Publicystyka - ngo.pl

Program powstał dla wzmacniania mentalizacyjnych trybów myślenia wśród rodziców zwiększonego ryzyka. To ryzyko, zwłaszcza w kontekście rodziców, z którymi pracujemy - głównie opiekujących się dziećmi pokrzywdzonymi przestępstwem, często sami będących pokrzywdzonymi - można opisać w kategoriach trudności rodziców w zakresie wyraźnego widzenia swoich dzieci w kontekście ich możliwych stanów umysłowych. Program Rodzic jak latarnia morska jest propozycją opartą na teorii przywiązania, psychologii rozwoju, psychotraumatologii i neuronauce. Program jest osadzony i czerpie z koncepcji psychoanalitycznych.

Koncepcja programu zbudowana jest wokół założenia, że do wielu przypadków rozminięć, pęknięć (w tym momentów skrzywdzenia czy zaniedbania) w relacji rodzic-dziecko dochodzi w kontekście trudności rodziców w zakresie mentalizowania. Deficyty rodziców w obszarze tej umiejętności sprawiają, że sposób w jaki wyobrażają sobie umysły swoich dzieci - zwłaszcza w momentach stresu - jest często zubożony, co prowadzi do ich błędnego, zniekształconego (i opartego na nieprzejednanej pewności) postrzegania, np. w roli prześladowcy (“Zaczął płakać akurat w chwili, kiedy zaczęłam jeść obiad. Zrobił to specjalnie, przecież wiedział, że mnie to zdenerwuje.”). 

W wielu takich przypadkach rodzicom trudno jest wrócić do stanu bazowego, w którym mentalizowanie jest na powrót możliwe - często borykają się w własnymi trudnymi doświadczeniami z dzieciństwa, w konsekwencji czego w niewielkim stopniu znają i rozumieją siebie, raczej działają niż reflektują. W efekcie nie widzą, nie rozpoznają, nie odróżniają swoich dzieci od swoich wyobrażeń o nich, ale też od swoich własnych stanów umysłowych. Dlatego trudno jest im zauważać, rozumieć, a potem naprawiać rozminięcia, pęknięcia w relacji z dzieckiem. To szczególnie niebezpieczne w kontekście tego, że pozytywne doświadczenia w relacji - w tym reparacje - zapewniają dziecku bezpieczeństwo, które jest niezbędne do swobodnego przyglądania się umysłowi rodzica i wielokrotnego odnajdywania tam wiernego obrazu własnej osoby, co jest filarem prawidłowego rozwoju dziecka.

Celem programu „Rodzic jak latarnia morska” jest zwiększenie zdolności rodziców do mentalizowania, w szczególności w odniesieniu do ich dzieci. Zależy nam na wzmocnieniu rodzicielskiej umiejętności dostrajania się i praktykowania uważności w relacji z dzieckiem, zwiększeniu zdolności rodziców do rozumienia i radzenia sobie z emocjami oraz zachowaniami - własnymi oraz dziecka. Stawiamy na poszerzenie wiedzy i świadomości rodziców dotyczącej rozwoju dziecka, jego potrzeb, wagi i znaczenia relacji z opiekunem. Program zakłada pomoc rodzicom w odzyskiwaniu równowagi, poczucia sprawczości i kompetencji, a także wspieranie naprawy relacji z dzieckiem, jeśli ta została uszkodzona - to szczególnie istotne. 

Mając w polu widzenia szerszą perspektywę można powiedzieć, że program ma na celu promowanie bezpiecznego przywiązania i ograniczanie dezorganizacji, redukowanie ryzyka krzywdzenia i międzypokoleniowego przenoszenia psychopatologii. Chcemy nauczyć rodziców lepiej widzieć swoje dzieci, tj. wyposażyć ich w umiejętność ciągłego wracania do mentalizowania, nieustannego podchodzenia do dziecka z ciekawością  i z - opartą na pewnej dawce niewiedzy - chęcią lepszego poznania go.

Mentalizujemy, kiedy próbujemy zrozumieć zachowania nasze i innych ludzi w kontekście stanów umysłu, takich jak emocje, myśli, intencje, potrzeby czy pragnienia. Podstawą mentalizowania jest to, że umysły nie są przezroczyste, tzn. nie wiemy co dzieje się w głowie drugiej osoby - możemy zastanawiać się, wyciągać niepewne wnioski na podstawie obserwowanego zachowania, ale ostatecznie nie możemy tego wiedzieć. Możemy natomiast sprawdzać to w realnej wymianie z drugą osobą. 

Zainteresowanych koncepcją i psychoterapią opartą na mentalizowaniu (MBT, mentalization-based treatment) odsyłamy do dostępnego w języku polskim podręcznika autorstwa Jona G. Allena, Peter’a Fonagy’ego i Anthony’ego W. Batemana pod tytułem “Mentalizowanie w praktyce klinicznej” (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014).

Grupy „Rodzic jak latarnia morska”, prowadzone w Centrum Pomocy Dzieciom Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę w Gdańsku, składają się z 20 cotygodniowych spotkań (co w całości trwania procesu obejmuje około pół roku), każde trwa 2 godziny zegarowe i prowadzone jest przez dwóch przeszkolonych psychoterapeutów.  Do grupy rekrutujemy każdorazowo około 10 uczestników, proces rekrutacji zakłada staranny i uważny dobór do grupy. Prowadzący grupę podlegają regularnej superwizji.

Na każdym spotkaniu grupy, oprócz elementów związanych z procesem grupowym i wkładem poszczególnych uczestników, omawiamy dawkę wiedzy dotyczącej tego, jak umysły współtworzą się wzajemnie w relacji rodzic-dziecko. Treści psychoedukacyjne ubrane są w formę metafor zogniskowanych wokół podróży morskiej, takich jak Bezpieczna Przystań, Niespokojne Wody, Piraci czy Tratwa.

Dla niektórych grup doświadczenie bycia widzianym, rozumianym i wspieranym we wspólnocie doświadczeń i przeżywania jest na tyle cenne, że kontakt między uczestnikami trwa przez lata. Taka wymiana relacyjna i wsparcie rówieśnicze to istotna prewencja wystąpienia wypalenia rodzicielskiego.

Prowadzenie grup „Rodzic jak latarnia morska” w Centrum Pomocy Dzieciom Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę w Gdańsku jest możliwe dzięki hojnemu wsparciu Fundacji Drzewo i Jutro, która nieprzerwanie od 2019 roku wspiera działania Centrum.