Na ile Polacy wyceniają korzyści związane z realizacją programu oczyszczania wraków zagrażających środowisku Morza Bałtyckiego? Czy te korzyści przewyższałyby koszty takiej interwencji? Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego i Fundacja MARE przedstawiają wyniki najnowszych badań.
Kompleksowa analiza korzyści i kosztów przeprowadzona przez dr Ewę Zawojską i mgr Katarzynę Zagórską (WNE Uniwersytet Warszawski) we współpracy z przedstawicielami instytucji partnerskich - Julianem Sagebiel (iDiv) i Patrycją Nowakowską (Instytut Oceanologii PAN) - pokazuje, że proponowany dziesięcioletni program oczyszczania potencjalnie niebezpiecznych wraków może zapewnić korzyści środowiskowe i ekonomiczne prawie 30 razy większe niż jego koszty.
Według danych Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej w polskich obszarach morskich zalega ponad 415 wraków. Przyczynami zatonięć jednostek pływających są m.in. wypadki, działanie sił natury i operacje militarne. Okręty i statki, które spoczęły na dnie Bałtyku w ciągu ostatnich 200 lat, zwłaszcza te po konfliktach zbrojnych, mogą stanowić poważne zagrożenie dla ekosystemów morskich oraz społeczności zamieszkujących wybrzeże. Głównymi źródłami tych zagrożeń są: paliwo, oleje oraz inne substancje chemiczne zalegające w zbiornikach.
W badaniu przeprowadzono analizę kosztów i korzyści (z punktu widzenia społeczeństwa Polski) programu prewencyjnego oczyszczenia wraków zatopionych w polskiej strefie Bałtyku z paliw i innych substancji niebezpiecznych. Taka analiza pozwala ocenić, czy z ekonomicznego punktu widzenia taki program opłaca się wprowadzać – to znaczy, czy program przyniesie więcej korzyści niż kosztów. W ramach badania rozważono 10-letni program - pierwszy rok obejmowałby przygotowania i dokonanie ocen ryzyka stwarzanego przez wraki, a w kolejnych latach wraki zakwalifikowane jako niebezpieczne byłyby oczyszczane w kolejności od tych stanowiących największe ryzyko dla środowiska. Analiza dotyczyła tylko wraków potencjalnie niebezpiecznych dla środowiska znajdujących się w polskich wodach Bałtyku. Na podstawie projektu zrealizowanego w latach 2019-2021 przez Instytut Morski w Gdańsku we współpracy z Fundacją MARE wytypowanych zostało 18 takich wraków. Wytypowane wraki wymagają przeprowadzenia dokładnych ocen ryzyka w celu weryfikacji istniejącego zagrożenia dla środowiska.
Korzyści dla społeczeństwa z takiego prewencyjnego programu oczyszczenia wraków zostały oszacowane przy wykorzystaniu ekonomicznej metody wyceny warunkowej. Wycena warunkowa to ekonomiczny sposób wyceny wartości dóbr i zasobów. Opiera się na ankietach i służy do szacowania w kwotach pieniężnych wartości dóbr/zasobów, które nie są sprzedawane na rynkach, a więc nie mają swojej ceny (tzw. dobra nierynkowe). Tą metodą można oszacować wartość takich zasobów/dóbr, jak czyste powietrze czy ochrona środowiska. W oparciu o ankiety przeprowadzone w styczniu 2024 r. na reprezentatywnej próbie Polaków liczącej 3457 respondentów z całej Polski oszacowano, że wartość korzyści prewencyjnego programu oczyszczenia wraków dla społeczeństwa Polski to ponad 30 mld zł.
Na potrzeby analizy korzyści-kosztów oszacowano także koszty wdrożenia prewencyjnego programu badań i oczyszczania wraków. Całkowity koszt wstępnych badań 18 wraków wytypowanych jako te o potencjalnie najwyższym ryzyku wycieku substancji niebezpiecznych to około 8,7 mln zł. Natomiast kolejny etap realizacji programu, czyli oczyszczenie szczególnie niebezpiecznych wraków z paliw i innych substancji niebezpiecznych, to około 923 mln zł. Oszacowania kosztów zostały przygotowane przez firmę Profesea sp. z o.o.
Oznacza to, że koszt planowanej interwencji to łącznie 931,7 mln zł, natomiast potencjalne korzyści to ponad 30 mld zł. Przeprowadzona analiza wykazała zatem, że suma korzyści z wdrożenia programu zarządzania wrakami i docelowego oczyszczania wraków potencjalnie niebezpiecznych 30-krotnie przekracza koszty oczyszczania.
„Wraki statków to tykające ekologiczne bomby zegarowe” – stwierdziła dr Ewa Zwojska. „Nasze badanie nie tylko podkreśla wykonalność i konieczność takich programów oczyszczania, ale także podkreśla pilną potrzebę systemowych działań w celu ochrony naszych ekosystemów morskich”.
Wyniki ankiety wskazały również, że 81,20 proc. respondentów twierdzi, że słyszało wcześniej o wrakach statków zatopionych na dnie Bałtyku, a 56,44 proc. wiedziało wcześniej o problemach dla środowiska naturalnego Bałtyku powodowanych przez wraki. Ponadto 61,73 proc. respondentów powiedziało "Bałtyk jest dla mnie ważny".
Fundacja MARE od lat aktywnie edukuje na temat działań, jakie każdy indywidualnie i wszyscy razem jako społeczeństwo możemy podejmować, aby chronić Bałtyk – dla wszystkich istot ludzkich i nie-ludzkich i dla dobra całego ekosystemu.
„Temat potencjalnie niebezpiecznych wraków na dnie Bałtyku to jeden ze sztandarowych projektów MARE.” – podsumowuje Olga Sarna z Fundacji MARE. „Fundacja nawołuje do alokacji odpowiednich środków na rzecz ochrony Bałtyku oraz o podjęcie działań prewencyjnych na rzecz neutralizacji zagrożenia stwarzanego przez paliwa i inne substancje niebezpieczne dla środowiska, zalegających w zbiornikach wraków”.
Wyniki w bardzo streszczonej wersji popularnonaukowej, tzn. infografik, można zobaczyć poniżej. Wyniki w wersji naukowej, ze szczegółami metodologicznymi, będzie można usłyszeć w lipcu 2024 r. podczas warsztatu „REE/JEEM Workshop on Non-Market Valuation” odbywającego się na zakończenie najważniejszej europejskiej konferencji w dziedzinie ekonomii środowiska (29th Annual Conference of the European Association of Environmental and Resource Economists).
Badanie sfinansowano z programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” na Uniwersytecie Warszawskim w ramach projektu “Wartość ochrony ekosystemów morskich dla społeczeństwa – Ekonomiczna wycena oczyszczenia wraków na dnie Morza Bałtyckiego” zrealizowanego z konkursu „Nowe Idee 2A w Priorytetowym Obszarze Badawczym V”. Współautorzy badania: Ewa Zawojska, Katarzyna Zagórska, Julian Sagebiel, Patrycja Nowakowska.
Źródło: Fundacja MARE
