Regionalny program operacyjny dla Podkarpacia w nowej perspektywie finansowej jest postrzegany przez podmioty ekonomii społecznej jako wielka szansa – trampolina, dzięki której w sektorze zagości nowa jakość, a przedsiębiorstwa społeczne nabiorą wiatru w żagle. Brzmi dobrze, prawie jak bajka.
Ratusz w Rzeszowie. fot. Aktron, źr. Wikipedia, lic. CC-BY-SA 3.0
Tylko, jak w przypadku każdej bajki, warto zastanowić się, co jest prawdą, a co jedynie dobrze brzmiącą opowieścią. Skupmy się zatem na tym, co naprawdę ważne i co warto wiedzieć o RPO w województwie podkarpackim. Za przygotowanie tych dokumentów odpowiadają Urząd Marszałkowski (osie od I do VI) oraz Wojewódzki Urząd Pracy (osie od VII- IX). Nie ma jeszcze Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych, dlatego będziemy się poruszać na poziomie ogólności programu operacyjnego.
Najważniejszą dla PESów, w mojej opinii, jest oś priorytetowa VIII „Integracja społeczna”, gdyż to właśnie tutaj wprost jest wpisane wspieranie przedsiębiorczości społecznej. Poza tym znajduje się tu również: ułatwianie dostępu do usług zdrowotnych i społecznych, aktywizacja społeczna – zawodowa osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, w szczególności niepełnosprawnych. Wnioski będą składane do Wojewódzkiego Urzędu Pracy i to on będzie odpowiedzialny za zarządzanie tą osią.
Warto zaznaczyć, iż będą to osoby nie posiadające statusu bezrobotnego – w związku z czym jest to grupa najtrudniejszych beneficjentów. To tutaj szanse mają centra i kluby integracji społecznej, a w pracy z osobami niepełnosprawnymi warsztaty oraz zakłady aktywności zawodowej. Wśród typów beneficjentów są wymienione m.in. wprost podmioty ekonomii społecznej (PES).
W przypadku działań dotyczących zdrowia i usług społecznych, w ramach których dozwolony katalog działań jest szeroki, od szeroko pojętych działań opiekuńczych w stosunku do rodziny: dzieci, rodziców, osób starszych i niepełnosprawnych, po wsparcie procesu deinstucjonalizacji pieczy zastępczej, opieki nad matką i dzieckiem. Beneficjentami są m.in. organizacje pozarządowe, spółdzielnie socjalne oraz spółki non for profit (zgodnie z art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).
Na tę oś priorytetową przeznaczone jest 8% środków całego programu – 169, 1 mln euro. Dużo to, czy mało? Mniej pieniędzy jest na: pomoc techniczną (3,3% – 69,7 mln euro), edukację (6,08% – 128,5 mln euro) i cyfrowe rozwiązania dla administracji (3,83% – 81 mln euro).
169 milionów euro zostanie rozdysponowane W IV kwartale tego roku przekazane zostaną środki w wysokości 169 milionów euro: 92 mln dla ośrodków pomocy społecznej (OPS) i powiatowych centrów pomocy rodzinie (PCPR). 5 mln otrzyma regionalny ośrodek polityki społecznej (ROPS). W nowej perspektywie ten ostatni odegra szczególnie istotną rolę procesie integracji sektora ekonomii społecznej: jego promocji, budowania sieci partnerstw oraz upowszechniania klauzul społecznych.
Oś priorytetowa VII „Regionalny rynek pracy” dotyczy tworzenia i wdrażania programów aktywizacji zawodowej, zwrotnej i bezzwrotnej pomocy dla chcących otworzyć własną działalność gospodarczą, pomocy rodzicom w powrocie na rynek pracy poprzez zwiększenie dostępności usług opieki nad dziećmi do 3 lat, wdrażanie programów zdrowotnych, przekwalifikowanie pracowników długotrwale pracujących w warunkach szkodliwych. Budżet dla działań to 227,4 mln euro, co stanowi 10,75% zasobów całego programu.
Do realizacji projektów w tej osi mogą startować wszyscy, czyli przedsiębiorcy, firmy szkoleniowe, NGO itd. Wyjątek stanowią przedsięwzięcia w obszarze zdrowia, gdzie wymienione są wprost PESy i NGO posiadające odnośne specjalistyczne doświadczenie oraz zwrotne instrumenty finansowe o które mogą się starać instytucje posiadające doświadczenie w zarządzaniu nimi.
IV kwartał 2015 – to termin ogłoszenia konkursów w podkarpackim urzędzie pracy (WUP) na: programy aktywizacji zawodowej, bezzwrotne wsparcie osób chcących prowadzić działalności gospodarczą oraz wsparcie usług rozwojowych, zdiagnozowanych w przedsiębiorstwach. Projekty będą składane do Wojewódzkiego Urzędu Pracy.
To ciekawe, że jedynie w osiach VII i VIII wprost został określony tryb i zakres stosowania klauzul społecznych w zamówieniach. Szkoda, że to wciąż wymóg, a nie zwyczaj, który jest naturalny dla wszystkich priorytetów. Z drugiej strony, być może trzeba edukować i powoli rozszerzać obszar używania klauzul, aż stanie się to oczywistością, a nie wyjątkowym ryzykiem, którego nie należy podejmować.
W osi IX „Jakość edukacji i kompetencji w regionie” możliwość składania projektów mają wszystkie podmioty: przedsiębiorcy, PESy, samorządy. Celem działań mają być zwiększenie liczby miejsc w przedszkolach, rozwój oferty. Większy nacisk w edukacji szkolnej zostanie położony na nauki matematyczno-przyrodnicze, kompetencje cyfrowe oraz języki obce, budowanie właściwych postaw i kreatywność uczniów, współpracę zespołową.
