Publicystyka - ngo.pl

Najczęstszym rodzajem aktywności podejmowanej przez stowarzyszenia i fundacje działające na rynku pracy jest prowadzenie instytucji szkoleniowej (taką działalność ma ponad 1000 organizacji, blisko 2200 fundacji i stowarzyszeń prowadzi w ogóle działalność szkoleniową czy związaną z podnoszeniem kwalifikacji).

Ponad 1000 organizacji zajmuje się doradztwem, a ponad 700 - pośrednictwem pracy, organizowaniem zatrudnienia i ułatwieniem dostępu do ofert pracy, choć tylko 145 organizacji prowadzi zarejestrowane agencje zatrudnienia. Kompleksowe usługi (doradztwo, pośrednictwo i szkolenia) świadczy w całej Polsce niespełna 500 organizacji (od 79 na Mazowszu i 43 na Śląsku po 13 w Świętokrzyskiem i 10 na Opolszczyźnie).

Ważnym, choć znacznie mniej częstym działaniem prowadzonym przez stowarzyszenia i fundacje jest prowadzenie Zakładów Aktywności Zawodowej, Centrów Integracji Społecznej i Warsztatów Terapii Zajęciowej.

Jak widać organizacje pozarządowe mają znaczący potencjał ilościowy i wydaje się, że – przynajmniej statystycznie – nie da się potwierdzić argumentu używanego często przez pracowników PUP, że nie mają oni komu zlecać swoich zadań.

Nie gorzej jest z potencjałem organizacyjnym. Stowarzyszenia i fundacje działające na rynku pracy należą pod tym względem do wiodących w polskim trzecim sektorze. Mają najczęściej dość duży kapitał, są najlepiej zorganizowane, mają dobre kadry.

Możliwości współpracy są. Zresztą współpracę pomiędzy administracją publiczną (w tym publicznymi służbami zatrudnienia) a trzecim sektorem umożliwia (a czasem wręcz nakazuje) prawo polskie (m.in. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Jak więc ta współpraca wygląda w praktyce?

Z badań opublikowanych w 2008 roku w raporcie Analiza funkcjonowania urzędów pracy po ich włączeniu do administracji samorządowej wynika, że aż 77,8% powiatowych i 100% wojewódzkich urzędów pracy deklarowało współpracę z organizacjami pozarządowymi (poza instytucjami szkoleniowymi). Ten pozytywny obraz zaburzały kolejne wyniki publikowane w raporcie.

Odpowiadając na pytanie, na czym polegała konkretnie współpraca, urzędnicy wspominali przede wszystkim o konsultacjach i wymianie informacji (83,3% odpowiedzi) oraz o porozumieniach o współpracy (53,8%). Rzeczywisty obraz tej współpracy poznajemy, gdy doczytamy, że jedynie 8,8% urzędów pracy deklarowało dofinansowanie działalności organizacji pozarządowych zajmujących się rynkiem pracy a 5% - zlecanie im zadań.

Do tego środki przekazywane przez ten znikomy odsetek PUP-ów organizacjom pozarządowym w ramach zadań zleconych lub innych form współpracy, wcale nie były wysokie. W 2006 roku było to średnio 128 tys. złotych rocznie (a po odcięciu skrajnych wyników – jedynie niecałe 87 tys. zł rocznie).

W raporcie przedstawiono również wyniki badań odbiorców działań powiatowych urzędów pracy, osób bezrobotnych i poszukujących pracy. Okazuje się, że jedynie 4% badanych została w PUP poinformowana o możliwości skorzystania z pomocy organizacji pozarządowych aktywnych w niesieniu pomocy bezrobotnym.

Tym samym lokalne NGO działające na rynku pracy okazywały się najrzadziej proponowaną ścieżką wsparcia (16% badanych deklarowało, że proponowano im skorzystanie z pomocy społecznej, 8% - z prywatnych agencji zatrudnienia i doradztwa, 6% - OHP).

Podsumowując wyniki badań Bartłomiej Piotrowski, Karolina Sztandar-Sztanderska i Marianna Zieleńska piszą, że przyczyna dość ograniczonej współpracy między PSZ a NGO ma dwojaki charakter – wynika z podejścia urzędów do osób bezrobotnych oraz do innych instytucji.

Z jednej strony urzędy pracy słabo dają sobie radę z indywidualizacją usług (a to jest konieczne, by skutecznie pokierować daną osobę do odpowiedniej dla niej instytucji), z drugiej strony: „dominuje wśród pracowników PUP nastawienie na samowystarczalność urzędu”. Urzędnicy często też wyrażali opinie o braku profesjonalizmu organizacji pozarządowych na rynku pracy.

Dodatkowo, w ocenie autorów raportu, pracownicy PUP zdają się mieć poczucie, że wykonywanie zadań ustawowych wyklucza wchodzenie we współpracę z niepublicznymi instytucjami.

