Publicystyka - ngo.pl

Tarcza Antykryzysowa wprowadza zmiany w zasadach zlecania realizacji zadań publicznych. Po pierwsze, do specustawy koronawirusowej dodany został art. 15zzm, zgodnie z którym w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii organ administracji publicznej może zlecać organizacjom realizację zadań publicznych w celu przeciwdziałania COVID-19 z pominięciem otwartych konkursów ofert.

Przepis ten jest jednak niepotrzebnym powtórzeniem obowiązującego już art. 11a UDPPiW, który pozwala organom administracji zlecać realizację zadań publicznych z pominięciem otwartych konkursów ofert w sytuacji wystąpienia klęski żywiołowej lub katastrofy naturalnej. Dla jego zastosowania wystarczające jest bowiem samo wystąpienie tych zdarzeń, a nie wprowadzenie stanu klęski żywiołowej przez rząd. Wśród zdarzeń kwalifikowanych jako katastrofa naturalna i klęska żywiołowa wprost wskazuje się zaś masowe występowanie chorób zakaźnych ludzi (art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej).

Już teraz organy administracji mogą więc zlecać organizacjom społecznym realizację zadań z pominięciem trybu konkursowego. Art. 15zzm specustawy można zatem uznać po prostu za wynik decyzji rządu o niewprowadzaniu stanu klęski żywiołowej, nie wywołuje on jednak żadnych nowych skutków prawnych.

Pozytywnie należy ocenić natomiast zmiany zwiększające elastyczność w rozliczaniu udzielonych dotacji. Do specustawy ma zostać dodany art. 15zzl, zgodnie z którym w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w terminie 30 dni następujących po ich odwołaniu organ zlecający realizację zadania publicznego będzie uprawniony do przedłużenia terminu na złożenie sprawozdania z wykonania tego zadania oraz rozliczenia udzielonej dotacji z pominięciem terminów wynikających z ustawy o finansach publicznych.

Organ ma być także uprawniony do uznania za uzasadnione wydatków poniesionych przez organizację na sfinansowanie działań, które zostały odwołane w następstwie okoliczności związanych z obowiązywaniem któregoś ze stanów. Niewykonanie planu działań lub nieosiągnięcie rezultatów nie będzie wtedy ponadto skutkować uznaniem dotacji za wykorzystaną niezgodnie z przeznaczeniem, pobraną nienależnie lub w nadmiernej wysokości i podlegającą zwrotowi.

Opisane zmiany idą w ślad za rekomendacjami ułatwiania rozliczeń dotacji z Europejskiego Funduszu Społecznego, wydanymi w połowie marca przez Minister Funduszy i Polityki Regionalnej. Zdecydowana część dotacji udzielonych organizacjom społecznym będzie mogła być więc rozliczana zgodnie z nowymi, korzystniejszymi dla nich, zasadami. Czy zasady te będą stosowane zależy teraz od decyzji poszczególnych instytucji udzielających dotacji.

Zmiany nie obejmą jednak rozliczania tych dotacji, które zostały udzielone w innych trybach niż zlecanie realizacji zadań publicznych. W szczególności przepisy te nie znajdą zastosowania do dotacji przyznawanych przez NIW w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich. Istnieje zaś ryzyko, że w wyniku epidemii część organizacji które otrzymały dofinansowanie w ubiegłym roku (w priorytetach 1b, 3 i 4), napotka problemy dotyczące ich rozliczenia. Niezależnie od utworzenia nowego Programu Wsparcia Doraźnego Organizacji Pozarządowych w zakresie przeciwdziałania skutkom COVID-19, należałoby więc przyjąć rozwiązania ułatwiające rozliczenie dotacji przyznanych przez NIW w ramach PROO.

Pewne wątpliwości pojawiają się także w odniesieniu do zmiany pozwalającej na uznawanie za uzasadnione wydatków poniesionych przez organizacje społeczne na finansowanie odwołanych działań. Choć sama zmiana będzie z pewnością bardzo dużym ułatwieniem dla organizacji, nie rozwiązuje ona problemów związanych z finansowaniem wynagrodzeń dla osób zatrudnionych przy odwoływanych i zawieszanych działaniach.

Tarcza Antykryzysowa wprowadza rozwiązania wspomagające utrzymanie zatrudnienia nie tylko dla przedsiębiorców, ale także organizacji społecznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Zgodnie z dodanym art. 15zze ust. 1-3 specustawy, starostowie będą mogli dofinansowywać organizacjom część kosztów wynagrodzeń pracowników i zleceniobiorców, w przypadku spadku przychodów z ich działalności statutowej względem roku 2019 w następstwie wystąpienia COVID-19.

Dofinansowania będą mogły być przyznawane od dnia złożenia wniosku przez organizację, na okres nie dłuższy niż 3 miesiące – maksymalny okres będzie mógł być jednak odpowiednio przedłużony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów (art. 15 zze ust. 4-5 specustawy).

Dofinansowania mają być przyznawane, w przypadku spadku przychodów z działalności statutowej o:

1) co najmniej 30% – w wysokości maksymalnie sumy 50% wynagrodzeń poszczególnych pracowników objętych wnioskiem o dofinansowanie wraz ze składkami na ubezpieczenia społeczne, jednak nie wyższej niż 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia powiększonego o składki na ubezpieczenia społeczne od pracodawcy, w odniesieniu do każdego pracownika;

2) co najmniej 50% – w analogicznej wysokości, ze zmianą z 50% do 70% oraz

3) co najmniej 80% – w analogicznej wysokości, ze zmianą do 90% (art. 15zze ust. 4 specustawy).

