Publicystyka - ngo.pl

W Europie działa 147 tysięcy fundacji (źródło: DAFNE, Candid). W Polsce jest ich zarejestrowanych ok. 26 tysięcy, to więcej niż w jakimkolwiek innym kraju kontynentu.

Dlaczego Polska wyróżnia się na tle innych krajów europejskich liczbą fundacji? Ma to związek z różnicami w prawodawstwie. Tak jak w całej Europie, do założenia fundacji w Polsce konieczny jest fundator, który oprócz określenia celów działania fundacji, przekazuje też majątek na realizację wyznaczonego celu. 

Różnica polega na tym, że w Polsce kwota ta może być bardzo niska. Stąd między innymi taka popularność tej formy prawnej w naszym kraju. Przy niewielkim majątku polskie fundacje w większości muszą zdobywać pieniądze z zewnętrznych źródeł (publicznych lub prywatnych). Zaś w innych krajach, w szczególności tych o długiej i nieprzerwanej tradycji filantropii, takich jak Niemcy, Francja czy Wielka Brytania, fundacje dysponują kapitałem przeznaczonym na długofalowe działania społecznie użyteczne. Majątek europejskich fundacji przekracza 500 miliardów euro, zaś wartość przekazywanego przez nie wsparcia to ok. 60 miliardów euro rocznie (źródło: DAFNE, Candid).

Różnice w ramach prawnych wyznaczających sposób funkcjonowania fundacji w Polsce i Europie nie ograniczają się tylko do wielkości majątku. Także cele, dla których powołuje się fundacje, bywają różnie określane. Wszystkie działające w Polsce fundacje powstają dla realizacji społecznie i gospodarczo użytecznych celów, co nie jest czymś oczywistym w innych krajach europejskich. Np. w Niemczech mamy fundacje prywatne, których celem może być wsparcie jednej rodziny.

Cele, które realizują polskie fundacje są przede wszystkim związane z: kulturą i sztuką (20% fundacji); edukacją i wychowaniem (19%); usługami socjalnymi i pomocą społeczną (11%); ochroną zdrowia (10%); sportem, turystyką, rekreacją i hobby (9%); ekologią i ochroną środowiska (6%).

Najczęściej fundacje działają na rzecz dzieci i młodzieży (68%), lokalnej społeczności (54%), seniorów (39%), a także chorych i osób z niepełnosprawnością (35%). 31% kieruje swoje działania do organizacji pozarządowych lub instytucji. Niemal 40% fundacji deklaruje, że swoich odbiorców (osoby indywidualne) wspiera rzeczowo lub finansowo, a 28% przekazuje środki finansowe organizacjom lub finansuje realizowane przez nie projekty.

Polskie fundacje wspierają swoich odbiorców i podopiecznych finansowo, ale większość z nich także potrzebuje finansowego wsparcia. Źródłem najczęściej zasilającym budżety fundacji są darowizny od darczyńców indywidualnych, a także biznesu i instytucji. Korzysta z nich 68% fundacji, a w całym sektorze 63% organizacji.

Przeciętna wartość darowizn trafiających do organizacji wynosi 5 tys. zł w przypadku wsparcia od biznesu i 3 tys. zł w przypadku darczyńców indywidualnych. Z perspektywy całego sektora darowizny od osób indywidualnych i firm stanowią ok. 14% łącznego budżetu organizacji. Na potrzeby ostrożnych szacunków można stwierdzić, że polscy darczyńcy (indywidualni i instytucjonalni) w 2016 roku przekazali organizacjom pozarządowym ponad 2,5 mld zł (analiza na podstawie danych GUS o wielkości i źródłach przychodów organizacji pozarządowych „Sektor non-profit w 2016 roku”).

W cyklicznych sondażach, których wyniki opisywane są w raportach „Aktywność i doświadczenia Polaków”, badacze CBOS pytają Polaków, czy w ostatnim roku przekazali pieniądze, a także rzeczy (np. ubrania czy książki) na cele dobroczynne. W 2018 roku twierdzącej odpowiedzi na obydwa pytania udzieliło więcej badanych niż w latach poprzednich. Niemal ¾ badanych (74%) twierdzi, że wpłaciło środki na cele dobroczynne, zaś 62% przekazało dary rzeczowe.

Druga dobra informacja związana jest z deklarowaną częstotliwością zaangażowania w filantropię. Co prawda 21% Polaków twierdzi, że w 2018 roku pieniądze na cele dobroczynne przekazało tylko raz, ale 45% zrobiło to kilka razy, a 8% wiele razy.

Co sprzyja częstszemu zaangażowaniu w filantropię? W raporcie CBOS można przeczytać, że jest to wyższe wykształcenie, dochody nie niższe niż 2000 zł na osobę w gospodarstwie domowym, a także duże zaangażowanie w praktyki religijne. Niestety, nie wiadomo, jakie cele dobroczynne najczęściej wspierają Polacy, a także jak często są one realizowane przez organizacje pozarządowe.

Mniej optymistyczny obraz dobroczynności w Polsce wyłania się z raportu World Giving Index (przygotowywany co roku przez Charities Aid Fundation na podstawie danych zbieranych w ramach badań Gallup World  Poll prowadzonych w 145 krajach świata). Na pytanie „Czy w ciągu ostatniego miesiąca przekazał Pan/Pani pieniądze na cele dobroczynne?”, twierdząco odpowiada 24% Polek i Polaków, co plasuje Polskę na 78. miejscu wśród przebadanych krajów, a więc niemal dokładnie w połowie światowej stawki.

Skąd ta różnica w wynikach badań? Badacze CBOS pytają o ostatni rok, a w World Giving Index pytanie dotyczy perspektywy miesiąca. Dlatego cieszmy się, że coraz więcej Polaków przynajmniej raz w roku „staje się” darczyńcami, a jednocześnie życzmy sobie, aby rosła grupa tych, którzy robią to regularnie, na przykład co miesiąc.

Badania „Kondycja organizacji pozarządowych w Polsce 2018” zostały sfinansowane ze środków Fundacji im. Stefana Batorego oraz środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.

Artykuł powstał w ramach projektu „Kurs na użyteczność: nowa strategia badań Stowarzyszenia Klon/Jawor” sfinansowanego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030.