Publicystyka - ngo.pl

Udział przedstawicielek i przedstawicieli organizacji pozarządowych w komitetach monitorujących ma zapewnić, że projekty dofinansowane z funduszy unijnych będą respektowały prawa wynikające z Karty Praw Podstawowych, niedyskryminacji, dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn oraz zrównoważonego rozwoju. Liczę też, że większe zaangażowanie NGO w tym zakresie pozwoli na zwiększenie wykorzystania tego finansowania w działalności sektora.

Łącznie w 35 komitetach monitorujących (centralnych, w tym programów Interreg i regionalnych) pracuje ponad 500 osób z III sektora (miejsc w komitetach jest co prawda ok. 250, jednak reprezentacja dotyczy członka_ini i zastępcy_zyni). Jesteśmy tam jedną z trzech sił, obok strony reprezentującej administrację publiczną rządową i/lub samorządową, w zależności od tego, jaki to komitet, oraz partnerów społecznych (związki zawodowe i organizacje pracodawców), biznes i przedsiębiorczość społeczna (przedsiębiorstwa społeczne są częścią strony partnerów społecznych).

W praktyce gremia te liczą średnio ok. 50 osób, spośród których minimum 9 stanowią przedstawiciele_ki organizacji pozarządowych, a także ich federacji, bądź związków. Warto zauważyć, iż obecnie realny udział strony obywatelskiej w komitetach zwiększył się aż do średnio 25% w odniesieniu do składów komitetów w porównaniu do lat 2014-2020. Ponadto w posiedzeniach mogą brać udział zarówno członkowie_inie, jak i zastępcy z głosem w dyskusji, przy czym w trakcie podejmowania decyzji mogą dysponować jedną kartą do głosowania. Z czym wiąże się praca w komitecie monitorującym?

Zapraszam do lektury zebranych przez mnie 5 faktów na temat komitetów monitorujących z perspektywy organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Komitet monitorujący ma wiele uprawnień i możliwości podejmowania stanowisk. Analizuje postęp we wdrażaniu programu, prezentuje uwagi dotyczące wdrażania i ewaluacji w ramach programu, monitoruje i promuje zasady horyzontalne, respektowanie Karty Praw Podstawowych UE oraz Konwencji ONZ ds. praw osób niepełnosprawnych. Ponadto zatwierdza metodykę i kryteria wyboru projektów, sprawozdania z wdrażania programu, plan ewaluacji i propozycje Instytucji Zarządzającej programem dotyczące zmian programu. Jak to wygląda w praktyce?

Jako eksperci_tki w dziedzinach, jak np.: zmiany klimatyczne, praworządność, włączenie społeczne, edukacja, zatrudnienie, zdrowie, cyfryzacja, gospodarka, sprawiedliwa transformacja, infrastruktura i transport, obszary wiejskie, rewitalizacja, kultura i dziedzictwo kulturowe, rybactwo, zdrowa żywność, pomoc żywnościowa dla najuboższych, wzmocnienie potencjału organizacji pozarządowych możemy proponować obligatoryjne elementy do uwzględnienia przez aplikujących.

Dla przykładu w Wielkopolsce do konkursu w obszarze edukacji włączającej dodaliśmy zapis dotyczący zapewnienia opieki psychologicznej w szkołach objętych finansowanym projektem. (W artykule podaję przykłady wielkopolskie, mi najbliższe, jednak wiem, że podobne występują w innych regionach.) Wnioskowaliśmy także o ocenę oddziaływania na środowisko w przypadku konkursu na projekty hydrologiczne.

Z innych doświadczeń mogę wykazać np. wstrzymanie konkursu ze względu na brak wymaganych danych, czy wspólną pracę z przedstawicielami instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie nad dokumentacją konkursową. Co istotne, nasza rola może dotyczyć zarówno wymogów w konkursach, jak i kryteriów wyboru projektów czy ich monitorowania.

Liczę, że udział przedstawicieli NGO w komitetach monitorujących wpłynie na większy udział sektora w aplikowaniu. Dlatego w ramach Komitetu Monitorującego Fundusze Europejskie dla Wielkopolski zawnioskowaliśmy, by w większości konkursów z Europejskiego Funduszu Społecznego został wprowadzony wymóg partnera reprezentującego III sektor lub premia punktowa dla wnioskodawcy/partnera, będącego stowarzyszeniem lub fundacją. To rozwiązanie jest o tyle ważne, że pozwala zdobyć doświadczenie NGO jako partnerowi, co później może przełożyć się na startowanie w kolejnych konkursach już samodzielnie.

