Publicystyka - ngo.pl

„Jako kadra mamy bezpośredni i regularny kontakt z dziećmi i młodzieżą, często w sytuacjach intensywnych emocjonalnie, takich jak obozy czy biwaki. Szkolenia z zakresu wsparcia psychicznego pozwalają nam nauczyć się rozpoznawania sygnałów kryzysu oraz adekwatnego reagowania. Większa świadomość dotycząca dbania o swoje i cudze zdrowie psychiczne pozwala nam w bezpieczny sposób realizować misję ZHP, czyli wychowywać.”

Rozmawiamy z hm. Katarzyną Pytel – psycholożką Harcerskiego Centrum Wsparcia, instruktorką ZHP i pełnomocniczką Komendanta Chorągwi Białostockiej ds. Safe from Harm. To właśnie ona zorganizowała niedawne warsztaty dla kadry instruktorskiej, poświęcone reagowaniu na sytuacje kryzysowe oraz przeciwdziałaniu przemocy.

Dlaczego warto szkolić kadrę harcerską z zakresu wsparcia psychicznego?

Katarzyna Pytel: – Jako kadra mamy bezpośredni i regularny kontakt z dziećmi i młodzieżą, często w sytuacjach intensywnych emocjonalnie, takich jak obozy czy biwaki. Szkolenia z zakresu wsparcia psychicznego pozwalają nam nauczyć się rozpoznawania sygnałów kryzysu oraz adekwatnego reagowania. Większa świadomość dotycząca dbania o swoje i cudze zdrowie psychiczne pozwala nam w bezpieczny sposób realizować misję ZHP, czyli wychowywać.

Z jakimi trudnościami emocjonalnymi mogą mierzyć się uczestnicy obozów?

–  Obóz to czas, w którym dużo się dzieje. Przebywamy poza domem z grupą ludzi. Ciężko jest znaleźć przestrzeń na zwentylowanie swoich emocji i rosnącego napięcia. Z tego względu rośnie pewne ryzyko wystąpienia obniżonego nastroju, wybuchów złości czy płaczu. Najczęstszą trudnością wśród młodszych członków ZHP jest tęsknota za domem.

Jak kadra może rozpoznać, że dziecko potrzebuje pomocy?

– Przede wszystkim powinniśmy obserwować naszych podopiecznych oraz być czujni na nagłe zmiany ich zachowania. Co może wskazywać na to, że dziecko przeżywa jakąś trudność to: wycofanie z grupy, nagłe zmiany nastroju, trudności ze snem lub jedzeniem, częste dolegliwości somatyczne (np. ból), bez fizycznej przyczyny, niepokojące wypowiedzi („nie chcę tu być”, „nikt mnie nie lubi”).

Co robić w sytuacji kryzysowej na obozie?

– Pierwszym i najważniejszym krokiem po zauważeniu sytuacji kryzysowej jest zachowanie spokoju. Naszym celem jest zadbanie o bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne osoby w kryzysie. Powinniśmy stworzyć przestrzeń, w której dziecko będzie mogło z nami porozmawiać i podzielić się swoimi trudnościami. Ważne jest to, żebyśmy nie oceniali drugiej osoby, a spróbowali się wczuć w to, co ze sobą przynosi. Powinniśmy również pamiętać, że w zależności od zdarzenia powinniśmy skontaktować się z rodzicem, opiekunem i w razie potrzeby ze służbami w celu udzielenia dalszej pomocy.

Czym jest polityka Safe from Harm i jak ją realizować w praktyce? 

– Polityka Safe from Harm, którą przyjęliśmy w ZHP, obliguje nas do tworzenia środowiska wolnego od przemocy, nadużyć i zaniedbań. Chcemy tworzyć bezpieczną przestrzeń, w której każdy czuje się dobrze.

W praktyce realizujemy ją po pierwsze kończąc kursy Safe from Harm. Po drugie, uwrażliwiamy siebie i innych na drugiego człowieka i uczymy się reagować w prawidłowy sposób. Mówimy stanowcze NIE dla przemocy.

Czy uczestnicy warsztatów byli otwarci na temat zdrowia psychicznego?

– Uczestnicy wykazali się dużą otwartością. Z zaangażowaniem słuchali naszej prowadzącej i chętnie dzielili się swoimi doświadczeniami. Na koniec spotkania padło stwierdzenie: ‘uważam, że takie warsztaty powinien ukończyć każdy, kto będzie pełnił funkcję kadry na obozie’.

Jakie są Pani rekomendacje dla organizatorów wypoczynku dzieci i młodzieży? 

– W pierwszej pomocy jest zasada: ‘ratownik nigdy nie może stać się ratowany’ oraz ‘dobry ratownik to żywy ratownik’. Najpierw musimy zadbać o siebie, żeby móc wspierać innych.

Pamiętajcie, że jeśli konspekt zajęć nie będzie idealnie napisany albo zapomnicie czegoś to świat nie stanie w miejscu. Macie prawo do błędów.

Zapewnijcie sobie i uczestnikom obozu przestrzeń do odpoczynku psychicznego, czyli czas ‘na nic’. Regularnie rozmawiajcie o swoich trudnościach i o tym, co dostrzegacie w swoich podopiecznych. Przeanalizujcie sobie różne scenariusze dotyczące tego, co na wypoczynku może się wydarzyć i co wtedy zrobicie.

