Publicystyka - ngo.pl

Przejrzyste zasady zlecania zadań publicznych organizacjom zostały wprowadzone w 2003 roku w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Mimo wielu problemów z wcielaniem ich w życie, trzeba podkreślić, że z roku na rok rośnie zarówno odsetek gmin wywiązujących się z tych obowiązków, jak i kwoty przekazywane organizacjom na realizację zadań publicznych.

 

Jak duże są dotacje gmin dla organizacji?

W 2003 roku aż jedna trzecia gmin nie przekazywała organizacjom[1] żadnych dotacji, a w 2009 roku było ich już o połowę mniej – jedna szósta. W tym samym czasie łączna kwota przekazywana organizacjom wzrosła realnie (przy uwzględnieniu inflacji) blisko dwukrotnie.

 

Podstawa procentowania: wszystkie gminy.
Źródło danych: opracowanie własne na podstawie sprawozdań budżetowych JST.

Wciąż widoczne są ogromne różnice między miastami i wsiami: o ile w tych pierwszych przypadki braku dotowania NGO-sów niemal się nie zdarzają, o tyle na terenach wiejskich dotyczą jednej piątej gmin (a według innych danych nawet jednej czwartej).

Łączna kwota przekazanych przez gminy środków wyniosła w 2009 roku ponad 1 miliard 200 mln zł, przy czym 59% tej sumy przekazanych zostało przez miasta na prawach powiatu. Warto jednak pamiętać, że choć jest ich tylko 65 (czyli 3% wszystkich gmin), to mieszka w nich jedna trzecia Polaków i zarejestrowanych jest połowa wszystkich organizacji. Generalnie na skalę przekazywanych kwot wpływa szereg czynników, m.in. wielkość gmin, liczba zamieszkałych tam osób, liczba działających organizacji, stosunek urzędników gminnych do trzeciego sektora. Dane dotyczące różnych rodzajów współpracy wskazują na to, że na terenach wiejskich barierą współpracy bywa nie tylko mniejsza aktywność organizacji, ale również brak woli współdziałania ze strony przedstawicieli samorządu.

Niewątpliwie jednak zarówno w miastach, jak i na terenach wiejskich rośnie i odsetek gmin dotujących organizacje, i kwota tych dotacji. Co ważne, zwiększa się nie tylko nominalna wartość środków przekazywanych organizacjom przez samorządy, ale również udział tych środków w całości wydatków bieżących organizacji. W 2003 roku tylko jedna siódma gmin przekazywała organizacjom więcej niż 1 procent swoich wydatków bieżących, a w 2009 roku – już ponad jedna czwarta. Widzimy więc, że organizacje odgrywają coraz większą rolę w działaniach na poziomie gminnym; można mieć też nadzieję, że nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie doprecyzowując i upraszczając zasady współpracy samorządów z organizacjami przyśpieszy jeszcze te pozytywne zmiany.

Na jakie działania przeznaczane są dotacje?

Współpraca z organizacjami najczęściej dotyczy kultury fizycznej i sportu. W tym zakresie z sektorem pozarządowym współpracują niemal wszystkie miasta i dziewięć na dziesięć gmin wiejskich deklarujących przekazywanie organizacjom jakichkolwiek środków (czyli 69% wszystkich gmin wiejskich). Jest to przede wszystkim wsparcie dla lokalnych klubów sportowych, które w formie stowarzyszeń działają niemal w każdej polskiej gminie. O ile jednak w gminach miejskich, zwłaszcza w miastach na prawach powiatu, dotacje na inne cele są równie częste, o tyle na terenach wiejskich sport wyraźnie dominuje nad wszystkimi innymi sferami pożytku publicznego. Dla ponad jednej czwartej gmin wiejskich dotowanie organizacji sportowych to jedyny sposób współpracy finansowej z trzecim sektorem. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w gminach miejskich, a zwłaszcza w miastach na prawach powiatu, spośród których niemal wszystkie zlecają organizacjom zadania w sferze ochrony i promocji zdrowia, kultury i sztuki, pomocy społecznej, a także działań na rzecz osób niepełnosprawnych. W każdej z tych sfer współpracuje też z sektorem pozarządowym ponad połowa pozostałych gmin miejskich.

Analizując z kolei wielkość przepływów finansowych[2] widzimy, że ponad jedna trzecia wszystkich środków, jakie samorządy gminne przekazują organizacjom w celu realizacji zadań publicznych, dotyczy kultury fizycznej i sportu. Jeśli pominiemy miasta na prawach powiatu okaże się, że środki te stanowią ponad połowę wszystkich pieniędzy przekazywanych na zadania organizacjom! W gminach wiejskich i miejsko-wiejskich na drugim miejscu znajdują się środki na zadania w sferze bezpieczeństwa publicznego i ochrony przeciwpożarowej (są to najczęściej dotacje dla OSP, które nie są bezpośrednio związane z ich działalnością w sferze pożarnictwa), stanowiące kilkanaście procent kwot przekazywanych organizacjom, na trzecim miejscu jest pomoc społeczna, na którą idzie zaledwie co dziesiąta złotówka przekazywana z gmin wiejskich i miejsko-wiejskich organizacjom. Podobna jest struktura wydatków gmin miejskich (niebędących powiatami), zupełnie inna jest natomiast struktura w miastach na prawach powiatu: dwie piąte kwot przekazywanych jest tam na zadania związane z pomocą społeczną, jedna czwarta – na sport i kulturę fizyczną, kolejna jedna ósma budżetów idzie na ochronę zdrowia.

