Publicystyka - ngo.pl

Od 2004 roku stowarzyszenia, fundacje oraz inne, wybrane grupy podmiotów działające nie dla zysku, które uzyskają specjalny status – status organizacji pożytku publicznego (OPP), mogą otrzymywać od osób prywatnych rozliczających się z urzędem skarbowym część podatku. Aktualnie jest to 1,5%.

Status OPP otrzymuje się w sądzie, wykazując wysokie standardy działania (m.in. przejrzystość, zabezpieczenie majątku, zapewnienie kontroli wewnętrznej). Wizerunkowo na pewno jest to korzystne. Ze statusem OPP związane są też przywileje. Powszechnie znanym – i podkreślmy to, że jednym z nielicznych możliwych do wyegzekwowania – jest przywilej otrzymywania jednego procenta podatku od osób rozliczających się z urzędem skarbowym.

Gdy co roku ogłaszana jest wysokość kwot przekazanych przez podatników na organizacje pożytku publicznego, media zwracają uwagę na OPP, które dostają najwięcej. Zazwyczaj interesujemy się pierwszą dziesiątką z listy wszystkich OPP mających prawo do uzyskiwania wpłat. Tymczasem warto spojrzeć na taką listę od końca…

Od wprowadzenia w życie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, czyli od 2003 roku, minęło prawie 20 lat. Coraz więcej organizacji uzyskuje status OPP i nabywa związanych z nim przywilejów. Opierając się na danych otrzymanych z Ministerstwa Finansów – wykazy wpłat za 2007 i kolejne lata – możemy pokusić się o kilka wniosków. Idealnie byłoby oczywiście pokazać zestawienia od początku działania ustawy, czyli wpływy już za 2004, ale nie dysponujemy takimi.

Opierając się więc na dostępnych nam źródłach, obserwujemy przede wszystkim, że między 2008 a 2022 liczba OPP mogących otrzymywać część z podatku wzrosła o 63 procent (w 2008 roku było 5356 OPP, w 2022 już 8945).

Analizując dane dotyczące wpływów, jakie otrzymały OPP, nie daje się nie zauważyć ogromnych dysproporcji. Dla zobrazowania problemu sprawdziliśmy i pokazujemy, jak rozkładały się wpłaty między jednym procentem organizacji najhojniej obdarowanych, a 99 procentami pozostałych. Prezentujemy również dane uwzględniające średnią i medianę kwot, jakie OPP otrzymały w poszczególnych latach.

Choć to oczywiste, to jednak warto podkreślić, że 99 procent OPP w 2022 dysponowało 30 procentami pieniędzy z 1%. Dla porównania – w 2008 roku jeden procent organizacji z największymi wpływami otrzymało 57 procent wszystkich środków, a pozostałe 99 procent - 43.

W okresie 2008-2022 obserwujemy systematyczny wzrost udziału organizacji z największymi wpływami w stosunku do reszty. Oznacza to, że wpływy z 1% idą głównie do największych beneficjentów.

Spójrzmy teraz na średnią kwotę, jaką otrzymały OPP w okresie 2008-2022. W 2022 roku średnia wynosiła 125 tys. zł. W 2008 było to około 56 tys. zł. Obserwujemy zatem wzrost o 124 procent. Kwota ta rośnie systematycznie. Tyle że w 2022 roku średniej wartości wpłat nie otrzymało 95 procent organizacji pożytku publicznego (czyli 8287 OPP z 8694).

Warto zwrócić jeszcze uwagę na medianę wpływów z 1% (mediana to wartość dzieląca zbiór na pół – połowa organizacji otrzymała więcej, a połowa mniej niż wartość mediany).

 Od 2010 do 2022 roku mediana kształtowała się na poziomie 5-6 tys. zł. Zatem 50 procent organizacji w ciągu ostatnich 12 lat dostawało w ramach mechanizmu jednego procenta mniej niż 5-6 tys.

Podsumowując, mediana utrzymująca się na zbliżonym poziomie oraz zwiększająca się  średnia świadczą o rosnących dysproporcjach wpływów z 1% podatku. Znaczący jest również fakt, że aż 70 procent wszystkich środków przekazanych przez podatników na OPP trafia do jednego procenta organizacji. Czy to znaczy, że mechanizm się sprawdza?

Mechanizm jednego procenta (od 2023 roku – półtorej procenta) to piękna i wartościowa idea. Dzięki niej, niezależnie od władz politycznych, samodzielnie podejmujemy decyzję dotyczącą niewielkiej części naszego podatku. Mamy prawo przekazywać ją dowolnie wybranej organizacji pożytku publicznego.

Teoretycznie każda spośród blisko 9000 OPP ma szansę środki od podatników. Teoretycznie, bo jak pokazaliśmy 70 procent wszystkich pieniędzy trafia obecnie do jednego procenta organizacji. Jak to się dzieje?

 Szanse są tylko pozornie równe. Pewnie więcej na ten temat mogą powiedzieć ekonomistki i i ekonomiści, socjolożki i socjologowie, ekspertki i eksperci od trzeciego sektora. My chcemy zwrócić uwagę na fakt, że:

●       niedziałająca dobrze ustawa w zakresie łatwego korzystania przez organizacje pożytku publicznego ze wszystkich przywilejów, w tym nieodpłatnego dostępu do mediów;

●       brak skutecznych kampanii informacyjno-promocyjnych prowadzonych przez organizacje rzecznicze, infrastrukturalne oraz instytucje odpowiedzialne za skuteczność ustawy;

●       brak dociekliwości ze strony podatników,

skutkują pogłębiającymi się nierównościami wśród OPP. Zakończymy więc apelem.

Organizacje, które wzięły na siebie dodatkowe obowiązki oraz wykonały wysiłek, aby sprostać wymaganiom stawianym OPP i wdrożyć wysokie standardy działania, powinny móc korzystać ze wszystkich przywilejów, jakie obiecane im zostały w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, w tym z łatwego dostępu do mediów publicznych.

Wiele ciekawych informacji o strukturze OPP wpływom z 1 procenta podatku znajdziemy min w raporcie GUS z 2021 roku “Organizacje pożytku publicznego i 1% w 2019 roku".

Szymon Górka - matematyk, doktorant w Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk. Nominowany zespołowo do nagrody Grand Press 2021 w kategorii “dziennikarstwo śledcze” za pracę analityczną przy cyklu “Partia i spółki”.

Beata Kwiatkowska - specjalistka ds. komunikacji społecznej od 20 lat związana zawodowo z organizacjami pozarządowymi i instytucjami naukowymi. Przedstawicielka Stowarzyszenia Nasze Imaginarium, koordynatorka programu społecznego.