Organizacje społeczne przeciw mowie nienawiści
Działające w Polsce organizacje społeczne od lat toczą batalię z zalewającą nas w mediach, szkołach, na ulicy, offline i online mową nienawiści. Proponują rozwiązania i konkretne narzędzia w sferze edukacji, profilaktyki, wykrywalności przestępstw. Efektem tej pracy są kampanie, raporty, publikacje, portale umożliwiające zgłaszanie aktów nienawiści i scenariusze lekcji dla szkół.
Interwencja Pasażerska. Fot. Yasir Bilal
Mimo że w polskim prawie nie sformułowano osobnej regulacji dotyczącej mowy nienawiści i zbrodni nienawiści, to oba te zjawiska są uznawane za niezgodne z obowiązującym polskim prawem. Znieważanie, pomawianie, grożenie czy nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość jest zabronione i podlega karze na podstawie kodeksu karnego. Naruszenie dóbr osobistych zaś – na podstawie kodeksu cywilnego. Zgodnie z definicją Rady Europy mowa nienawiści to wypowiedzi, które szerzą, propagują i usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nietolerancji, podważające bezpieczeństwo demokratyczne, spoistość kulturową i pluralizm. To ta, niewątpliwie szeroka, definicja leży u podstaw wszelkich akcji podejmowanych przez trzeci sektor.
Organizacje społeczne bardzo efektywnie działają na polu edukacji i badań, wydając podręczniki, opracowując raporty, przygotowując scenariusze lekcji dla nauczycieli. To dzięki organizacjom społecznym znamy skalę problemu.
Z wydanego w 2017 roku przez Fundację Batorego we współpracy z Centrum Badań nad Uprzedzeniami raportu„Mowa nienawiści, mowa pogardy” wynika, że coraz więcej młodych Polaków styka się z mową nienawiści w internecie. „O ile w roku 2014 około połowa młodych Polaków spotykała się z antysemicką, antymuzułmańską czy antyukraińską mową nienawiści, o tyle dziś 75% młodzieży deklaruje, że widziało w internecie wypowiedzi antysemickie, 80% – islamofobiczne, a 71% – antyukraińskie. W ciągu dwóch lat doszliśmy do sytuacji, w której zdecydowana większość młodych ludzi jest zanurzona w rzeczywistości pełnej nienawistnych wypowiedzi pod adresem mniejszości. Im więcej zaś mowy nienawiści w otoczeniu, tym większa gotowość do jej użycia” – czytamy w przywołanym raporcie. Raport ten przedstawia wyniki najnowszych badań dotyczących mowy nienawiści wobec grup mniejszościowych i porównuje je z wynikami analogicznych badań przeprowadzonych w 2014 roku. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, co się zmieniło i jaka jest skala tych zmian. Analizują też skalę mowy nienawiści wobec grup, które nie były uwzględnione w poprzednim badaniu: osób transseksualnych, lesbijek, feministek i uchodźców. Przedstawiają możliwe konsekwencje kontaktu z mową nienawiści, rozważając na ile spotykanie się z nią w przestrzeni publicznej może prowadzić do dyskryminacji, przemocy i zaniku norm.
Już od 2009 roku Stowarzyszenie Interwencji Prawnej prowadzi „Poradnik Antydyskryminacyjny”. Jest to specjalna podstrona internetowa skierowana do wszystkich osób, które chcą wiedzieć więcej o tym, czym jest dyskryminacja, a także, a może przede wszystkim, do osób, które czują się dyskryminowane. „W Poradniku przedstawiamy, co oznacza termin «dyskryminacja», a przede wszystkim, jak rozumie go prawo. Na stronie zebraliśmy informacje dotyczące prawa antydyskryminacyjnego, instytucji, do których można zwrócić się po pomoc, oraz kilka ważniejszych raportów. Strona funkcjonuje w trzech językach: polskim, rosyjskim i angielskim. Zależało nam bowiem na dotarciu z tą informacją także do cudzoziemców, którzy przebywają w naszym kraju. W Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej mogą uzyskać nieodpłatną pomoc prawną osoby, które doświadczają dyskryminacji z uwagi na swoje pochodzenie narodowościowe lub etniczne albo wyznanie” – mówi profesor INP PAN doktor habilitowany Witold Klaus, prezes Stowarzyszenia Interwencji Prawnej.
W 2015 roku Fundacja Batorego wydała polską wersję nowego podręcznika Rady Europy o przeciwdziałaniu mowie nienawiści w sieci poprzez edukację o prawach człowieka. Podręcznik ten powstał jako wsparcie dla kampanii młodych na rzecz praw człowieka w internecie „Bez nienawiści” prowadzonej przez Radę Europy, której celem jest przeciwdziałanie mowie nienawiści w internecie. Publikacja jest przydatna dla edukatorów zajmujących się tym problemem zarówno w ramach formalnego systemu edukacji, jak i poza nim.
Kampania "Przytul hejtera"
Konkretne materiały dla szkół opracowuje fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej, która w ramach programów „Szkoła Tolerancji”, „Nienawiść. Jestem przeciw” oraz „Porozmawiajmy o uchodźcach” opracowuje scenariusze lekcji, pomysły na projekty społecznego działania w lokalnych społecznościach, organizuje kursy i webinaria. „CEO może być w tej materii przewodnikiem w edukacji dzieci, młodzieży oraz nauczycieli i nauczycielek wszystkich etapów edukacyjnych. Wskazujemy na mechanizmy powstawania stereotypów i uprzedzeń oraz wpływ mowy nienawiści na sytuację mniejszości. Analizujemy zjawisko, jakim jest mowa nienawiści, tłumaczymy, jak zachowywać się w momencie, gdy się z nią zetkniemy. Zapraszamy szkoły do zakładania Klubów Dobrej Rozmowy, czyli kół dyskusyjnych wokół poszanowania inności, szukania porozumienia i kompromisu” – mówi Alicja Pacewicz, współzałożycielka i ekspertka Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Konspekty zajęć przeciw mowie nienawiści, opracował także Związek Harcerstwa Polskiego:
Na polu przeciwdziałania mowie nienawiści oczywiście prężnie działa Helsińska Fundacja Praw Człowieka, która przygotowuje zestawy materiałów do rozmów z uczniami o mowie nienawiści, a już w 2012 roku wydała publikację pod tytułem „Mowa nienawiści w internecie: jak z nią walczyć” (red. D. Bychawska-Siniarska, D. Głowacka), która zawiera pisemne wersje referatów przedstawionych podczas konferencji, zorganizowanej w ramach programu Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce 29 października 2012 roku na Uniwersytecie Warszawskim.
Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej walczy z mową nienawiści na wielu polach i przy wykorzystaniu wielu narzędzi od dziesięciu lat. W zeszłym roku uruchomiło stronę poświęconą mowie nienawiści w internecie. Program edukacyjny Cyberhistorie to zbiór animacji i komiksów o bezpieczeństwie i komunikacji w sieci.
Organizacje społeczne działają też jako swoiste biura podawcze w domenie ścigania przestępstw.
Konkretne akty nienawiści można zgłosić na stronie prowadzonej przez Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita. W formularzu można wybrać jeden z następujących typów incydentów: mowa nienawiści, dyskryminacja ze względu na płeć, dyskryminacja ze względu na przynależność etniczną, narodową lub rasową, dyskryminacja ze względu na przynależność wyznaniową lub bezwyznaniowość, dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność, dyskryminacja ze względu na orientację seksualną, akty przemocy i wandalizmu związane z dyskryminacją oraz propagowanie faszystowskiego lub totalitarnego ustroju państwa. Eksperci Stowarzyszenia opracowują prawne, językowe i socjologiczne ekspertyzy powstałe w oparciu o informacje zawarte w opisach wybranych incydentów zgłoszonych na portalu. Proponują oni efektywne narzędzia analizy i interpretacji przejawów dyskryminacji. Są one często komentarzem do zamieszczonych na portalu odpowiedzi Prokuratury uzasadniających odmowę wszczęcia dochodzenia.
W 2014 roku Projekt Polska wystartował z kampanią HejtStop. „Uruchomiliśmy stronę internetową, na której każdy mógł skorzystać z formularza kontaktowego i zgłosić akt mowy nienawiści celem weryfikacji pod kontem naruszenia prawa, możliwych sankcji oraz zawiadomienia policji o przestępstwie. Obecnie zachęcamy do takich zgłoszeń via nasz profil na Facebooku. Zbieramy materiał dowodowy i przekazujemy go do organów ścigania. Przy wsparciu KE, współpracujemy z dużymi serwisami takimi jak YouTube, Twitter, Facebook, aby zwiększyć rozpoznawalność przestępstw z nienawiści i przyspieszyć ich usuwanie z sieci. Naszym celem jest stworzenie w przyszłości kompleksowego Centrum Wsparcia dla ofiar przestępstw z nienawiści” – mówi Joanna Grabarczyk, koordynatorka kampanii HejtStop.
Przeczytaj też: „Po zabójstwie Adamowicza nie nastąpi otrzeźwienie. Bywam naiwna, ale nie aż tak”
Kampania "HejtStop"
W 2016 roku Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę (dawniej Fundacja Dzieci Niczyje) zainicjowała kampanię „Przytul Hejtera”. W internecie pojawiły się filmiki pod wspólnym hasztagiem #przytulhejtera. Celem było uświadomienie młodzieży szkodliwości internetowego hejtu i mowy nienawiści, a także zaprezentowanie metod reagowania na te zjawiska.