Od czasu przeprowadzenia badań w 2006 i 2007 roku na pewno zaszło wiele zmian, sytuacja wciąż jednak daleka jest od ideału, w którym publiczni i społeczni partnerzy wzmacnialiby swoje działania dla realizacji wspólnego celu, jakim jest zwiększanie zatrudnienia na lokalnych rynkach pracy.

Wstępne wyniki badań organizacji pozarządowych 2010/2011 przeprowadzone przez Instytut Spraw Publicznych wskazują, że jedynie 12% organizacji pozarządowych deklaruje współpracę z samorządem powiatowym i jego agendami (w tym PUP). A właśnie na tym poziomie samorządu terytorialnego tworzone i realizowane są polityki rynku pracy. W większości przypadków jest to współpraca „miękka” – obejmująca planowanie, uzgadnianie wspólnych przedsięwzięć itp.

Od 2006 roku najprawdopodobniej, za sprawą choćby Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, zwiększyły się transfery środków do organizacji pozarządowych, wciąż trudno mówić o zapewnieniu ciągłości działań. Organizacje często  działają od projektu do projektu, dostosowując grupy docelowe swoich przedsięwzięć do warunków poszczególnych konkursów. Taka sytuacja sprawia, że działania NGO-sów są mniej efektywne.

Trudno jest też planować i rozwijać swoje działania nastawione na wsparcie określonej grupy społecznej, nigdy bowiem nie wiadomo, czy w następnym roku będą przydzielane środki na pracę z daną grupą. W ten sposób organizacje łatwo też tracą w oczach swoich beneficjentów, przestają być postrzegane jako wiarygodna i przewidywalna instytucja.

A właśnie umiejętność pracy z określoną (często bardzo wąską) grupą społeczną jest jednym z najważniejszych atutów organizacji pozarządowych zajmujących się zatrudnieniem. Ilona Gosk, prezeska Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych tłumaczy, że bardzo często obecne organizacje działające na rynku pracy wychodziły od działań ogólnych mających pomóc konkretnym osobom w trudnej sytuacji: ludziom niepełnosprawnym, byłym pracownikom PGR, młodzieży.

Szybko okazywało się, że czynnikiem, który istotnie wpływa na tę trudną sytuację i ją często konserwuje jest brak dobrego zatrudnienia. Organizacje zaczęły więc prowadzić działania, które miały na celu poprawę sytuacji ich beneficjentów na rynku pracy. Dzięki temu mają z jednej strony doświadczenie w świadczeniu usług rynku pracy wobec tych wąskich grup, z drugiej strony - dość kompleksową wiedzę o ich problemach, uwarunkowaniach i możliwościach. To są kompetencje, których najczęściej brakuje w publicznych służbach zatrudnienia.

Publiczne służby zatrudnienia w 2010 roku aktywnymi politykami rynku pracy były w stanie objąć jedynie co czwartą zarejestrowaną osobę bezrobotną.  W tym roku, ze względu na ograniczenia w wydatkowaniu środków Funduszu Pracy, wskaźniki będą prawdopodobnie jeszcze gorsze. Niska efektywność APRP realizowanych przez PUP nie wynika jednak jedynie z ograniczonych środków, ale również ze wspomnianych trudności z indywidualizacją klienta, co z kolei jest atutem organizacji pozarządowych, dobrze osadzonych w realiach lokalnych i znających potrzeby konkretnych grup społecznych.

Jednak praca do wykonania jest po obu stronach. Ilona Gosk zwraca uwagę na konieczność poprawy wizerunku organizacji pozarządowych w oczach głównie pracowników urzędów pracy. Jak wynika z Analizy pod tym względem dużo do zrobienia jest również po stronie samych organizacji, które często mają przekonanie o wyższości własnych metod nad metodami stosowanymi przez PUP i traktują urzędy instrumentalnie, zwracając się do nich jedynie z prośbą o rekrutację beneficjentów.

Ważne jest też więc, aby działające na rynku pracy organizacje pozarządowe podnosiły poziom wiedzy oraz umiejętności do prowadzenia dialogu z administracją publiczną.

Umiejętność tego dialogu może być przydatna choćby przy planowaniu strategicznym w obszarach związanych z rynkiem pracy. Działania takie są niestety w Polsce obciążone licznymi słabościami, nie jest też powszechne, a zatwierdzane strategie często nie są wprowadzane w życie. Bardzo rzadko w proces są włączane inne podmioty.

Z ogólnopolskich badań przeprowadzonych przez FISE w 2010 roku wynika, że tylko w przypadku 33% strategii związanych z rynkiem pracy miały miejsce spotkania z przedstawicielami różnych środowisk, w tym NGO. Analiza zapisów strategii wskazuje, że organizacje pozarządowe nie są wskazywane jako podmioty, które mogą być współodpowiedzialne za realizację zapisów strategii.