na uzupełnienie systemu gminnej przedsiębiorczości. – Wieść gminna szybko się rozchodzi, szczególnie w małych społecznościach, że wójt lub burmistrz myśli o osobach wykluczonych – dodaje Marcin Pluta. Niestety nie wszystkie samorządy są tak otwarte na zmiany i uzupełnianie procedur zamówień publicznych. Polecamy tekst Ignacego Strączka Klauzule społeczne w Warszawie – czy będzie łatwiej?

Większość firm korzystających z klauzul społecznych, to firmy lokalne, często spółdzielnie socjalne, których pracownicy płacą podatki w gminie. Klauzule wydają się rozwiązaniem stworzonym dla PES, niestety bywa też, że zarabiają na tym firmy komercyjne, traktujące wykluczonych instrumentalnie. – Niektóre duże firmy są w stanie wykazać, że np. zatrudniają niepełnosprawnych i to znacząco więcej osób niż przewidują wymogi klauzul – mówi Marcin Guć. – W połączeniu ze skalą ich działalności i „drapieżnym” sposobem działania są w stanie wygrywać dumpingowymi wręcz cenami, których nie zaoferuje żaden PES. Pomimo wpisania się przez nie w wymogi klauzuli, nie generują dodatkowej jakości społecznej, co niestety pokazuje, że skuteczność tego narzędzia w obecnym kształcie nie jest pełna – zauważa wiceprezydent Gdyni.

Oczywiście świetlana przyszłość przedstawiona we wstępie nie jest możliwa do osiągnięcia samymi klauzulami społecznymi. Potrzebne są systemy wspierania i nauczania, promocja dobrych praktyk. Te działania są już prowadzone. Powstają kolejne publikacje: Społecznie odpowiedzialne zakupy i zamówienia publiczne jako narzędzia pozytywnej zmiany, Społecznie odpowiedzialne zlecanie zadań publicznych. Realizowane są szkolenia dla samorządowców w całej Polsce – do końca roku swoją wiedzę ma poszerzyć 3000 urzędników. Opracowywane są modele współpracy międzysektorowej z wykorzystaniem franczyzy społecznej. Praca nad upowszechnieniem wiedzy na temat klauzul społecznych trwa. Ich zastosowanie może poprawić los wielu ludzi, zepchniętych na margines życia społecznego, a do tego poprawić efektywność wydatkowania naszych wspólnych pieniędzy.