Publicystyka - ngo.pl

Większość organizacji pozarządowych doskonale wie, że może prowadzić działalność gospodarczą w ramach struktury stowarzyszenia rejestrowego (stowarzyszenie zwykłe nie ma takiej możliwości) czy fundacji. Wiedzą, że rozpoczęcie prowadzenia takiej działalności wymaga posiadania odpowiednich zapisów w statucie organizacji oraz dokonania rejestracji w rejestrze przedsiębiorców KRS. Zdziwienie i niepewność budzą natomiast zagadnienia dotyczące możliwości prowadzenia przez organizację działalności z wykorzystaniem dodatkowego podmiotu, jakim jest spółka prawa handlowego. W niniejszym artykule przyjrzymy się podstawowym kwestiom mogącym wpływać na decyzje dotyczące wyboru formy prawnej prowadzenia działalności, jaką jest spółka.

Zarówno fundacje, jak i stowarzyszenia rejestrowe mogą prowadzić działalność gospodarczą w ramach swojej wewnętrznej struktury. Zakres tej działalności jest jednak ograniczony przepisami prawa, tj. ustawy o fundacjach czy ustawy - Prawo o stowarzyszeniach. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, ale jedynie w rozmiarach służących realizacji jej celów. Działalność gospodarcza ma jedynie charakter działalności pobocznej. Celem fundacji nie jest prowadzenie działalności gospodarczej, ale realizacja jej celów statutowych. Działalność gospodarcza służy jedynie pozyskiwaniu środków finansowych na realizację tych celów. Podobnie w przypadku stowarzyszenia. Zgodnie z ustawą - Prawo o stowarzyszeniach, stowarzyszenie jest zrzeszeniem o celach niezarobkowych, w związku z czym działalność gospodarcza może mieć charakter uboczny. Należałoby zatem przyjąć, że przychody uzyskane z tytułu działalności gospodarczej powinny stanowić mniejszą część wszystkich przychodów jakie uzyskuje organizacja. W praktyce może nastręczać to wiele kłopotów.

Zdarza się, że organizacje mają pomysł na biznes, biznes dobrze idzie a działalność przynosi coraz większe zyski. Powstaje potrzeba zatrudnienia dodatkowych pracowników, poświęcenia większej ilości czasu, zakupu nowego sprzętu, a tym samym zainwestowania dodatkowych środków finansowych. Zakres prowadzonej działalności gospodarczej może okazać się większy niż zakres działań prowadzonych w ramach działalności statutowej. Dodatkowo może pojawić się konieczność zainwestowania wypracowanych w ramach działalności gospodarczej środków finansowych w dalszy rozwój biznesu albo chęć zaangażowania zewnętrznego inwestora, który nie będzie zainteresowany wsparciem społecznej działalności organizacji, ale będzie chciał zainwestować środki konkretnie w biznes.

Może również dojść do sytuacji odwrotnej, tj. prowadzony przez organizację biznes jest niezyskowny, w związku z czym może powstać problem związany z pokryciem wygenerowanej straty czy ewentualnych kosztów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Rodzi się pytanie, z jakich środków pokrywać zobowiązania organizacji powstałe w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej? Istnieje przecież zakaz przekazywania środków statutowych na realizację działalności gospodarczej. W skrajnych przypadkach, prowadzenie niezyskownej, nieudanej działalności gospodarczej, może zagrażać realizacji celów statutowych organizacji, bowiem może wpływać na sytuację finansową całego podmiotu.

Wyodrębnienie działalności gospodarczej przez powołanie odrębnego podmiotu może również okazać się celowe, w sytuacji, w której zakres prowadzonej przez organizację działalność pożytku publicznego w dużej mierze pokrywa się z zakresem działań prowadzonych w ramach działalności gospodarczej. O ile takie przenikanie się zakresów nie będzie miało szczególnego znaczenia w przypadku prowadzenia nieodpłatnej działalności pożytku publicznego i działalności gospodarczej, o tyle problematyczne jest pokrywanie się zakresu działalności odpłatnej z działalnością gospodarczą. Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie zabraniają prowadzenia odpłatnej działalności pożytku publicznego i działalności gospodarczej w tym samym zakresie. Interpretacje tego ograniczenia są restrykcyjne. Podkreśla się, że zakres prowadzonych działań należy definiować poprzez zakres działań realizowanych w ramach danego kodu PKD, co nie zostawia zbyt dużego pola manewru. Różne grupy docelowe świadczonych przez organizację usług nie będą wystarczającym elementem pozwalającym na zakwalifikowanie danej działalności jako innej. Przykładowo, prowadzenie warsztatów, bez względu na to, do jakiej grupy docelowej będą skierowane (np. biznes czy osoby prywatne), zazwyczaj będzie wchodziło w zakres tej samej podklasy PKD, tj. pozaszkolne formy edukacji. Wydzielenie działalności gospodarczej do odrębnego podmiotu, w takim przypadku może okazać się dobrym rozwiązaniem.

