Publicystyka - ngo.pl

Na początku roku jako Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT przygotowaliśmy propozycję założeń do zmiany Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która stanowić miała punkt wyjścia do rozważań dotyczących zmiany w zakresie współpracy z administracją publiczną przy realizacji zadań publicznych. W większości nasze postulaty nadal pozostają aktualne. Z przedstawionych sześciu rozwiązań pięć ciągle wymaga wprowadzenia:

• konkurs w trybie uproszczonym,
• rozliczenie ryczałtowego,
• rozliczenia przez rezultaty - postulat zrealizowany wydanymi w październiku przez Przewodniczącego Komitetu Pożytku Publicznego rozporządzeniami określającymi nowe wzory,
• stosowanie prawa zamówień publicznych na równi z ustawą o działalności pożytku publicznego w sferze zlecania zadań/zakupów usług,
• stworzenie rozwiązań w zakresie partnerstwa publiczno-społecznego,
• zdefiniowanie ustawowe ekonomii społecznej i przedsiębiorstwa społecznego.

Zainteresowanych szczegółami naszej propozycji odsyłamy do strony publicystyka.ngo.pl, gdzie toczy się dyskusja związana z 15 latami funkcjonowania ustawy.

Dzisiaj chcielibyśmy rozszerzyć nasze propozycje i zastanowić się, czy w kontekście planowanych na przyszłe lata zmian w ustawie nie warto rozważyć nowych kierunków współpracy.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przestała ostatnimi laty pełnić funkcję podstawowego aktu regulującego współpracę administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Liczne wyjątki, wprowadzające odrębne tryby współpracy, w tym zlecania zadań powodują, że obok „systemu pożytku” równolegle działają różne inne rozwiązania np. ustawy o sporcie i zdrowiu publicznym. Planowane są też zmiany w projekcie Ustawy o ekonomii społecznej i solidarnej.

Warto rozważyć, czy przy planowanych zmianach nie wprowadzić albo zapisów na nowo porządkujących realia w oparciu o ustawę o działalności pożytku publicznego, albo odrębnej regulacji dotyczącej współpracy sektora pozarządowego z administracją publiczną w zakresie realizacji zadań publicznych.

Taki kierunek zmian wydaje się konieczny szczególnie na poziomie współpracy z administracją samorządową w lokalnych środowiskach. Nowe rozwiązania powinny być formą regulacji na wzór prawa zamówień publicznych w sferze realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe. Warto sięgnąć w tym miejscu po wypracowane rozwiązania zawarte w Modelu Współpracy Administracji Publicznej z Organizacjami Pozarządowymi czy Modelu Kontraktowania Usług Publicznych.

Poniżej przedstawiamy propozycje zagadnień, które w systemie współpracy między administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi są w naszej ocenie kluczowe:

1. Ustawowa regulacja realizacji zasady pomocniczości – jest to podstawowy postulat dotyczący zmiany modelu współpracy. Obecne regulacje prawne wskazują zasadę pomocniczości, jako jedną z zasad współpracy, jednak nie wprowadzają żadnego mechanizmu jej wdrożenia. Praktyczne zastosowanie zasady powinno przekładać się na zapisy dające prawo organizacji pozarządowej do wystąpienia o prowadzenie zadania publicznego, które obecnie jest realizowane przez administrację lub nie jest w ogóle realizowane. Próba takiej regulacji znalazła się w art. 12 Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. W praktyce zapis ten jest jednak martwy. Czego zabrakło w regulacji? Prawa do odwołania się od rozstrzygnięcia organu administracji publicznej i obiektywnej zewnętrznej analizy, czy faktycznie oferta przejęcia/realizacji nowego zadania publicznego jest celowa i zgodna z zasadą pomocniczości, efektywności. Nasz postulat idzie w kierunku ustawowego uregulowania „roszczenia o realizację zadania publicznego” w myśl zasady pomocniczości. Analiza celowości przekazania zadania wraz z odpowiednimi środkami powinna być rozstrzygana przez zewnętrzny podmiot. Kto mógłby takie rozwiązania analizować? Możliwe są tryby administracyjne lub szczególna regulacja i kompetencja np. dla organów kontrolnych oceniających efektywność przekazania zadania.

