Publicystyka - ngo.pl

Wydawałoby się, że samorząd jest dobrze zakorzeniony w społecznej świadomości i jest filarem ustroju demokratycznego, jednak w ostatnich latach samorządy znalazły się pod znaczną presją działań rządu, a epidemia dodatkowo „oddaliła” urzędy od mieszkańców. Co w nowej sytuacji Polki i Polacy myślą o samorządzie i demokracji lokalnej? – poznanie odpowiedzi na to pytanie było celem badania przeprowadzonego na zamówienie Fundacji Batorego.

Wydawałoby się, że samorząd jest dobrze zakorzeniony w społecznej świadomości i jest filarem ustroju demokratycznego, jednak w ostatnich latach samorządy znalazły się pod znaczną presją działań rządu, a epidemia dodatkowo „oddaliła” urzędy od mieszkańców. Co w nowej sytuacji Polki i Polacy myślą o samorządzie i demokracji lokalnej? – poznanie odpowiedzi na to pytanie było celem badania przeprowadzonego na zamówienie Fundacji Batorego.

Zespół badawczy analizował m.in. z czym kojarzą się obywatelom władze samorządowe i jakie cechy odróżniają politykę samorządową od polityki krajowej, czy obywatele widzą historyczną ciągłość władz lokalnych, czy postrzegają samorząd terytorialny w Polsce jako jeden z owoców transformacji systemowej, czy poczucie przywiązania do miejsca zamieszkania, patriotyzm lokalny oraz zakorzenienie w sieciach rodzinnych i sąsiedzkich znajdują odbicie w stosunku do władz samorządowych, a także w jaki sposób obywatele odnoszą się do pomysłów na (re)centralizację – zmniejszenie uprawnień władz lokalnych lub zwiększenie kontroli rządu centralnego nad samorządami. 

„Uczestnicy naszego badania zasadniczo nie chcą ograniczenia czy likwidacji samorządu terytorialnego, nie przemawiają do nich argumenty za centralizacją, odwołujące się do niekompetencji, korupcji bądź nierówności. Nie widzą tego, że centralizacja mogłaby zaradzić tym problemom. Ale jednocześnie powolny zamach na autonomię samorządów może być niedostrzeżony, ponieważ odbywa się etapami, w sytuacji zewnętrznych zagrożeń, z którymi mierzy się państwo, i w momencie, kiedy istota samorządności terytorialnej nie jest dość dobrze zakorzeniona w potocznym postrzeganiu” – komentuje wyniki badania Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.

Autorzy raportu: Adam Gendźwiłł i Dorota Wiszejko-Wierzbicka wskazują, że obywatele obserwują coraz większą presję, aby władze lokalne – przez wiele lat odżegnujące się od afiliacji partyjnych – opowiedziały się po stronie rządu Prawa i Sprawiedliwości lub opozycji. Rodzi to polityczny dylemat: wyraźne opowiedzenie się przeciw planom rządu, które uderzają w interesy samorządów lokalnych, może jednocześnie oznaczać „zapisanie się do opozycji” i zaangażowanie w konflikt, który „nie pasuje” do polityki lokalnej i którego wielu Polaków ma już dość. 

Zaobserwowali także, że mieszkańcy cenią sobie możliwość bezpośredniego kontaktu z samorządowcami i administracją lokalną, choć dostrzegają, że politycy samorządowi zaniedbują ten kontakt w okresie pomiędzy kampaniami wyborczymi. Wielu badanych zauważyło ograniczenie możliwości bezpośrednich kontaktów w czasie pandemii COVID-19 – postrzegają to jako pretekst do oddalenia się od spraw mieszkańców. Bliskość – jeden z najbardziej akcentowanych atutów samorządu – jest więc coraz częściej kwestionowana. 

Badania pokazują także, że wizerunek samorządu często kreowany jest na podstawie sukcesów w realizacji inwestycji, zwłaszcza infrastrukturalnych (np. budowa dróg, mostów, obiektów użyteczności publicznej). Są one widoczne, dyskutowane przez lokalne społeczności i zwykle postrzegane jako dowód sprawności władz lokalnych.

→  Raport "Polki i Polacy o samorządności. W poszukiwaniu obywatelskiej opowieści o samorządzie lokalnym"

Adam Gendźwiłł – dr hab., politolog, socjolog, geograf, adiunkt w Katedrze Rozwoju i Polityki Lokalnej Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, ekspert Fundacji Batorego. Specjalizuje się w badaniach demokracji lokalnej, polityki samorządowej, partii politycznych i systemów wyborczych, a także w metodologii badań społecznych.

Dorota Wiszejko-Wierzbicka – dr, psycholożka i mediatorka, wykładowczyni na Uniwersytecie SWPS. Absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoły Nauk Społecznych PAN. Autorka artykułów na temat niepełnosprawności, rodzicielstwa, wchodzenia w dorosłość oraz kompetencji społeczno-emocjonalnych i obywatelskich.