Publicystyka - ngo.pl

"Minione dwa lata były zderzeniem ambitnych zapowiedzi z realiami politycznymi i organizacyjnymi, które wciąż sprzyjają logice „szybkiej legislacji”. Oczekiwania społeczne sprowadzały się do tego, by przejrzystość i inkluzywność urzeczywistniano na każdym etapie procesu. Narzędziami, które miały nas do tego przybliżyć, były m.in. likwidacja sejmowej „zamrażarki”, ograniczenie poselskiego bajpasowania, rzetelne konsultacje publiczne oraz szczegółowe odniesienia się do zgłaszanych uwag. Część zapowiedzi została zrealizowana, ale rzeczywistość zweryfikowała intencje rządzących. O ile w pierwszym roku nowego rządu zauważamy dużą poprawę, o tyle już w kolejnym roku legislacyjny walec deregulacji, który stał się elementem kampanii wyborczej na urząd Prezydenta RP, ten początkowy optymizm zdusił" – piszą Krzysztof Izdebski i Grażyna Kopińska, autorzy raportu.

Projekty rządowe pozostawały dominującym źródłem legislacji: w pierwszym roku uchwalono 58, a w drugim 178 ustaw rządowych. Projekty posłów koalicji doprowadziły do przyjęcia odpowiednio 11 i 22 ustaw.

Przy tym rząd często korzystał z trybu odrębnego, który ogranicza lub pomija standardowe elementy procesu – w pierwszym roku tryb odrębny zastosowano przy 25 ustawach, co stanowiło 43% ustaw rządowych, a w drugim roku – przy 59 ustawach (33% ustaw rządowych). Najczęściej dotyczyło to ustaw deregulacyjnych – 33 z 51 powstało przy wykorzystaniu trybu odrębnego, w tym 18 bez przeprowadzenia jakichkolwiek konsultacji.

Mimo to analiza przeprowadzona w raporcie pozwala odnotować również kilka wyraźnie pozytywnych zjawisk. Najważniejsze z nich to właśnie wprowadzenie obowiązkowych konsultacji projektów poselskich oraz przygotowywanie Oceny
Skutków Regulacji przez Kancelarię Sejmu – rozwiązania, o które Obywatelskie
Forum Legislacji zabiega od wielu lat. To realny krok w stronę większej transparentności i włączenia obywateli w proces stanowienia prawa. Zainteresowanie konsultacjami, liczone w tysiącach uczestników, wyraźnie pokazuje, że społeczeństwo chce dzielić się wiedzą i widzi sens w tym, że jego głos jest słyszany.

Oprócz informacji statystycznych i szerokiej analizy charakterystycznych dla prawodawstwa dwóch ostatnich lat zjawisk autorzy proponują również konkretne rekomendacje, których wdrożenie poprawi jakość procesu legislacyjnego.

• W pierwszym roku kadencji uchwalono 81 ustaw, z czego 74 weszły w życie – to najniższy wynik od 18 lat. Oznaczało to zauważalne wyhamowanie nadprodukcji prawa w porównaniu z wcześniejszymi kadencjami.
• W drugim roku uchwalono już 223 ustawy (w obiegu prawnym znalazło się 206), co oznacza ponad trzykrotny wzrost aktywności legislacyjnej. Głównym czynnikiem wzrostu była szeroka akcja deregulacyjna – do listopada 2025 roku przyjęto 51 ustaw deregulacyjnych.
• Projekty rządowe pozostawały dominującym źródłem legislacji: w pierwszym roku uchwalono 58, a w drugim 178 ustaw rządowych. Projekty posłów koalicji doprowadziły do przyjęcia odpowiednio 11 i 22 ustaw.
• Opozycja wnosiła liczne projekty, lecz ich skuteczność była minimalna: (1) klub Prawa i Sprawiedliwości złożył 54 projekty, uchwalono trzy; (2) Konfederacja: 25 projektów, uchwalono zero; (3) Razem: dwa projekty, uchwalono zero. Dane te wskazują na bardzo niski poziom współpracy między większością a opozycją i silną polaryzację parlamentarną.
• Tempo prac rządowych wyraźnie przyspieszyło – 101 ze 178 projektów rządowych uchwalonych przez Sejm w ogóle nie konsultowano, a kolejne 59 konsultowano przez nie więcej niż 14 dni. Średni czas konsultacji wynosił zaledwie 13 dni, mimo obowiązujących standardów 21-dniowych.
• Rząd często korzystał z trybu odrębnego, który ogranicza lub pomija standardowe elementy procesu. Najczęściej dotyczyło to ustaw deregulacyjnych – 33 z 51 powstało przy wykorzystaniu trybu odrębnego, w tym 18 bez przeprowadzenia jakichkolwiek konsultacji.
• Na etapie sejmowym, mimo zmian regulaminowych, znacząca część ustaw była procedowana w trybie przyspieszonym. W drugim roku aż 29 projektów przeszło przez trzy czytania w czasie poniżej czterech dób – w tym przypadki skrajne, jak ustawa o Odnawialnych Źródłach Energii (OZE) (25 godzin) czy Kodeks pracy (mniej niż 12 godzin)
• Znaczące postępy odnotowano w obszarze konsultacji projektów poselskich: dzięki obowiązkowym 30-dniowym konsultacjom, wprowadzonym 31 października 2024, w ciągu roku skonsultowano 139 projektów. Konsultacje cieszyły się dużym zainteresowaniem – np. projekt regulujący badania posiadaczy broni zgromadził 20 898 uczestników, a projekt o transparentności cen mieszkań – 6201.
• Mimo dużej partycypacji wyniki konsultacji nie wpływały na tekst projektów przed pierwszym czytaniem – wszystkie trafiały na posiedzenie Sejmu w wersji sprzed konsultacji. Zmiany wprowadzano dopiero na etapie komisji, co ogranicza wagę konsultacji w procesie stanowienia prawa.
• Ustawy deregulacyjne, choć nastawione na upraszczanie systemu, często procedowano w sposób nadmiernie szybki i powierzchowny, co groziło obniżeniem jakości prawa. Podczas posiedzeń Komisji ds. Deregulacji zdarzało się rozpatrywać cztery projekty w 60 minut, co uniemożliwiało pogłębioną analizę skutków i dyskusję z interesariuszami.
• Pozytywnie należy ocenić ograniczenie zjawiska bajpasowania. Z 25 projektów poselskich koalicji tylko pięć budziło podejrzenia przygotowania w resorcie, co jest znaczącą poprawą w porównaniu z poprzednią kadencją, gdy projekty poselskie większości rządzącej często były zastępowane przez projekty rządowe.
• Przełomowe znaczenie miało wprowadzenie obowiązkowych Ocen Skutków Regulacji (OSR) dla projektów poselskich – Kancelaria Sejmu przygotowywała je w sposób rzetelny i pogłębiony, często w formie obszernych analiz, co wzmacniało merytoryczną jakość procesu w części parlamentarnej.

Więcej o Obywatelskim Forum Legislacji oraz poprzednie raporty: na stronie.