Na poziomie wszystkich gmin struktura wydatków nie zmienia się znacząco od wielu lat: stały jest udział pieniędzy na kulturę fizyczną i sport (nieco ponad jedna trzecia wszystkich środków na NGO), w latach 2003-2007 lekko wzrastał udział środków na drugą w kolejności pomoc społeczną (24%-30%), by ostatnio lekko spaść; maleje za to udział środków na ochronę zdrowia: z 15% w 2003 roku do 12% w 2009. Na wykresie widać, że niezależnie od drgnięć w strukturze wydatków, nakłady na wszystkie te dziedziny systematycznie rosną we wszystkich typach gmin.

 

Źródło danych: opracowanie własne na podstawie sprawozdań budżetowych JST.
Podstawa procentowania: wszystkie gminy.

Jakie formy dotowania są najczęściej stosowane?

Środki na realizację zadań publicznych przekazywane są organizacjom w różny sposób: zarówno na podstawie wprowadzonych przez ustawę otwartych konkursów ofert, jak również w innych trybach (dopuszczonych w sytuacji gdy „przepisy odrębne przewidują inny tryb zlecania”). Dane z urzędów gmin pokazują, że aż dwie piąte środków przekazywanych jest właśnie owymi „innymi trybami” – zwłaszcza dzieje się tak w miastach na prawach powiatu. Wprawdzie część środków przekazywanych organizacjom w tych trybach również poddana jest jakiejś procedurze konkursowej czy przetargowej (np. ustawa o pomocy społecznej zakłada tryb konkursowy bardzo zbliżony do tego wprowadzonego przez ustawę DPP), część jednak przekazywana jest konkretnym organizacjom bez porównania ich oferty z innymi.

Warto jednak bliżej przyjrzeć się otwartym konkursom ofert w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – z założenia ich organizowanie ma być realizacją zawartej w ustawie zasady uczciwej konkurencji.  Konkursy takie ogłaszane są przez wszystkie miasta na prawach powiatu, ponad 90% gmin miejskich i miejsko-wiejskich i 70% gmin wiejskich. Dwie na pięć gmin ogłaszających konkursy zorganizowało jednak tylko jeden taki konkurs w całym roku 2009 – najczęściej dotyczy to gmin wiejskich. Bliższy ogląd specyfiki konkursów na terenach wiejskich pokazuje, że o specjalnej „konkurencji” między organizacjami często w ogóle nie ma mowy. Zaledwie co piąta gmina wiejska wykorzystująca ten tryb zlecania ogłosiła 3 lub więcej konkursów. Przeciętnie złożono w nich 3 oferty i ostatecznie podpisano tyle samo umów – aż w czterech piątych gmin wiejskich liczba podpisanych umów równa była liczbie ofert! W prawie połowie średnio na konkurs zgłaszano zaledwie jedną ofertę, w kolejnych 25% – dwie lub trzy. Z jednej strony może to wynikać z niewielkiej liczby organizacji działających w tematyce, której dotyczy dany konkurs; wskazuje na to wyraźna zależność między liczbą ofert spływających na konkursy a liczbą zarejestrowanych w gminie organizacji. Z drugiej strony mała liczba ofert może również wskazywać na zastane relacje w ośrodkach, gdzie konkurs jest tylko dopełnieniem formalności, zaś szczegóły dotyczące realizacji zadania ustalane są już wcześniej.

Inaczej wygląda sytuacja w miastach, zwłaszcza w tych największych, będących jednocześnie powiatami grodzkimi. Przeciętnie ogłaszanych jest tam 11 konkursów, na które przeciętnie spływa w sumie blisko 200 ofert, a ostatecznie podpisywanych jest 150 umów. Tu faktycznie mamy do czynienia z konkursem – tylko w trzech takich miastach liczba podpisanych umów była równa liczbie ofert, tylko w jednej trzeciej liczba podpisanych umów stanowiła ponad 80% liczby złożonych ofert. Dużo większe jest też zainteresowanie konkursami: w czterech piątych miast na prawach powiatu średnia liczba ofert spływających na jeden konkurs przekracza 10.

 

Źródło danych: Monitoring współpracy 2009
Podstawa procentowania: wszystkie gminy biorące udział w badaniu, które  ogłaszały konkursy w roku 2009

Kończąc charakterystykę organizowanych przez gminę konkursów, warto jeszcze podkreślić że zdecydowanie dominują konkursy na wspieranie (czyli częściowe dofinansowanie realizacji), zaś powierzanie (pełne sfinansowanie) nie tylko jest znacznie rzadsze, ale też przeznaczane są na nie znacznie niższe kwoty.

---

Artykuł jest oparty o dwa źródła:

- wyniki badania: „Monitoringu współpracy Urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za 2009 rok”, realizowanego wspólnie przez Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Stowarzyszenie Klon/Jawor

- sprawozdania budżetowe JST publikowane przez Ministerstwo Finansów.

[1]

[2]