Amicus curiae – silniejszy głos społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości
Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadza oczekiwaną przez środowiska obywatelskie zmianę w postępowaniach sądowoadministracyjnych – instytucję „przyjaciela sądu” (amicus curiae). Jej celem jest podniesienie jakości orzecznictwa oraz umożliwienie organizacjom społecznym aktywnego i eksperckiego udziału w postępowaniach dotyczących spraw o dużym znaczeniu społecznym.
Poszerzenie zakresu amicus curiae przewiduje projekt nowelizacji ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przyjęty przez Radę Ministrów.
– To rozwiązanie, które realnie otwiera sądy administracyjne na głos społeczeństwa obywatelskiego. Przyjaciel sądu to instytucja znana w wielu demokracjach, która wzbogaca proces orzeczniczy o perspektywę ekspercką i społeczną, tym samym pozwala sądom na pełniejsze rozpatrywanie spraw – podkreśla Adam Bodnar, Minister Sprawiedliwości.
Jak było?
Dotychczas organizacje pozarządowe mogły uczestniczyć w postępowaniach sądowoadministracyjnych wyłącznie jako strona – pod warunkiem spełnienia szeregu wymogów formalnych. Tymczasem wiele spraw – od ochrony środowiska po wolność słowa – wymagało wiedzy eksperckiej i doświadczenia społeczników, którzy z różnych przyczyn nie mogli być formalnymi uczestnikami procesów.
Co się zmieni?
Dzięki nowelizacji ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi:
- Organizacje pozarządowe i organy administracji publicznej będą mogły przedstawić sądowi opinię prawną, analizę społeczną lub ekspertyzę – bez konieczności udziału w postępowaniu jako strona;
- Sądy będą mogły samodzielnie zwrócić się do takich podmiotów o opinię w sprawach precedensowych, złożonych lub mających istotne znaczenie społeczne;
- Opinia „przyjaciela sądu” nie będzie dowodem, lecz formą eksperckiego komentarza, który poszerza perspektywę sądu i podnosi jakość orzecznictwa.
Wpływ społeczny i praktyczny
W Polsce działa ponad 115 tysięcy organizacji społecznych i politycznych. Dzięki instytucji amicus curiae będą mogły realnie uczestniczyć w kształtowaniu prawa poprzez udział w ważnych sprawach sądowych – np. dotyczących ochrony granic, wolności słowa, jawności życia publicznego czy ochrony środowiska. Już dziś z tej możliwości korzystają m.in. Amnesty International czy Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
– Dzięki amicus curiae organizacje społeczne będą rzeczywistym partnerem sądów administracyjnych w rozwiązywaniu trudnych, systemowych problemów. To rozwiązanie nie tylko wzbogaca postępowanie o szerszy kontekst, ale i wzmacnia zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości – podkreśla Arkadiusz Myrcha, Wiceminister Sprawiedliwości.
Szerszy kontekst reformy
Instytucja „przyjaciela sądu” stanowi element szerszego pakietu deregulacyjnego i cyfrowego, który obejmuje również:
- zniesienie obowiązku przedkładania dokumentów pełnomocnictwa, jeśli możliwa jest ich elektroniczna weryfikacja,
- uproszczenia w łączeniu spraw – np. wielu skarg na jedną decyzję administracyjną,
- zwrot opłaty sądowej od każdego uwzględnionego zażalenia.
Nowelizacja przyspieszy zatem postępowania, ograniczy biurokrację i poprawi dostęp obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Zmiany przyniosą trwałe korzyści społeczne i instytucjonalne.
Demokracja wspierana przez wiedzę i zaangażowanie
Reforma wpisuje się w założenia Programu Współpracy Ministerstwa Sprawiedliwości z organizacjami pozarządowymi, który zakłada umacnianie dialogu społecznego i lepsze dopasowanie rozwiązań prawnych do realnych potrzeb obywateli.
Dzięki niej sądy nie tylko orzekają, ale także słuchają – otwierając się na głosy ekspertów, praktyków i społeczników. To krok w stronę bardziej otwartego i świadomego orzekania, w którym prawo spotyka się z rzeczywistością społeczną.
– Współczesne państwo musi wsłuchiwać się w głos społeczeństwa obywatelskiego. To fundament demokratycznego wymiaru sprawiedliwości. Instytucja amicus curiae sprawia, że także i sądy administracyjne staną się bardziej odpowiedzialne i bliższe obywatelowi – podkreśla Minister Sprawiedliwości.
Doświadczenia międzynarodowe
Instytucja amicus curiae od lat funkcjonuje w systemach sądowych państw anglosaskich oraz niektórych krajów europejskich, a także w międzynarodowych trybunałach. Jej implementacja w polskim sądownictwie administracyjnym będzie krokiem w stronę nowoczesnego, bardziej otwartego i transparentnego wymiaru sprawiedliwości.
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości
