Publicystyka - ngo.pl

Rok temu opublikowaliśmy raport „Zmęczona wspólnota. Co łączy i dzieli polskie społeczeństwo” opisujący stan polskiego społeczeństwa w przeddzień wyborów parlamentarnych 15 października 2023 roku.  Był on nie tylko próbą uchwycenia nastrojów w roku wyborczym, ale nakreślenia całościowego portretu społeczno-politycznego po trzech dekadach transformacji i ośmiu latach rządów prawicy. Obraz polskiego społeczeństwa, jaki wyłaniał się z naszego opracowania, ukazywał Polskę zmęczoną podziałami, polaryzacją i nieustającymi sporami politycznymi, które rozlewały się na niemal wszystkie aspekty rzeczywistości.

Jednocześnie, na podstawie naszych badań udało nam się trafnie opisać panującą wówczas w Polsce atmosferę zmiany. Zgodnie z naszymi przewidywaniami wybory 15 października 2023 roku przyniosły utratę władzy przez Prawo i Sprawiedliwość i stworzenie rządu przez Koalicję Obywatelską, Trzecią Drogę oraz Nową Lewicę. Zmiana ta dokonała się przy rekordowej mobilizacji społecznej. Frekwencja w wyborach do Sejmu wyniosła bowiem aż 74%. Do jej osiągnięcia przyczyniła się zarówno mobilizacja młodych Polek i Polaków, jak i mieszkańców małych i średnich miast – „normalsów” zmęczonych polaryzacją i brutalizacją języka politycznego.

Zasadniczy wniosek płynący z naszych badań nie jest pozytywny. Polacy niezmiennie postrzegają nasz kraj jako podzielony. Tego zdania jest aż 82% badanych, z czego 46% uważa, że jest on bardzo podzielony. Choć w ostatnich miesiącach odsetek osób uważających Polskę za podzieloną delikatnie spadł, to ciągle jest on wyższy niż wiosną 2023 roku. Zarówno odnotowany wzrost, jak i ostatni spadek można wytłumaczyć cyklem wyborczym. W latach 2023 i 2024 na przestrzeni zaledwie kilku miesięcy Polki i Polacy doświadczyli istnego maratonu składającego się z wyborów parlamentarnych, samorządowych i europejskich. Ostatnie miesiące stanowią w tym aspekcie pewne wytchnienie, które można interpretować również jako ciszę przed burzą wyborów prezydenckich.

Dobrą wiadomością jest natomiast fakt, że poczucie życia w podzielonym społeczeństwie nie jest dla Polek i Polaków paraliżujące. Na przestrzeni ostatniego roku i mimo trzech intensywnych kampanii wyborczych odsetek osób przekonanych, że mimo różnic Polacy są ze sobą w stanie współpracować, utrzymał się na podobnym poziomie. W kwietniu 2023 roku było to 55% respondentów, dziś – 51%. Jeśli doliczymy do tej grupy kolejne 19%, które tylko w nieznacznym stopniu przychyla się do tezy, że podziały uniemożliwiają współpracę, daje to relatywnie szeroką bazę osób, która gotowa jest wejść ze sobą w konstruktywny dialog. Przeczy to również powszechnej w przestrzeni publicznej tezie o społeczeństwie podzielonym na dwa skonfliktowane ze sobą plemiona. Wątek ten szczegółowo rozwijamy z raporcie „Zmęczona wspólnota”, proponując podział na siedem segmentów.

Najświeższa tura naszych badań potwierdza także zawarte w ubiegłorocznym raporcie wnioski o społecznej percepcji źródeł podziałów. Polki i Polacy winą za nie obarczają przede wszystkim polityków i partie polityczne. Takiej odpowiedzi udzieliło przeszło 70% badanych. Różnice światopoglądowe jako zasadnicze źródło podziałów wskazało trzy razy mniej respondentów.

Rok temu nadzieją wielu Polek i Polaków była możliwość zdystansowania się od polityki, która stawała się wszechogarniająca. Czy zatem dziś Polacy mniej przejmują się polityką i mogą od niej odpocząć? Zebrane przez nas dane do pewnego stopnia potwierdzają tę tezę. 45% Polaków zgadza się ze stwierdzeniem, iż mniej przejmuje się polityką niż rok temu. Zdecydowanie z tą opinią zgadza się jednak zaledwie 11% badanych. Uczucie to częściej towarzyszy wyborcom koalicji niż opozycji, choć różnice w tej sprawie nie są przytłaczające – mniejsze przejęcie polityką deklaruje po 54% wyborców Koalicji Obywatelskiej i Trzeciej Drogi oraz 36% wyborców Prawa i Sprawiedliwości.

33% Polek i Polaków zgadza się natomiast z tezą, że ton debaty publicznej w ostatnim czasie poprawił się. Tego zdania są przede wszystkim wyborcy Koalicji Obywatelskiej, którzy jako jedyni w większości podpisują się pod tą opinią. 

Jednocześnie w ostatnich miesiącach obserwujemy pewien spadek zainteresowania polityką. Może on świadczyć zarówno o pewnym zawiedzeniu efektami zmian, jak i o tym, że dla części wyborców umiarkowanych, nieżyjących na co dzień polityką lub wręcz starających się jej świadomie unikać, sytuacja polityczna stała się na tyle akceptowalna i ustabilizowana, że nie stanowi wystarczającego bodźca do poświęcania jej uwagi. W przypadku segmentów Niezaangażowanych normalsów oraz Zawiedzionych samotników odsetek osób śledzących na bieżąco informacje ze świata z polityki spadł nawet poniżej poziomów z kwietnia 2023 roku.