Zasady dotyczące powoływania, funkcjonowania oraz likwidowania i rozwiązywania, a także łączenia, przekształcenia i podziału spółek prawa handlowego zostały uregulowane w Kodeksie Spółek Handlowych. Generalnie można wyróżnić dwa rodzaje spółek – tzw. spółki osobowe (np. spółka jawna, spółka komandytowa) oraz spółki kapitałowe (np. spółka z o.o., spółka akcyjna). 

Spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej (to tzw. ułomne osoby prawne), występuje w nich silny element osobowy przejawiający się m.in. w osobistej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Oznacza to, że organizacja będąca wspólnikiem w takiej spółce ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Jest to tzw. odpowiedzialność subsydiarna, osobista i nieograniczona. W spółkach osobowych, co do zasady, nie powołuje się organów, wspólnicy reprezentują spółkę i prowadzą jej sprawy. Spółki te, z nielicznymi wyjątkami, nie posiadają udziałów ani kapitału zakładowego. Spółki osobowe mogą być tworzone przez osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (poza spółką partnerską), jednak co istotne – nie mogą być tworzone tylko przez jednego wspólnika. Tym samym organizacja zainteresowana utworzeniem np. spółki jawnej powinna taką spółkę utworzyć wspólnie z innym podmiotem lub inną osobą fizyczną.

Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną. Występuje w nich silny element kapitałowy. Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki i uczestniczą w nich poprzez posiadanie udziałów/akcji. W większości spółek kapitałowych, obligatoryjnym elementem jest kapitał zakładowy w określonej, minimalnej wysokości. Kapitał zakładowy jest równy nominalnej wartości wszystkich udziałów w spółce z o.o. czy akcji w spółce akcyjnej (udziały/akcje reprezentują kapitał zakładowy).  Spółki kapitałowe działają poprzez swoje organy, takie jak zgromadzenie wspólników (akcjonariuszy), zarząd i ewentualnie organ nadzoru. Spółki kapitałowe mogą być zakładane przez takie same osoby, jak spółki osobowe. Spółki kapitałowe mogą być tworzone jako spółki jednoosobowe, tzn. mogą zostać powołane przez organizację bez udziału dodatkowych wspólników.

W przypadku organizacji pozarządowych, do celów związanych z prowadzeniem nieskomplikowanej działalności gospodarczej, najbardziej sprawdzają się spółki kapitałowe w szczególności spółka z o.o. Spółki osobowe nie są zbyt dobrym rozwiązaniem z uwagi na odpowiedzialność wspólników, a także na brak możliwości utworzenia spółki jednoosobowej. Argumentem przemawiającym za spółkami osobowymi mogą być ewentualnie kwestie podatkowe (większość spółek osobowych nie jest płatnikami podatku dochodowego od osób prawnych).

SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ
Utworzenie spółki z o.o. nie jest szczególnie trudne. W pierwszej kolejności wspólnik lub wspólnicy powinni przyjąć akt założycielski spółki (umowę). Umowa spółki z o.o. powinna zostać przyjęta w formie aktu notarialnego. Istnieje również możliwość zawarcia umowy spółki online w systemie S24 (zawarcie umowy z wykorzystaniem tzw. wzorca umowy). Możliwość ta dotyczy prostych spółek, których akty założycielskie nie zawierają niestandardowych postanowień. 

Przykładowo niemożliwie będzie zawarcie z wykorzystaniem systemu S24 umowy spółki non profit, w ramach której niedopuszczalna jest wypłata zysku na rzecz wspólników spółki. Jest to postanowienie niestandardowe, nieobjęte wzorem dostępnym w systemie S24, które jednak może zostać wprowadzone do umowy spółki przyjętej (jedynie) w formie aktu notarialnego. 

Zawarcie umowy z wykorzystaniem wzorca umowy będzie wystarczające w przypadku prostej spółki zamierzającej prowadzić niewyszukaną działalność gospodarczą. Wymogiem powołanie spółki z o.o. jest wniesienie tzw. minimalnego kapitału zakładowego w kwocie 5 000 zł. Na pokrycie kapitału wspólnik zobowiązany jest wnieść wkłady. Wkłady mogą być wniesione jako wkłady pieniężne, ale również jako wkłady niepieniężne (np. prawa autorskie prawa majątkowe, ruchomości, nieruchomości). Nie ma konieczności dokonywania sformalizowanej wyceny wkładu niepieniężnego. W przypadku zawarcia umowy spółki za pośrednictwem systemu S24 wkłady do spółki mogą być wniesione jedynie w formie pieniężnej. Do powstanie spółki z o.o. niezbędne jest również powołanie zarządu oraz zgłoszenie spółki do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.

Zdecydowaną zaletą prowadzenia działalności w formie spółki z o.o. jest możliwość wyłączenia odpowiedzialności osobistej organizacji prowadzącej spółkę. W ramach innych zalet prowadzenia spółki z o.o. można wymienić powszechność funkcjonowania takich podmiotów, łatwiejszy dostęp do zewnętrznego finansowania zarówno w postaci kredytowania, jak i dokapitalizowania spółki przy udziale podmiotów zewnętrznych (możliwość wniesienia do spółki środków finansowych w zamian za udziały w spółce). 