I na koniec: budujcie bezpieczne środowisko zaufania i otwartości, w którym nikt nie boi się prosić o pomoc.

Dlaczego rozmowy o przemocy są tak ważne w środowisku harcerskim?

– Harcerstwo opiera się na wartościach, takich jak braterstwo, szacunek, uczciwość. Aby je realizować, trzeba otwarcie mówić o przemocy – tej jawnej i tej ukrytej. Milczenie sprzyja jej trwaniu. Edukacja i profilaktyka są konieczne, by harcerze czuli się bezpiecznie i by organizacja mogła być miejscem prawdziwego wzrostu, a nie krzywdy.

Bezpieczne środowisko to wspólna odpowiedzialność

Warsztaty organizowane przez ZHP Chorągiew Białostocką pokazują, że bezpieczeństwo psychiczne to nie dodatek, ale fundament dobrej pracy wychowawczej. To również wyraz dojrzałości instruktorskiej, świadomość, że harcerska przygoda to nie tylko radość i śpiew przy ognisku, ale też odpowiedzialność za emocje i dobrostan każdej osoby, która bierze w niej udział.

Co inne organizacje mogą zaczerpnąć z doświadczenia ZHP Chorągwi Białostockiej?

– Działania podjęte przez Chorągiew Białostocką ZHP są znakomitym przykładem tego, jak można systemowo i mądrze podejść do kwestii dobrostanu psychicznego kadry i uczestników. Poniżej kilka elementów, które mogą być inspiracją również dla innych instytucji, fundacji i organizacji pozarządowych.

1. Szkolenia dla kadry z udziałem psychologa 
Organizacja warsztatów z psychologiem to nie „miły dodatek” – to realne przygotowanie ludzi do pracy w środowisku, które bywa emocjonalnie wymagające. Nawet krótkie, kilkugodzinne spotkanie może pomóc:

• oswoić temat kryzysów emocjonalnych,

• nauczyć podstaw pierwszej pomocy psychologicznej,

• omówić konkretne scenariusze i reakcje,

• zadbać o granice i dobrostan samych opiekunów.

Wskazówka dla NGO: Nawiąż współpracę z lokalnymi psychologami, centrami zdrowia psychicznego lub uczelniami – często chętnie angażują się w projekty edukacyjne.

2. Wprowadzenie jasnych zasad i polityki ochrony 
ZHP realizuje politykę Safe from Harm – to zestaw zasad chroniących przed przemocą, nadużyciami i zaniedbaniem. Jasno określa ona:

• standardy zachowania wobec dzieci,

• sposoby reagowania w sytuacjach niepokojących,

• ścieżki zgłaszania i eskalacji problemów.

Wskazówka dla NGO: Opracowując swoją politykę ochrony uczestników, możesz wzorować się np. na zasadach Safe from Harm, Child Protection Policy, czy standardach WHO.

3. Normalizacja rozmów o emocjach 
Uczestnicy warsztatów ZHP nie bali się mówić o zdrowiu psychicznym – to efekt pracy środowiska, które daje przyzwolenie na rozmowę o emocjach. To podejście warto promować w każdej organizacji, która:

• pracuje z dziećmi,

• prowadzi wolontariat młodzieżowy,

• organizuje wyjazdy, kolonie, półkolonie, itp.

Wskazówka dla NGO: Wprowadź do planów działań proste rytuały: rundki nastroju, „strefy bez spiny”, skrzynki emocji czy regularne rozmowy z opiekunami.

4. Troska o dobrostan kadry 
Psycholożka Katarzyna Pytel słusznie podkreśla, że dobry opiekun to opiekun, który najpierw zadba o siebie. W organizacjach społecznych łatwo popaść w tryb „działania na 120%”. Tymczasem to właśnie przemęczenie i brak wsparcia zwiększają ryzyko błędów, frustracji czy wypalenia.

Wskazówka dla NGO: Uwzględnij przestrzeń na odpoczynek kadry psychiczny i fizyczny. Zadbaj o integrację zespołu i system wsparcia po trudnych wydarzeniach.

5. Przygotowanie do kryzysów zamiast ich unikania 
To, że na wyjeździe może zdarzyć się trudna sytuacja – to fakt. To, że jesteśmy na to przygotowani – to nasza siła. ZHP zachęca do analizowania „co by było, gdyby” i przygotowywania prostych planów działania.

Wskazówka dla NGO: Zrób wspólnie z kadrą „burzę scenariuszy” – co robimy, jeśli ktoś płacze, ucieka, nie chce uczestniczyć, zgłasza przemoc? Kto za co odpowiada?

6.Na koniec: mówmy o emocjach, zanim zrobi to kryzys 
Dzięki takim inicjatywom, jak warsztaty z psychologiem organizowane przez ZHP Chorągiew Białostocką, udaje się budować środowiska, w których emocje nie są tabu, a reagowanie na trudności to standard, nie wyjątek. Każda organizacja pracująca z dziećmi i młodzieżą może – i powinna – robić miejsce na troskę o zdrowie psychiczne.

To nie wymaga rewolucji. Czasem wystarczy rozmowa.

Artykuł powstał w ramach projektu „NGO Media Hub. Podlasie”.

Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030