O ile w kwestii percepcji podziałów społecznych trudno na przestrzeni ostatnich kilkunastu miesięcy dostrzec zmianę na lepsze, zauważalna jest ona w zakresie oceny sytuacji osobistej Polek i Polaków. Obecnie 54% badanych deklaruje zadowolenie z sytuacji materialnej swojego gospodarstwa domowego – to o 7 punktów procentowych więcej niż wiosną 2023 roku.

Jeśli chodzi o zadowolenie z życia pozostaje ono na niezmienionym poziomie i wynosi obecnie 71% wobec 70% w ubiegłym roku. Uwagę zwraca jednak rozkład pozytywnych ocen – obecnie 21% badanych jest zdecydowanie zadowolonych ze swojego życia wobec wcześniejszych 13%. Co ciekawe, największą poprawę nastrojów odnotowaliśmy w segmencie Zawiedzionych samotników, polskich left-behinds. W efekcie poziom zadowolenia z życia rozkłada się obecnie bardziej równomiernie w całym społeczeństwie.

Ową poprawę nastrojów Polki i Polacy projektują również na przyszłość. 56% badanych jest przekonanych, że jakość życia w Polsce będzie rosnąć. Nadzieję tę podziela większość elektoratów wszystkich partii obecnych w Sejmie poza Prawem i Sprawiedliwością, jak i większość reprezentantów wszystkich kohort wiekowych.  

Kolejnym czynnikiem pozytywnie oddziałującym na nastroje panujące obecnie w Polsce jest poczucie bezpieczeństwa. Niemal trzy czwarte Polek i Polaków deklaruje, że czuje się w Polsce bezpiecznie i jest to uczucie powszechnie podzielane przez badanych niezależnie od ich sympatii politycznych, wieku, płci czy profilu psychologiczno-społecznego.

Warto podkreślić, że wysokie poczucie bezpieczeństwa koresponduje z wyobrażeniami Polek i Polaków o idealnej Polsce. „Bezpieczna” jest bowiem zdecydowanie najczęściej wskazywanym przymiotnikiem opisującym wymarzoną Polskę w perspektywie 10 lat. Polki i Polacy łakną zatem poczucia bezpieczeństwa, ale jednocześnie w zdecydowanej większości uważają, że potrzeba ta jest obecnie zaspokajana. Na kolejnych miejscach listy cech idealnej Polski w zwartej grupie plasują się „sprawiedliwa”, „demokratyczna”, „praworządna” i „silna”.

Opisana powyżej odczuwalna poprawa sytuacji życiowej Polek i Polaków wpływa także na percepcję najważniejszych wyzwań, przed którymi stoi nasz kraj. Niedawny niekwestionowany lider listy najważniejszych wyzwań, czyli potrzeba obniżenia kosztów życia, spadł na piąte miejsce, co można tłumaczyć spadkiem inflacji, przyśpieszeniem gospodarczym czy podniesieniem wynagrodzeń w sektorze publicznym przez rząd. Na podium spraw, którymi powinien zająć się rząd uplasowały się tematy wzmocnienia bezpieczeństwa Polski oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, a pomiędzy nimi poprawa jakości opieki zdrowotnej. Tuż za podium znalazła się natomiast kwestia kontroli nad migracją do Polski.

Niejednoznaczny bilans działalności rządu jest również widoczny w emocjach Polek i Polaków, które towarzyszą jego ocenie. Jedynie wyborcy Koalicji Obywatelskiej odczuwają przede wszystkim pozytywne emocje na myśl o roku rządów obecnej koalicji. Są pełni nadziei, zadowoleni i spokojni. Wyborcy mniejszych koalicjantów nie cechują się aż takim optymizmem. Co prawda, zarówno wyborcom Trzeciej Drogi jak i Lewicy towarzyszy przede wszystkim nadzieja (odpowiednio 39% i 46%), ale w najczęściej wskazywanych emocjach pojawia się też zniecierpliwienie (odpowiednio 19% i 33%), rozczarowanie (30% wskazań wśród wyborców Lewicy) i obojętność (31% wskazań u wyborców Trzeciej Drogi).

Mimo tych ambiwalentnych ocen rządu Donalda Tuska, Polki i Polacy patrzą w przyszłość z dużo większą pewnością niż pod koniec rządów Mateusza Morawieckiego. W naszym ostatnim badaniu przed wyborami zaledwie 19% Polek i Polaków uważało, że nasz kraj zmierza w dobrym kierunku. Przeciwnego zdania było aż 64% badanych. W sondażach realizowanych po wyborach przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi znacząco zmalała i w naszym ostatnim badaniu wynosi 7 punktów procentowych.

Także pytani wprost o porównanie obecnej i poprzedniej władzy Polki i Polacy wskazują na przewagę rządu Donalda Tuska. 37% badanych uważa, że radzi on sobie lepiej od poprzedniej władzy, a 32%, że gorzej.  

Wydaje się więc, że połączenie odczuwalnego wzrostu zadowolenia z życia, opartego na poprawie sytuacji ekonomicznej (choć niekoniecznie wprost utożsamianej z działaniami rządu), wysokiego poczucia bezpieczeństwa (korespondującego z relatywnie wysokimi ocenami rządu w tym aspekcie) oraz negatywnych wspomnień o poprzedniej władzy daje obecnej koalicji pewną poduszkę bezpieczeństwa i strategiczną przewagę, nawet jeśli nie wszystkie sondaże partyjne dają jej obecnie sejmową większość. Niemniej, rok po wyborach rządząca koalicja daleka jest od sytuacji, w której może spocząć na laurach. Wręcz przeciwnie – musi ona podgonić rozbudzone 15 października 2023 roku nadzieje.