Wdrożone zostaną programy poradnictwa i doradztwa edukacyjno-zawodowego, podnoszenie umiejętności i kompetencji zawodowych nauczycieli z zakresu zastosowania aktywizujących metod pracy z uczniem, kształcenie w formach pozaszkolnych osób dorosłych, wsparcie procesu edukacji zawodowej. Na zwiększenie liczby miejsc w przedszkolach przeznaczone jest 30 mln euro. Z doświadczenia wiemy, że tworzenie przedszkoli, zwłaszcza na terenach wiejskich, leży w obszarze zainteresowania przedsiębiorstw społecznych i sprawdzają się one na tym polu. Konkurs, który ma być ogłoszony w IV kwartale dotyczył będzie kształcenia osób dorosłych, a projekty będzie można składać do Wojewódzkiego Urzędu Pracy.
Oś VI „Spójność przestrzenna i społeczna” to możliwość realizowania projektów w zakresie: inwestycji związanych z: infrastrukturą i/ lub wyposażeniem podmiotów świadczących usługi pomocy społecznej i w zakresie rozwoju mieszkalnictwa wspomaganego, chronionego i socjalnego (w tym dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych), podmiotami wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej. W RPO przeznaczonych jest na tą oś priorytetową 217,8 mln euro, to jest 10,3 % całości środków.
Świadczenie tego typu usług jest atrakcyjne dla. Stowarzyszenia zajmujące się osobami niepełnosprawnymi będą zainteresowane budowaniem mieszkań i miejsc opieki dla swoich podopiecznych. W IV kwartale, zgodnie z harmonogramem, przewidziano ogłoszenie konkursów na inwestycje infrastrukturalne dla szkół i placówek oraz instytucji popularyzujących naukę i innowacje.
Osie priorytetowe: IV – „Ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego”, III –„Czysta energia” teoretycznie są dostępne dla podmiotów ekonomii społecznej. Jednak najprawdopodobniej nie będą popularne w sektorze. W przypadku dziedzictwa kulturowego – to wciąż niezbyt popularny przedmiot działania, choć 186, 2 mln euro, czyli 8,81% wszystkich środków powinien zadziałać jak zachęta dla zajęcia się tą sferą.
„Czysta energia” zaś zakłada wsparcie modernizacji energetycznej budynków mieszkaniowych i użyteczności publicznej wraz z odpowiednim dostosowaniem infrastruktury. Na ten cel przeznaczone jest aż 12% wszystkich środków, czyli 253, 7 mln euro. To wielka szkoda, że nie wszystkie PESy mogą starać się o te środki, bo wśród spółdzielni socjalnych kilka może być tym zainteresowanych.
Oś I „Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka”, to wydawałoby się, właściwy adres dla przedsiębiorstw społecznych, skoro wskazuje się w niej przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie jako beneficjentów. Badania i rozwój we współpracy z jednostkami naukowymi, wdrażanie innowacyjnych rozwiązań i produktów, inkubatory przedsiębiorczości, to działania, w których rywalizacja z podkarpackimi przedsiębiorstwami może nastręczać podmiotom ekonomii społecznej wiele trudności.
Nie mam przekonania, że PS są na tyle innowacyjne, gotowe do napisania i wdrożenia tego typu projektów, więc dostępność tej osi, na którą przeznaczone jest najwięcej środków, poza infrastrukturą komunikacyjną, bo aż 17,71% (374 mln euro), jest złudna. Nie wykluczam, że znajdą się przedsiębiorstwa społeczne, którym uda się wygrać tę konkurencję, ale będzie to raczej wyjątek potwierdzający regułę.
W diagnozie do RPO województwa podkarpackiego na lata 2014–2020 czytamy: „Ważną rolę w prowadzeniu polityki integracji społecznej odgrywa sektor ekonomii i przedsiębiorczości społecznej, zapewniając grupom zagrożonym ubóstwem i wykluczeniem zasoby i możliwości niezbędne do pełnego uczestnictwa w życiu ekonomicznym i społecznym.
Podmioty ekonomii społecznej funkcjonujące w województwie podkarpackim mają problemy takie jak:
- słaby potencjał kadrowy i finansowy,
- brak stałych (komercyjnych) źródeł finansowania,
- brak odpowiedniego zaplecza sprzętowego i lokalowego,
- niewystarczające umiejętności biznesowe (marketingowe, prawne, finansowe) pracujących w podmiotach osób,
- brak współpracy i kooperacji pomiędzy samymi podmiotami.
Wskazane bariery uniemożliwiają podmiotom ekonomii społecznej w pełni skuteczne wypełnianie zadań z zakresu integracji społecznej”.
Wielkim plusem nowej perspektywy finansowej jest to, że dotacja przekazana będzie niezależnie od formy prawnej powoływanego podmiotu. Dotychczas możliwe było wspieranie działalności jedynie spółdzielni socjalnych dotacją inwestycyjną.
Ewidentnie większe możliwości posiadają organizacje pozarządowe, niż pozostałe PS. Nie wiem czy to przypadek czy zamierzona polityka władz naszego województwa. Nie mam jednak takiego przekonania, że jesteśmy jako sektor gotowi. Mamy jeszcze trochę czasu na przygotowanie się do absorbcji środków i stworzenia ciekawych produktów i usług, w tym również społecznych, aby zyskać niezależność finansową na długie lata.
Łukasz Michalik
Źródło: FISE
