Publicystyka - ngo.pl

Wprowadzona w 2004 roku ustawa o promocji zatrudnienia włączyła organizacje pozarządowe do grona instytucji rynku pracy. Ustawa mówi także, że polityka rynku pracy realizowana przez władze publiczne powinna opierać się na dialogu i współpracy z partnerami społecznymi. Jak, po ponad roku od wprowadzenia tych zapisów, wygląda rzeczywistość? Z badań przeprowadzonych w ramach programu „Bezrobocie – co robić?” Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych wynika, że organizacje pozarządowe są w stanie spełniać istotną rolę na rynku pracy, ale ciągle jeszcze relacje między publicznymi służbami zatrudnienia a organizacjami nie są dobre, ani powszechne.

Wyniki badań zaprezentowano podczas konferencji „Bezrobocie – co robić? Rola organizacji pozarządowych na rynku usług pracy”, która odbyła się 12 grudnia 2005 r. w Warszawie. Przeprowadzone badania obejmowały opis zagranicznych przykładów działania rynku usług zatrudnienia, analizę relacji między publicznymi służbami zatrudnienia i organizacjami pozarządowymi oraz opis niekomercyjnych podmiotów na rynku usług pracy.

 

Model rynku usług zatrudnienia
przedstawiła zebranym Zofia Szymańska na podstawie doświadczeń
Wielkiej Brytanii, Australii i Holandii. W krajach tych
liberalizacja rynku usług zatrudnienia wpłynęła na wzrost szans
zatrudnienia. W tych modelach główna rola służb publicznych
ogranicza się do rejestracji, klasyfikacji i wypłaty świadczeń.
Wyjątkiem jest Wielka Brytania, gdzie nawet wypłatą świadczeń
zajmują się usługodawcy, którzy otrzymują pieniądze przeznaczone na
zasiłki przypadające na osobę bezrobotną na dany okres, wypłacają
je, ale jeśli znajdą wcześniej dla tej osoby pracę to resztę
niewypłaconych pieniędzy zachowują dla siebie. Na pewno jest to
system motywujący do znajdowania bezrobotnym pracy. Zadaniem
publicznych służb zatrudnieniowych jest też przeprowadzanie
przetargów na usługi na rynku pracy. Ciekawostką jest to, że np. w
Holandii 10% wszystkich zawartych kontraktów musi być
innowacyjnych, reszta to kontrakty standardowe. Usługodawcą w tych
krajach są głównie niepubliczne agencje zatrudnienia.

Analiza systemu prawnego w naszym
kraju regulującego rynek pracy nie wypada źle dla organizacji
pozarządowych. W ustawie o promocji zatrudnienia organizacje są
określane jako instytucje rynku pracy, a sektor publiczny jest
zobowiązany do współpracy z organizacjami. Tylko forma tej
współpracy jest fakultatywna.

Organizacje nie są jednak liczącą się siłą w partnerstwach zawieranych z sektorem publicznym, biorą bowiem udział zaledwie w 2% partnerstw. 

• Zdecydowaną słabością publicznych
  służb zatrudnienia jest to, że zadania zapisane w ustawie o
  promocji zatrudnienia są w rzeczywistości zjadane przez etaty
  pracowników tychże służb – stwierdziła Joanna Tyrowicz prezentująca
  analizę relacji między publicznymi służbami zatrudnienia i
  organizacjami. Jej zdaniem dla poprawy sytuacji konieczne jest
  wyprowadzenie części obecnych zadań poza sektor publiczny i
  rozdzielenie kupującego od dostarczającego usługi i zamiana
  ustawowych zadań na realne działania.

W Australii organizacje pozarządowe mają 30% udziału w rynku usług zatrudnienia, a i tak jest to udział niższy niż w innych krajach.  Największy udział w rynku pracy mają organizacje w Holandii (prawie 15% zatrudnienia w gospodarce narodowej). Tymczasem w Polsce organizacje generują 65 tys. etatów, czyli zaledwie 0,6% zatrudnienia poza rolnictwem. Z badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor w ramach programu "Bezrobocie - co robić?" wynika, że w naszym kraju jest ok. 770 organizacji, które zajmują się bezrobotnymi, a ponad 1 300 zajmuje się nimi potencjalnie. Jak wynika z analizy organizacje te są bardziej stabilne, mają dość wysokie budżety. Ich siła leży w elastyczności i w tym, że lepiej znają się na pomocy w znalezieniu pracy grupom mającym szczególne trudności w wejściu na rynek pracy. (Bazę organizacji można znaleźć na stronie www.bezrobcie.org.pl oraz w portalu www.ngo.pl – kliknij tutaj: http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?szukanie=bezrob oraz )

Ważny sektor, bo unikalne umiejętności

Ocena kompetencji organizacji pozarządowych na rynku pracy przez pracowników publicznych służb zatrudnienia jest różna. Organizacje są uważane za kompetentne pod względem znajomości problemów lokalnych. Same organizacje wysoko oceniają swoje kompetencje na rynku pracy. Jeśli chodzi o skuteczność sięgania przez nie po środki europejskie (SPO RZL i ZPORR) to skuteczność nie odstaje od innych służb i sięga 24%. 