Zawnioskowaliśmy także o wydzielenie puli środków dla organizacji pozarządowych w konkursie na infrastrukturę społeczną, ta propozycja może nie być rozpatrzona pozytywnie z uwagi na brak możliwości preferowania w funduszach unijnych jednego typu projektodawców. Dyskusje w tym zakresie wykorzystamy jednak do ewentualnego wniosku o zwiększanie alokacji środków na ten konkurs, w przypadku wielu NGO zainteresowanych remontami czy adaptacjami swoich lokali np. do potrzeb osób z ograniczeniami poruszania się.

Większość rozwiązań dedykowanych NGO związanych z wykorzystaniem funduszy unijnych wymaga współpracy. Efektem współpracy środowiska pozarządowego jest dofinansowanie projektów na wspieranie informacyjne i edukacyjne organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, tym razem jako wynik pracy Komitetu Monitorującego Pogram Pomoc Techniczna. To projekty pozakonkursowe, jeden realizowany jest przez Ogólnopolską Federację Organizacji Pozarządowych w partnerstwie z Wspólnotą Roboczą Związków Organizacji Socjalnych, Związkiem Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć oraz Podlaskim Sejmikiem Osób z Niepełnosprawnościami, a drugi przez Konfederację Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej z partnerami.

Szczególnie ważnymi przedsięwzięciami w komitetach są grupy robocze, w Wielkopolsce mamy Grupę roboczą ds. Społeczeństwa Obywatelskiego i Grupę ds. Horyzontalnych. Spotykamy się, by wspólnie omówić planowane do zgłoszenia inicjatywy, przedyskutować proponowane przez przewodniczącego_ą komitetu tematy na najbliższe posiedzenie, dzielimy się pracą związaną z wyszukiwaniem materiałów źródłowych, konsultowaniem zakładanych rozwiązań ze środowiskiem NGO, a także budujemy relacje, np. z partnerami społecznymi, by w razie potrzeby wzmacniać swoje stanowiska.

Warto podkreślić, że w budowaniu współpracy osób zaangażowanych w komitety dużą rolę odgrywa działalność OFOP.

Praca w komitecie, podobnie jak wiele innych naszych NGO-sowych zadań, jest niestandardowa. Posiedzenia komitetu są zwoływane średnio co 1–2 miesiące. Jednak zwykle poprzedza je konieczność zapoznania się z kilkudziesięcioma stronami materiału, który będzie podstawą dyskusji. Ponadto, pomiędzy spotkaniami otrzymujemy papiery do konsultacji, informacje o zmianach z dokumentach programowych, czy prośbę o udział w głosowaniach obiegowych.

Nie można zapominać o tym, że czasami to my wychodzimy z inicjatywą, na przykład w związku z niepokojącymi informacjami dotyczącymi wdrażania funduszy dotyczących od konkretnych projektów, po zaangażowane instytucje czy kwestie systemowe. Ich zakres może być związany z przejawami wpływu na wolność słowa, praworządności, zadbania o prawa kobiet, niedyskryminację osób LGBTQiA+, czy osób z państw trzecich, dostępność dla osób z niepełnosprawnościami oraz troskę o klimat lub sprawiedliwą transformację.

Aktywność w komitecie monitorującym to też konieczność czuwania nad transparentnością, dostępem do dokumentów, monitoring zamówień publicznych.

Zaangażowanie w prace komitetu i w powołanych w jego ramach grupach roboczych to funkcja społeczna, za którą nie otrzymujemy wynagrodzenia. Członkowie_inie komitetu monitorującego (i odpowiednio ich zastępcy_zynie) mogą liczyć na finansowanie udziału w szkoleniach, konferencjach i spotkaniach oraz zwrot kosztów przejazdu na posiedzenia komitetu. W części komitetów trwają prace, aby to wsparcie mogło być realizowane w formule ryczałtowej z rozliczaniem rocznym.

Dr inż. Ewa Gałka, prezeska zarządu Stowarzyszenia Centrum PISOP, członka Sieci SPLOT. Członkini komitetów monitorujących od 2004 roku. W latach 2026-2019 pracowała jako ekspertka w Komisji Europejskiej. Obecnie zasiada w Komitecie Monitorującym Fundusze Europejskie dla Wielkopolski oraz Program Operacyjny Pomoc Techniczna.