W ramach grantu Fundacji im. Heinricha Bölla, Instytut Spraw Publicznych zrealizował pierwsze w Polsce kompleksowe badania ilościowe i jakościowe oraz analizę prawną wokół tematyki przemocy ekonomicznej. Niniejszy raport zawiera wyniki i rekomendacje koniecznych zmian w przepisach prawa oraz w krajowym systemie przeciwdziałania przemocy.
Zgodnie z definicją amerykańskiej badaczki Adrienne E. Adams, przemoc ekonomiczna to „zachowania mające na celu kontrolę zdolności partnerki lub partnera do nabywania, utrzymywania i korzystania z zasobów ekonomicznych. Zachowania te zagrażają ekonomicznemu bezpieczeństwu i niezależności tych osób i służą podporządkowaniu sobie partnera lub partnerki”. Definicja wskazuje na trzy kluczowe elementy: kontrolę, zdolność korzystania z zasobów i zagrożenie dla ekonomicznej niezależności.
Przemoc ekonomiczna jest najrzadziej branym pod uwagę aspektem przemocy wobec kobiet. Wydaje się marginalna, nieistotna, nieczęsto występująca, ale naprawdę stanowi podstawę wszelkich przemocowych związków we współczesnych realiach zależności, również między aktywnością na rynku pracy a feminizacją opieki. Przemoc ekonomiczna jest możliwa w sytuacji, gdy panuje społeczne przyzwolenie na jasne rozdzielenie pracy opiekuńczej i zawodowej między dwie płcie. Przekonanie, że kobiety są całkowicie odpowiedzialne za opiekę, powoduje, że wchodzą w takie relacje zależności, których mężczyźni mogą uniknąć. Tym samym kobietom trudniej jest żyć jako całkowicie niezależne podmioty w warunkach wolnorynkowych, co stawia je często w roli nieuświadomionych ofiar przemocy ekonomicznej. To przekonanie silnie wzmacnia nierówność płci i staje się pożywką dla stosowania innych rodzajów przemocy – psychicznej, fizycznej, seksualnej.
Organizuje się wiele akcji przeciwdziałających przemocy psychicznej czy fizycznej, ale nie będą one nigdy w pełni skuteczne, jeśli nie zmienimy postrzegania kobiet i mężczyzn jako tych, którzy mają równy potencjał aktywności zawodowej i pracy opiekuńczej. Zmiana tego przekonania jest kluczowym elementem walki z przemocą ekonomiczną, a co za tym idzie – innymi rodzajami przemocy.
W pierwszej części raportu przedstawiamy problem przemocy ekonomicznej w Polsce na tle innych państw oraz dotychczasowe starania polskich służb ukierunkowane na przeciwdziałanie temu zjawisku. Autorki – Agata Chełstowska, Małgorzata Druciarek i Aleksandra Niżyńska – dokonały również przeglądu aktualnego stanu prawnego z uwzględnieniem międzynarodowych dokumentów, które obowiązują Rzeczpospolitą Polską – dyrektywy 2012/29/EU ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.
W drugiej części raportu zebrano wyniki badań ilościowych i jakościowych przeprowadzonych na przełomie lat 2014 i 2015, w tym studia przypadku zespołów interdyscyplinarnych. Raport wieńczy podsumowanie najważniejszych zagadnień systemowych dotyczących walki z przemocą ekonomiczną oraz rekomendacje dla instytucji państwowych i wymiaru sprawiedliwości.
Infografiki i relacje z seminariów, baza wiedzy na temat przemocy ekonomicznej i przekaz medialny: na stronie.
Publikacja powstała w ramach projektu „Economic Violence – diagnosis of the problem and a discussion on countermeasures, part 2”, realizowanego przez Instytut Spraw Publicznych dzięki wsparciu finansowemu Fundacji im. Heinricha Bölla.