Innym elementem, który pozytywnie
wyróżnia organizacje pozarządowe spośród innych instytucji rynku
pracy jest kompleksowość działań oraz to, że po wypracowaniu
dobrych rozwiązań lokalnie, organizacje potrafią katalizować zmianę
podejścia do całej grupy społecznej. Ocenia się także, że potrafią
lepiej pracować na rzecz grup mających szczególne kłopoty z
wejściem na rynek pracy, a to dlatego, że pomoc świadczona
beneficjentom przez organizacje pozarządowe najczęściej ma
charakter zintegrowany.

- To że człowiek nie może się znaleźć na rynku pracy,  to tylko wierzchołek góry lodowej. Dużo wcześniej wydarzyło się coś, co go z tego rynku wyrzuciło – mówiła Maria Seweryńska, ze stołecznego Stwoarzyszenia OD-DO zajmującego się wprowadzaniem na rynek pracy osób wywodzących się z rodzin z problemem alkoholowym. Atut organizacji pozarządowych polega na tym, że  starają się nie tylko znaleźć miejsce pracy, ale także usunąć z życia człowieka czynniki, które utrudniają mu utrzymanie tego miejsca pracy.

• Programy muszą być zintegrowane,
  ponieważ problemu z którymi zgłaszają się ludzie są skomplikowane.
  Do ich rozwiązania potrzebne są różne działania – edukacyjne,
  aktywizacja zawodowa, pomoc psychologiczna, towarzyszenie,
  asystowanie – dodawał Piotr Olech z Pomorskiego Forum na rzecz
  Wychodzenia z Bezdomności.

Podejście zintegrowane oznacza również objęcie programem otoczenie beneficjenta - rodziny, sąsiadów, przyszłego środowiska pracy (pracodawców, współpracowników) - od tego zależy czy beneficjenta, który nierzadko zerwał wszelkie relacje społeczne -  uda się na powrót i na stałe zsocjalizować. Poprzez całościowe traktowanie problemów może także zapobiegać tworzeniu gett i stygmatyzacji, na przykład poprzez włączanie w projekty różnych grup beneficjentów.

Organizacje mogłyby także odgrywać
ważną role jako pracodawcy osób, którym trudno odnaleźć się na
rynku pracy, jednak – jak zauważyła Anna Szelest z katowickiego
stowarzyszenia MOST – nie stać ich na to.

• W tej chwili stać nas tylko na
  zatrudnianie bardzo wykwalifikowanych specjalistów – mówiła,
  apelując jednocześnie o projekty, który pozwoliłby na zmianę tego
  stanu rzeczy.

• W relacjach z warszawskim urzędem
  pracy i urzędnikami z dzielnicy Wola udało nam się dojść do uznania
  wzajemnych kompetencji, przy szacunku do własnego zdania i
  wyznaczeniu wspólnego celu – mówiła Maria Seweryńska ze stołecznego
  Stwoarzyszenia OD-DO zajmującego się wprowadzaniem na rynek pracy
  osób wywodzących się z rodzin z problemem alkoholowym. – Urzędnicy
  postrzegają nas jako ekspertów. Czujemy się wyróżnieni.

Wiele jest przykładów na to, że
partnerska współpraca jest możliwa. Co decyduje o powodzeniu? Z
badań wynika, że jednym z istotnych czynników są wartości.

• Przy nawiązywaniu współpracy z
  organizacją dla urzędników bardzo ważna jest jej marka, w sensie
  poczucia misyjności, wykazania dbałości o dobro wspólne – mówiła
  Maria Rogaczewska z zespołu badawczego. - Nie można zatem przy
  kooperacji zapominać o komunikacji na temat wartości.

Z punktu widzenia organizacji,
które dysponują osobami z wysokimi kwalifikacjami do pracy z
bezrobotnymi, bardzo ważne jest aby działania były podejmowane w
oparciu o dobrze rozpoznane potrzeby beneficjentów, a nie tylko
statystyki. Tymczasem urzędnicy często oczekują od organizacji
działania akcyjnego i szybkich efektów.

Jakie powinno być partnerstwo?
Zdaniem przedstawicieli organizacji pozarządowych odpowiedzialne za
konkretne grupy beneficjentów, zawiązywane w miejscu działania,
zapewniające holistyczny układ pomocy beneficjentom, poparte
backgroundem naukowym oraz dobrowolne, a nie wynikające z narzędzi
do niego przymuszających.

Najważniejszymi barierami, które stoją na drodze do udanych partnerstw jest brak stabilności finansowej organizacji, która przekładałaby się na stabilność działań dla beneficjentów. Potrzebna jest także koordynacja działań po stronie różnych instytucji publicznych oraz czasami nawet „kosmetyczne” poprawki w niektórych rozporządzeniach dotyczących rynku pracy. Konieczna także jest zmiana świadomościowa,  odejście od modelu krótkowzrocznego finansowania działań integracyjnych na rzecz myślenie perspektywicznego.