Wadą prowadzenia tej spółki przez organizację będą zapewne podatki oraz koszty związane z koniecznością wniesienia kapitału zakładowego, zarejestrowania spółki, dokonywania zgłoszeń i zmian w KRS. Co do zasady zyski ze spółki z o.o. są opodatkowane dwukrotnie. Najpierw w samej spółce (spółka jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych), a następnie u wspólnika (czyli w organizacji). Wyjątek stanowią spółki założone przez stowarzyszenie, zgodnie bowiem z art. 17 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zwolnione z podatku są dochody spółek, których udziałowcami (akcjonariuszami) są wyłącznie organizacje działające na podstawie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach, a których celem statutowym jest działalność wymieniona w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT - w części przeznaczonej na te cele oraz przekazanej na rzecz tych organizacji.

Jednocześnie należy pamiętać, że organizacje pozarządowe mogą korzystać ze zwolnień podatkowych przewidzianych m.in. w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT tj. w sytuacjach, w których ich celem statutowym jest działalność, która pokrywa się z katalogiem działalności wskazanym w ustawie (np. działalność dobroczynna, kulturalna czy oświatowa), w zakresie w których dochód organizacji przeznaczony jest na te cele. Podstawę zwolnienia w przypadku organizacji posiadających status organizacji pożytku publicznego stanowi 17 ust. 1 pkt 6c ustawy o CIT.

SPÓŁKA AKCYJNA
Spółka akcyjna jest spółką znacznie bardziej skomplikowaną oraz kosztowną i służy do prowadzenia działalności gospodarczej na szeroką skalę. Wysokość minimalnego kapitału zakładowego wynosi 100 tys. zł. Organizacje pozarządowe mogą nabyć akcje w takiej spółce, ale raczej samodzielnie nie będą takiej spółki zakładać i prowadzić. Z prowadzeniem spółki akcyjnej wiążą się choćby takie obowiązki, jak obligatoryjna dematerializacja jej akcji i zaangażowanie podmiotu zewnętrznego do prowadzenia rejestru akcjonariuszy spółki, czy też audyt jej sprawozdań finansowych.

PROSTA SPÓŁKA AKCYJNA
Nową formą spółki kapitałowej jest tzw. prosta spółka akcyjna. Jej konstrukcja różni się od konstrukcji pozostałych spółek kapitałowych. Założenie spółki nie wymaga konieczności inwestowania środków finansowych. Kapitał akcyjny w spółce powinien wynosić minimum 1 zł. Dodatkowo, kapitał akcyjny spółki jest niejako oderwany od akcji. Akcje nie są jego częścią. 

Prosta spółka akcyjna, podobnie jak spółka z o.o., wymaga zarejestrowania w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Rejestracja może być również dokonana za pośrednictwem systemu S24. 

Jest to spółka mniej sformalizowana od spółki akcyjnej i tańsza w prowadzeniu (przykładowo nie stosuje się do niej ogólnego wymogu audytowania jej sprawozdań finansowych). Prosta spółka akcyjna powstała z myślą o innowacyjnych przedsiębiorstwach, w szczególności tzw. startupach. Umożliwia ona elastyczne i wyrafinowane ukształtowanie relacji pomiędzy jej akcjonariuszami, wdrożenie skomplikowanych mechanizmów finansowania i kontroli nad spółką w celu zachęcenia zewnętrznych inwestorów do wsparcia jej działalności, czy też wdrożenie zaawansowanych rozwiązań w zakresie programów akcyjnych dla jej pracowników i menedżerów. 

Odpowiedź na pytanie, czy jest to forma prowadzenia działalności odpowiednia dla NGO uzależniona jest od tego, jakiego rodzaju działalność ma być w niej prowadzona i czy do współpracy mają zostać zaproszeni zewnętrzni partnerzy (w szczególności finansowi). W sytuacji, w której model prowadzonej działalności byłby zbliżony do modelu inwestycyjnego, gdzie istotna jest możliwość elastycznego dostosowania spółki do wymagań rynku inwestycyjno-finansowego, może być to ciekawa alternatywa dla spółki z o.o. (pod warunkiem akceptacji faktu większego skomplikowania podmiotu).

Organizacje pozarządowe mogą zakładać spółki prawa handlowego. Udział w nich nie stanowi prowadzenia przez taką organizację działalności gospodarczej. Działalność gospodarcza jest działalnością prowadzoną we własnym imieniu i na własny rachunek. Organizacja jako wspólnik spółki (bez względu na to czy spółki osobowej czy spółki kapitałowej), takiej działalności nie prowadzi. Działalność gospodarczą prowadzi sama spółka. 

Dobór odpowiedniej formy spółki powinien być podyktowany m.in. rodzajem działalności gospodarczej, wielkością tej działalności, planami co do ewentualnego rozwoju tej działalności, a także potencjału tej działalności. Dodatkowo, organizacja powinna wziąć pod uwagę swoje możliwości finansowe oraz organizacyjne. Możliwość powołania spółki (nabywanie udziałów lub akcji spółki) przez organizację pozarządową powinna być przewidziana w statucie takiej organizacji.