2. Rozdzielenie zlecania zadań publicznych od wspierania oddolnych inicjatyw obywatelskich – to drugi kluczowy kierunek zmian. Obecna praktyka wynikająca głównie z 15 lat stosowania Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie określiła całą współpracę finansową jako formę zlecenia zadania publicznego. W naszej ocenie dyskusji i regulacji wymaga określenie:

• Co to jest zadanie publiczne i jak je zlecać?
• Jak wspierać oddolne inicjatywy pozarządowe?

W tych rozważaniach na pewno do wykorzystania są już obowiązujące regulacje, które wymagają modyfikacji. Tryb uproszczony z art. 19 a ustawy o pożytku publicznym i o wolontariacie mógłby stać się podstawą do wspierania oddolnych inicjatyw przy drobnych korektach, np. wprowadzenia ryczałtu jako podstawy budżetowania i rozliczania przedsięwzięcia, czy też rozszerzenia formuły regrantingu z art. 16 a jako formy realizacji mikrodotacji wspierających oddolną aktywność społeczną.

W systemie zlecania zadań publicznych warto rozważyć możliwość wykorzystania stosowanych z powodzeniem przy zakupach usług limitów, np. uproszczonych zasad zlecenia do kwoty 30 tys. euro, czy wprowadzenia ryczałtów przy budżetowaniu i rozliczaniu zadań publicznych.

3. Wprowadzenie formuły partnerstwa publiczno-społecznego w realizację zadań publicznych – w tym miejscu powtórzymy w pełni nasz postulat z lutowego materiału. W naszej ocenie bez podejścia partnerskiego przy realizacji zadań publicznych i faktycznego odpowiadania na problemy społeczne, systemy opisane wyżej nadal będą tylko formą technicznego wydatkowania środków. Proponujemy wyodrębnienie nowej formy realizacji współpracy w ramach szerokich partnerstw publiczno-społecznych nastawionych na osiąganie określonego efektu społecznego. Forma ta powinna zakładać wieloletnie kontraktowanie, którego celem ma być osiągnięcie określonego rezultatu, gdzie wszyscy partnerzy pozostają w stałej kooperacji, opartej bardziej na zaufaniu i współdziałaniu niż zwykłych relacjach kontraktowych. Taka forma realizacji zadań w ramach partnerstwa publiczno-społecznego powinna zakładać możliwość:

• tworzenia partnerstw organizacji pozarządowych i instytucji samorządowych zorientowanych na rozwiązanie konkretnego problemu;
• wiodącą rolę samorządu w definiowaniu problemu oraz możliwych rozwiązań – zwłaszcza w początkowym etapie tworzenia partnerstwa;
• elastyczne i otwarte podejście do realizacji działań, co w praktyce oznacza możliwości dowolnego przesuwania środków pomiędzy kategoriami budżetowymi i rozliczenia zadania w oparciu o uzyskane rezultaty;
• włączenie negocjacji pomiędzy partnerami jako jednej z form partycypacyjnego zarządzania, a co za tym idzie także umożliwienie zmiany zakresu realizacji zadania i wysokości środków przeznaczonych na jego realizację.

Próba modelowego rozpisania takiego podejścia znalazła się w Modelu Kontraktowania Usług Społecznych (projekt innowacyjny realizowany przez Centrum Inicjatyw Obywatelskich, organizacji członkowskiej Sieci SPLOT).

Prezentowane przez nas rozwiązania mają na celu wzmocnienie roli sektora pozarządowego jako aktywnego partnera dla administracji publicznej. Proponowane kierunki zmian z jednej strony mają stworzyć przestrzeń do wspierania oddolnej aktywności, a z drugiej zapewnić faktyczny udział sektora pozarządowego w systemie realizacji zadań publicznych w myśl konstytucyjnej i ustawowej zasady pomocniczości.

Artykuł opublikowany w ramach projektu "Droga do Polski Obywatelskiej", realizowanego przez Sieć SPLOT i OFOP finansowanego ze środków PO FIO.