Ani potencjał, ani umiejętności w
pozyskiwaniu funduszy, ani inne unikalne kompetencje organizacji
pozarządowych ciągle jeszcze nie przekładają się na współpracę
między sektorami. Dlaczego? Odpowiedź od wielu lat jest taka
sama – ponieważ brakuje dialogu. Zarówno po jednej (pozarządowej),
jak i po drugiej (publicznej) stronie obecne są stereotypy, które
uniemożliwiają nawiązanie owocnej współpracy. Urzędnicy postrzegają
przedstawicieli organizacji jako tych, którzy stawiają sobie zbyt
fantastyczne cele, a organizacje nie mają z kolei zbyt wysokiego
mniemania o kompetencjach urzędników. Obie strony ze sobą nie
rozmawiają, okopując się na z góry przyjętych pozycjach.

- Administracja i organizacje pozarządowe to są dwa światy, które się nie rozumieją i wciąż za mało robią, aby się poznać – mówiła podczas konferencji Irena Wolińska, niegdyś z Departamentu Polityki Rynku Pracy w MPiPS.  

Taka diagnoza nie dotyczy zresztą
tylko relacji między instytucjami rynku pracy, ale w ogóle relacji
administracja publiczna – sektor pozarządowy. I byłoby to już
nudne, gdyby nie pewne zmiany w podejściu do roli swojej i
adwersarza. Coraz częściej bowiem dochodzą do głosu opinie, że brak
współpracy to nie tylko wina „złych i głupich urzędników” czy
„rozbestwionych organizacji”. Coraz częściej obie strony
przyznają, że jedni i drudzy muszą podjąć wysiłek, aby pokonać
powielane stereotypy. Coraz częściej zarówno organizacje, jak i
przedstawiciele administracji publicznej mówią, że dobrej
współpracy brakuje także w ich własnych środowiskach.

- Sektor publiczny sam nie jest dobrze zrelatywizowany. Poszczególne instytucje i służby zatrudnienia ze sobą nie współpracują. Potrzebne jest partnerstwo wewnątrz instytucji publicznych i to dobrze funkcjonujące – mówiła Agnieszka Chłoń Domińczak, była dyrektor Departamentu z Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.

Coraz częściej także dostrzega się,
że w wielu przypadkach współpracę uniemożliwia system, przede
wszystkim prawo.

• Podstawową barierą w rozwoju
  współpracy między instytucjami publicznymi i pozarządowymi są
  nieracjonalnie rozbudowane struktury państwa i usztywnienie ich
  przez wymogi prawa – mówił Piotr Kołodziejczyk, były Podsekretarz
  Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej. - Urzędnik ma
  dylemat czy postępować racjonalnie, ale niezgodnie z prawem, czy
  zachować się bezpiecznie? Jeśli potrzebne są i pojawiają się
  działania innowacyjne, w urzędach nie ma do tego instrumentarium,
  także finansowego.

Irena Wolińska zwróciła uwagę na
brak miar efektywności.

– Przy dzieleniu zadań musimy
wiedzieć za co jest kara, a za co nagroda. Co jest dobre, co jest
drogie, a co jest tanie? Takie kryteria potrzebne są wszystkim: i
urzędnikom, i organizacjom pozarządowym – mówiła.

Zdaniem Agnieszki Chłoń-Domińczak
wszystkie problemy związane z inflacją prawa mają jedno zasadnicze
źródło – administracja publiczna nie umie definiować celów.

• Nie wiemy do czego dążymy,
  dlatego prawo wykorzystujemy do opisu całego procesu. Prawo jest
  tworzone jak instrukcja. Jeśli nie znamy celu, nie wiemy także co
  można nazwać sukcesem.

Jednak, jak zwrócił uwagę
przedstawiciel Fundacji Pomocy Matematykom i Informatykom
Niesprawnym Ruchowo biorący udział w pracach jednej ze stołecznych
Komisji Dialogu Społecznego – organizacje także mają swój udział w
tworzeniu zbyt szczegółowego prawa.

• Każda organizacja dąży to tego,
  aby w programach współpracy znalazły się zapisy dotyczące
  konkretnych działań przez nie prowadzonych – podał przykład.

• Nie chodzi o to, aby wyprzeć
  publiczne służby zatrudnienia, bo pracy jest dla nas wszystkich
  wystarczająco, musimy się jedynie porozumiewać – podsumował
  dyskusję Jakub Wygnański, a prowadzący konferencję Michał Boni
  dodał, że dojrzewamy do zmiany modelu instytucji rynku pracy,
  chociaż nie bez oporów. - Do zmiany dojdziemy przez partnerstwo,
  otwartość zlecania usług. Do tego potrzebny jest pilotaż,
  eksperyment, ale nie rewolucja.

Na zakończenie konferencji
sformułowano rekomendacje, które zostaną przedstawione Ministrowi
Polityki Społecznej.

Konferencja „Bezrobocie – co robić? Rola organizacji pozarządowych na rynku usług pracy” odbyła się 12 grudnia 2005 r. w ramach programu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności „Bezrobocie – co robić?”, którego realizatorem jest Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych. Więcej o programie na stronie www.bezrobocie.org.pl .