Analiza propozycji Komisji Europejskiej dotyczącej nowego budżetu unijnego na współpracę rozwojową
W lipcu br. Komisja Europejska przedstawiła swoją propozycję budżetu UE, tj. Wieloletnich Ram Finansowych na lata 2028–2034, obejmującą również budżet na działania zewnętrzne i współpracę międzynarodową, ujęty w Instrumencie Globalna Europa. Konfederacja CONCORD, do której należy Grupa Zagranica, przeprowadziła analizę tej propozycji oraz przygotowała rekomendacje dla Parlamentu Europejskiego oraz państw członkowskich UE.
Poniżej przedstawiamy najważniejsze rekomendacje:
Wielkość środków
Propozycja Komisji dotycząca Instrumentu Globalna Europa przewiduje pulę 200,3 mld euro. Ten poziom ambicji jest konieczny, dlatego CONCORD stanowczo wzywa państwa członkowskie, aby go utrzymały w trakcie negocjacji.
Wiarygodność ODA
Niepokojący jest artykuł 6(6), który umożliwiałby Komisji zmianę celów ODA za pomocą aktu delegowanego, bez udziału Parlamentu. Stwarza to ryzyko, że środki na współpracę rozwojową będą podporządkowane priorytetom geopolitycznym, ekonomicznym lub priorytetom polityki migracyjnej. CONCORD wzywa do usunięcia art. 6(6) tj. przywrócenia pełnej kontroli budżetowej nad ODA oraz ponownego wpisania redukcji ubóstwa jako wyraźnego celu w art. 4, zgodnie z Traktatem i Europejskim Konsensusem ws. Rozwoju.
Elastyczność vs. przewidywalność
Komisja proponuje znacznie bardziej skonsolidowaną architekturę działań zewnętrznych — łącząc instrumenty: NDICI, IPA III, środki na pomoc humanitarną i linie regionalne w jeden instrument. Choć uproszczenie ma zalety, generuje trzy ryzyka: zatarcie granic między poszczególnymi instrumentami, zwiększoną konkurencję między instrumentami o ograniczone środki, ograniczoną przewidywalność w perspektywie wieloletniej dla rządów krajów partnerskich.
Zrównoważony rozwój jest skuteczny tylko wtedy, gdy kraje partnerskie mogą planować i wdrażać wieloletnie strategie zgodne z własnymi planami rozwoju. Dlatego CONCORD rekomenduje, by 70% środków w ramach filarów geograficznych i globalnych było alokowane w ramach zaprogramowanego finansowania (ang. programmable funding), pozostawiając 30% na reagowanie kryzysowe, budowanie pokoju i działania humanitarne. Takie proporcje pozwolą zachować elastyczność, nie udaremniając długofalowych efektów rozwojowych.
Ochrona wsparcia dla praw człowieka i społeczeństwa obywatelskiego
W propozycji Komisji usunięte zostały prawie wszystkie cele tematyczne. Według CONCORD-u osłabia to zdolność UE do realizacji zobowiązań wynikających z Celów Zrównoważonego Rozwoju, Porozumienia Paryskiego i Globalnych Ram Bioróżnorodności.
CONCORD rekomenduje ich przywrócenie, w tym:
- Rozwój społeczny: co najmniej 50% ODA
- Równość płci: 85% ODA uwzględnia cel w zakresie równości płci (G1/G2)
- Klimat i bioróżnorodność: łącznie 50% (35% klimat, 15% bioróżnorodność)
- Kraje niestabilne i dotknięte konfliktami (FCAS): 50% ODA
- Kraje najsłabiej rozwinięte (LDCs): realizacja celu przeznaczania w ramach ODA co najmniej 0,2% DNB dla tych krajów
Cele te odzwierciedlają obszary, w których działania UE mają największy wpływ — i gdzie są najbardziej potrzebne.
Edukacja globalna (GCE)
W tym kontekście ważne jest podkreślenie roli edukacji na rzecz globalnego obywatelstwa (global citizenship education, GCE). Edukacja globalna umożliwia ludziom krytyczne myślenie, rozumienie współzależności globalnych i konstruktywne zaangażowanie ponad granicami. W czasach rosnącej polaryzacji, dezinformacji i ksenofobii — zarówno w Europie, jak i poza nią — tego rodzaju edukacja jest kluczowa dla odporności demokratycznej.
Tymczasem propozycja Instrumentu Globalna Europa nie przewiduje wyraźnego następcy programu DEAR, który od dawna stanowił kluczowy mechanizm wsparcia GCE. Utrata dedykowanej linii grozi osłabieniem zrozumienia globalnych wyzwań przez obywateli i obywatelki — w momencie, gdy jest to najbardziej potrzebne. Zapewnienie ciągłości GCE jest więc istotne dla ochrony przestrzeni obywatelskiej, wzmacniania wartości demokratycznych i utrzymania poparcia społecznego dla globalnego zaangażowania UE.
Odpowiedzialność i nadzór demokratyczny
Komisja proponuje, by zamiast formalnego przeglądu śródokresowego sporządzać jedynie niewiążący raport z wdrażania. Jednocześnie szereg decyzji wymagałby jedynie notyfikacji, a nie zatwierdzenia. Taki trend w kierunku większej uznaniowości władzy wykonawczej grozi osłabieniem nadzoru demokratycznego i ograniczeniem przejrzystości.
Parlament Europejski powinien nalegać na:
- wprowadzenie formalnego mechanizmu przeglądu śródokresowego powiązanego z raportem wdrożeniowym,
- silniejszą kontrolę nad wszystkimi realokacjami budżetowymi,
- wprowadzenie obowiązkowych konsultacji z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego na etapie programowania.
Równocześnie należy zapewnić przewidywalne i wydzielone finansowanie dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego — zarówno w ramach filaru globalnego, jak i geograficznego — obejmujące minimalne alokacje i przejrzyste raportowanie.
Organizacje obywatelskie nie są jedynie partnerami konsultacyjnymi, ale kluczowymi wykonawcami działań, wnoszącymi lokalną wiedzę, legitymizację i długoterminową obecność. Ta rola musi być chroniona poprzez stabilne i dostępne mechanizmy finansowania.
Dotyczy to również ciągłego wsparcia dla edukacji globalnej, które ma zasadnicze znaczenie dla odporności demokratycznej wewnątrz Unii oraz dla wspierania świadomego zaangażowania społecznego w działania UE na świecie.
CONCORD to europejska konfederacja organizacji pozarządowych działających w obszarze współpracy rozwojowej zrzeszająca 58 organizacji członkowskich ze wszystkich krajów członkowskich UE. CONCORD jest głównym partnerem instytucji UE w kwestiach polityki współpracy rozwojowej.
Udział Grupy Zagranica we wspólnych działaniach rzeczniczych dot. budżetu unijnego jest jednym z działań w ramach projektu “Rozwój Grupy Zagranica – wzmocnienie organizacji społecznych zaangażowanych we współpracę rozwojową” finansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach rządowego programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
