Jeśli nas zapytać, jak nam się wiedzie – tradycyjnie będziemy narzekać. Ale gdy pytania zostają sprecyzowane – z odpowiedzi wyłania się obraz Polaków zadowolonych z życia i bogacących się. Takimi właśnie jesteśmy według badania Diagnoza Społeczna 2005, opublikowanego pod koniec września.
Diagnoza Społeczna 2005 to największe badanie socjologiczne
realizowane we współczesnej Polsce. Wyniki najnowszego raportu,
opublikowanego 25 września 2005, pokazują, że jesteśmy
społeczeństwem otwartym i ruchliwym, ale ciągle nie
obywatelskim.
Okazuje się także, że chociaż polskie społeczeństwo jest
zróżnicowane, to jednak dystanse między niektórymi grupami nie
powiększają się, a raczej maleją (np. między miastem i wsią). Ponad
to przybywa nam ludzi bogatych: „Bogaci stają się jeszcze bogatsi,
ale nie kosztem biednych, bo biedni stają się też mniej biedni i to
szybciej niż bogaci się bogacą. Przepływy do i ze sfery ubóstwa
mają od kilku lat rosnący bilans pozytywny: więcej ubogich ubywa
niż przybywa. Większość przyjętych w tym badaniu wskaźników
warunków i jakości życia poprawiła się niemal we wszystkich
segmentach społeczeństwa, a sami Polacy — nawet jeśli nie zdają
sobie z tego sprawy, albo nie chcą o tym głośno mówić — odczuwają
wyraźnie tę poprawę, coraz pozytywniej oceniając większość aspektów
swojego życia”.
Ponad to badanie pokazuje, że stać nas na płacenie za zdrowie,
mniej palimy (ale za to więcej pijemy), wśród młodzieży spadło
spożycie narkotyków (chociaż rośnie także pokolenie „T” –
dziewczynek, obecnie w wieku 16-18 lat, które nie stronią od wódki,
papierosów, narkotyków, a ich poglądy charakteryzuje szowinizm i
ksenofobia), straciły dla nas na znaczeniu pieniądze i małżeństwo,
ale zyskali przyjaciele, zmniejsza się grupa wykluczonych
społecznie, a dziedziczenie społeczne dotyczy niewielu enklaw
społecznych (głównie dawnych pegeerów). Można o tym wszystkim
przeczytać także w wywiadzie Jacka Żakowskiego z prof. Januszem
Czapińskim, przewodniczącym Rady Monitoringu Społecznego,
realizującej badanie Diagnoza Społeczna 2005 opublikowanym w
tygodniu Polityka („Skoro jest tak źle, dlaczego jest tak dobrze”,
Polityka nr 40).
*
Diagnoza społeczna to projekt badawczy, który jest próbą
uzupełnienia diagnozy opartej na wskaźnikach instytucjonalnych
(makroekonomicznych - np. PKB czy stopa inflacji i makrospołecznych
- np. stopa rejestrowanego bezrobocia, liczba lekarzy na 100 tys.
mieszkańców, umieralność niemowląt, wskaźnik skolaryzacji czy
frekwencja w wyborach parlamentarnych) o kompleksowe dane na temat
gospodarstw domowych oraz postaw, stanu ducha i zachowań osób
tworzących te gospodarstwa. Jest diagnozą warunków i jakości życia
Polaków w ich własnym sprawozdaniu.
Badania w ramach Diagnozy społecznej mają charakter panelowy: w
odstępach kilkuletnich ankieterzy wracają do tych samych
gospodarstw i osób. Pierwszy pomiar odbył się w marcu 2000 roku,
następny trzy lata później, także w marcu. Najnowszy raport oparty
jest na wynikach badania przeprowadzonego w marcu 2005 roku.
Pokazuje nie tylko dzisiejszy obraz polskiego społeczeństwa, ale
także odnosi ten obraz do stanu sprzed dwóch i pięciu lat.
W 2005 roku badanie zostało przeprowadzone na próbie 3868
gospodarstw domowych (próba indywidualnych respondentów - 8790
osób).
Kompleksowość projektu oznacza uwzględnienie w jednym badaniu
wszystkich ważnych aspektów życia poszczególnych gospodarstw
domowych i ich członków — zarówno ekonomicznych (np. dochodu,
zasobności materialnej, oszczędności, kredytów), jak i
pozaekonomicznych (np. edukacji, leczenia, ubezpieczeń, sposobów
radzenia sobie z kłopotami, stresu, dobrostanu psychicznego, stylu
życia, zachowań patologicznych, uczestnictwa w kulturze,
korzystania z nowoczesnych technologii komunikacyjnych i wielu
innych).
Projekt obejmuje wiele aspektów związanych z sytuacją
gospodarstw domowych i poszczególnych obywateli. Uwzględnione w nim
wskaźniki społeczne podzielić można na trzy ogólne klasy:
- struktura demograficzno-społeczna gospodarstw domowych,
- warunki życia gospodarstw domowych, związane z ich kondycją materialną, dostępem do świadczeń medycznych, do kultury i wypoczynku, edukacji i nowoczesnych technologii komunikacyjnych,
- jakość, styl życia i cechy indywidualne obywateli.
Właściwym przedmiotem analizy i opisu są warunki życia
gospodarstw domowych i jakość życia poszczególnych obywateli w
powiązaniu ze zmianą społeczną określającą globalny kontekst i
ogólne reguły funkcjonowania społeczeństwa. Jednym z głównych
problemów i pytań, jakie towarzyszą wszelkim programom zmiany
społecznej, jest rozkład wynikających z ich wdrażania korzyści i
kosztów w poszczególnych grupach społecznych w różnym horyzoncie
czasowym. Także i w tym badaniu interesowano się głównie jakie
kategorie gospodarstw domowych i obywateli odnajdują się w nowych
warunkach i czerpią korzyści z przekształceń systemowych, a które
grupy społeczne nie potrafią się odnaleźć i przystosować, ponosząc
obiektywnie lub subiektywnie więcej strat niż korzyści.
Dla warunków życia jednostką badaną jest całe gospodarstwo
domowe, a dla jakości życia poszczególni jego członkowie. Warunki
życia mierzone były metodą wywiadu ankieterskiego z jednym
przedstawicielem gospodarstwa domowego (osobą najlepiej
zorientowaną w sytuacji; najczęściej była to głowa gospodarstwa
domowego). Jakość życia mierzona była natomiast metodą
samodzielnego wypełniania kwestionariusza przez respondentów,
którymi byli wszyscy dostępni członkowie badanych gospodarstw
domowych w wieku 16 i więcej lat.