Organizacje będą zobowiązane do utrzymania zatrudnienia pracowników objętych dofinansowaniem przez okres, na który zostało ono udzielone oraz okres mu równy, po zakończeniu dofinansowania – w przeciwnym razie organizacja będzie zobowiązana do zwrotu proporcjonalnej części dofinansowania (art. 15zze ust. 7-8 specustawy). Dofinansowań nie będzie można otrzymać w części, w której te same koszty zostaną sfinansowane z innych środków publicznych (ust. 11).

Wprowadzone rozwiązanie może pomóc organizacjom społecznym, jednak jest ono niewystarczające. Po pierwsze, udzielenie dofinansowania będzie zależało od decyzji starosty. Po drugie wysokość dofinansowań jest dość niska – na każdego z pracowników przypadać będzie dopłata niższa od wynagrodzenia minimalnego, co przy braku środków własnych po stronie organizacji skutkować może obniżką wynagrodzeń. Rozwiązanie to nie stanowi więc realnej gwarancji utrzymania zatrudnienia pracowników trzeciego sektora.

W uzasadnieniu projektu wskazano, że organizacje mogą obecnie szczególnie odczuć spadek przychodów z działalności odpłatnej. Zgodnie jednak z wynikami badania “Kondycja organizacji pozarządowych” za rok 2018 przychody z tej działalności wraz z przychodami z działalności gospodarczej stanowiły jedynie 15% przychodów sektora, podczas gdy zagraniczne i krajowe środki publiczne stanowiły aż 54% przychodów. Bardziej od spadku przychodów z działalności odpłatnej, organizacje mogą więc odczuć spadek przychodów z dotacji.

Aby zapobiec obniżaniu wynagrodzeń pracowników, należałoby więc doprecyzować nowe zasady rozliczania dotacji tak, aby organy zlecające realizację zadań publicznych uznawały za uzasadnione również wydatki poniesione na pełne wynagrodzenia pracowników i zleceniobiorców niemogących wykonywać swoich obowiązków w następstwie wystąpienia COVID-19. Za uzasadnione powinny wtedy być uznawane wydatki poniesione nie tylko na już wypłacone wynagrodzenia, ale także wynagrodzenia należne pracownikom i zleceniobiorcom za dalszy okres trwania ich zatrudnienia.

Projektowane brzmienie art. 15zzl ust. 1 specustawy nie przesądza jednak o takiej możliwości, pomimo że ze względu na ograniczenia wynikające z ustawy o finansach publicznych kwestia ta powinna być jednoznacznie uregulowana. Brak takiej regulacji stanowi więc istotne ryzyko dla tych pracowników i pracowniczek organizacji, którzy nie mogą wykonywać obecnie swoich obowiązków.

Oprócz opisanych zmian ustawowych, pakiet zmian obejmie także rozporządzenie ministra finansów przedłużające termin na składanie deklaracji CIT-8 i zapłaty podatku dochodowego za zeszły rok. Termin ten zostanie przesunięty z 31 marca na 31 lipca b.r., dotyczy to jednak tylko podatników, którzy w zeszłym roku osiągnęli wyłącznie dochody wolne od podatku oraz podatników, których przychody z działalności pożytku publicznego stanowiły w zeszłym roku co najmniej 80% wszystkich ich przychodów.

Pierwsza grupa obejmuje zarówno organizacje pożytku publicznego, które w zeszłym roku cały dochód przeznaczyły na działalność statutową, jak i inne organizacje, które przeznaczyły go na cele określone w ustawie o CIT (art. 17 ust. 1 pkt 4 i 6c ustawy) Aby określić, które organizacje obejmie druga grupa, należy zaś ustalić jakie przychody organizacji społecznych uznawane będą za przychody z działalności pożytku publicznego. Na pewno będą to przychody z działalności odpłatnej, a także przychody ze składek członkowskich, darowizn, zapisów, spadków, dotacji, subwencji i ofiarności publicznej (art. 10a ust. 1 pkt 4 lit. a UDPPiW). Do przychodów tych nie można jednak zaliczyć przychodów działalności gospodarczej, a także przychodów z tytułu sprzedaży, najmu lub dzierżawy składników majątkowych oraz z odsetek od środków pieniężnych (art. 10a ust. 1 pkt 4 lit. c i d UDPPiW). Nie wszystkie organizacje nieprowadzące działalności gospodarczej będą więc korzystać z możliwości złożenia deklaracji i zapłaty podatku w późniejszym terminie.

Obecnie obowiązujące przepisy nie pozwalają na analogiczne wydłużenie terminu na sporządzenie i podpisanie sprawozdań finansowych (art. 50 Ordynacji Podatkowej). Możliwość taką wprowadza jednak Tarcza Antykryzysowa (art. 15zzh ust. 1 pkt 1 specustawy). Planowany termin wejścia w życie przepisu (31 marca 2020 r.) nie pozwoli co prawda na przedłużenie terminu na sporządzenie i podpisanie sprawozdań finansowych, jednak jeżeli stan epidemii nie zakończy się do czerwca, minister finansów będzie mieć możliwość przesunięcia terminów na ich zatwierdzenie i złożenie.

Adela Gąsiorowska - prawniczka, specjalizuje się w uwarunkowaniach prawnych funkcjonowania organizacji społecznych i partycypacji obywatelskiej. Koordynatorka paneli obywatelskich w Stowarzyszeniu Inicjatywa z Natury Rzeczy. Członkini stowarzyszenia Nasze Imaginarium.