Rozliczne działania przeciw mowie nienawiści prowadzi Fundacja Humanity in Action. „W 2014 roku zainicjowaliśmy Akademię Praw Człowieka i Aktywności Obywatelskiej poświęconą tylko i wyłącznie problematyce mowy nienawiści. Jest to program edukacyjny łączący teorię z praktyką, który ma na celu inspirowanie młodych liderów i liderki do prospołecznego działania w zakresie umacniania i promowania kultury praw człowieka, w tym do tworzenia i przeprowadzania kampanii przeciw mowie nienawiści w mediach społecznościowych skierowanych głównie do ich rówieśników z całej Polski. W 2016 roku zainicjowaliśmy kampanię «Uwolnij orła». Kampania miała na celu uświadomienie, że patriotyzm nie powinien być zawłaszczony przez żadne środowisko ideowe. Każdy (bez względu na pochodzenie etniczne czy inne) może wyrażać swoje pozytywne uczucia do Ojczyzny w taki sposób, w jaki uważa za stosowny. Podjęliśmy również działania przeciw mowie nienawiści i hejtowi w internecie na dużą skalę. Zorganizowaliśmy między innymi pierwsze ogólnopolskie kilkudniowe spotkanie «cyberaktywistow», czyli Kongres «Strefa Inter@kcji». Od zeszłego roku w ramach Przestrzeni Działania współpracujemy z wiodącymi polskimi vlogerami/vlogerkami tworząc kampanie skierowane do ich rówieśnikow/rówieśniczek” – mówi Monika Mazur-Rafał, prezeska Zarządu Fundacji. HIA Polska prowadzi e-kursy, opracowuje scenariusze lekcji, wspiera młodych aktywistów/młode aktywistki w realizacji projektów społecznych przeciw mowie nienawiści. O aktualnych akcjach tej fundacji można zapoznać się na stronie internetowej.
Kampania "Uwolnij Orła"
Organizacje społeczne włączają się także do inicjatyw osób, które samodzielnie walczą z mową nienawiści. Jedną z takich osób jest Miłosz Lindner, który w 2018 roku rozpoczął projekt Interwencja Pasażerska we współpracy z Fundacją Humanity in Action Polska. Miłosz wraz z zaprzyjaźnionymi wolontariuszami jeździ po Warszawie dedykowanym tej akcji tramwajem i rozmawia z pasażerami o bezpiecznej komunikacji miejskiej dla wszystkich, niezależnie od koloru skóry, rasy, języków. „Rozmawiamy z pasażerami o naszym wspólnym bezpieczeństwie. Kiedy jesteśmy atakowani, nie ma znaczenia kolor skóry, język, w jakim rozmawiamy, skąd jesteśmy. Wszyscy jesteśmy zagrożeni. Naszym rozwiązaniem powinny być współpraca i zrozumienie. Do tego dążymy, działając w przestrzeni miejskiej. Wybieramy najbardziej nieuczęszczane trasy i rozmawiamy z innymi od nas pasażerami. Możesz wpaść do naszego tramwaju albo spotkać nas niespodziewanie na twoim przystanku! Reaguj! Prowadzimy szkolenia, akcje społeczne, wysłuchania obywatelskie, media społecznościowe, jesteśmy aktywni na spotkaniach Forum Pasażerów. W listopadzie podczas Światowego Dnia Życzliwości, tramwaj Interwencji Pasażerskiej przygotował dla pasażerów bonus: pierogi afgańskie ulepione przez imigrantki mieszkające w Polsce. Jest to nasz sposób na promocję życzliwości w przestrzeni publicznej” – mówi Miłosz Lindner, inicjator projektu „Interwencja Pasażerska”.
Od 2014 roku Fundacja Batorego prowadzi portal MowaNienawisci.info. Strona ta informuje o wielu podejmowanych przez trzeci sektor akcjach edukacyjnych, zamieszczone są na niej raporty i badania oraz opisane inicjatywy i kampanie społeczne.
Wspomniane powyżej akcje podjęte przez fundacje i stowarzyszenia w celu przeciwdziałania mowie nienawiści to wciąż tylko przykłady zaangażowania trzeciego sektora w tę niestety coraz bardzo aktualną kwestię.
Każdego roku ze wsparcia ponad 100 tysięcy organizacji społecznych działających w Polsce korzystają miliony osób: dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów. Kilkadziesiąt organizacji społecznych połączyło siły, aby pokazać, co robią i jaki ma to wpływ na życie każdego i każdej z nas. Efektem naszej współpracy jest ogólnopolska kampaniaOrganizacje społeczne. To działa.
Kontakt dla mediów:
Marta Cyran
marta.cyran@todziala.org
601924646
Redakcja www.ngo.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy.
