Publicystyka - ngo.pl

Kolorystyka COZL na razie się nie zmienia, jednak sprawa była jednym z najchętniej poruszanych tematów w lokalnych mediach, a internauci obecnie zbierają podpisy pod wirtualną petycją nawołującą do zajęcia się estetyką budynku. Według wielu komentatorów budynek kompletnie nie wpisuje się w miejską tkankę, a przez swoje rozmiary zaburza jej obraz. Cały ten szum zaowocował drugim miejscem w plebiscycie na najbrzydszy budynek roku, czyli „Makabryłę”, organizowany przez portal Bryła.pl. Czy taka reakcja mieszkańców może świadczyć o tym, że powoli budzi się w nas zmysł estetyki? Spytałem o to Daniela Stelmasiewicza z Forum Rozwoju Lublina.

Daniel Stelmasiewicz: – Na pewno widać zmianę w patrzeniu społeczeństwa na kwestię przestrzeni publicznej, wspólnej. Szkoda, że musieliśmy się o tym przekonać w zetknięciu z tak skrajnym przykładem niszczenia przestrzeni miasta. Ale bez wątpienia to, co się w ostatnim czasie działo, świadczy o tym, że kwestie związane z estetyką, z zagospodarowaniem przestrzeni, coraz śmielej trafiają do dyskursu publicznego. Przez wiele lat w ogóle nie były one podejmowane, nie było dyskusji. Rozmowy na ten temat toczyły się jedynie w gronie decydentów czy specjalistów. Jest szansa, żeby społeczeństwo włączyło się aktywnie w kształtowanie przestrzeni publicznej, że będzie chciało zabierać głos w tych kwestiach, wpływać na zmiany, a nie tylko być biernym obserwatorem tego, co zostało narzucone.

D.S.: – Na pewno pokutuje przekonanie, że takie sprawy są na szczycie piramidy, a na początku powinniśmy zaspokoić swoje bardziej podstawowe potrzeby. Prawda jest taka, że w wielu przypadkach to nie jest system zero-jedynkowy. Możemy dbać o nasze najbardziej podstawowe potrzeby, dbając równocześnie o przestrzeń. Na przykładzie COZL można powiedzieć, że budynek był bardzo potrzebny, ale równocześnie można było zatroszczyć się o przestrzeń publiczną. I tak jest w bardzo wielu przypadkach. Kiedy dbamy o powstanie ważnego budynku użyteczności publicznej, zawsze możemy równolegle zadbać o to, by w piękny sposób komponował się z przestrzenią publiczną.

Część społeczeństwa uważa, że kwestie estetyczne zostaną załatwione kosztem o wiele pilniejszych potrzeb. Tak nie jest. Widać lata zaniedbań w edukacji. W programach szkolnych nie są poruszane kwestie dbałości o wspólną przestrzeń, nie rozmawia się o tym, czym ona jest, jak byśmy chcieli, żeby wyglądała. Ciężko oczekiwać więc, żeby społeczeństwo miało wrażliwość na temat jakości przestrzeni. To się zmienia, wiele osób podróżuje i ma okazję porównać wygląd naszego kraju z innymi państwami, gdzie przywiązuje się większą wagę do kwestii estetyki.

Pokutuje też takie przekonanie, jeszcze z poprzedniego systemu, że przestrzeń wspólna jest trochę niczyja, i że nie powinniśmy się o nią bardzo przejmować. A tak naprawdę miejsce, w którym żyjemy świadczy o nas samych. Kiedy zapraszamy kogoś do własnego domu, to chcemy, by wyglądał schludnie, żeby był przyjazny. Sami we własnym domu też chcemy czuć się dobrze, starannie dobieramy dodatki, wyposażenie, dbamy, żeby wszystkie sprzęty działały, jak należy. W jaki celu to wszystko? Chyba po to, żeby żyło nam się przyjemniej i zdrowo. Tak samo jest z przestrzenią publiczną, która zaczyna się za progiem naszego domu. Przyjazna przestrzeń publiczna uczyni nasze życie łatwiejszym i przyjemniejszym, a to z kolei przyniesie ze sobą wiele pozytywnych zmian, również ekonomicznych.

D.S.: – Problem jest złożony, ale co do zasady, miasto powinno uchwalić dla całego swojego obszaru miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Przewidziane są konsultacje tych planów, w których mogą wziąć udział wszyscy, nie tylko osoby zamieszkujące teren lub właściciele posesji. Na tym etapie powinny zapaść wszystkie wiążące decyzje dotyczące obiektów, które w przestrzeni się pojawią. Każdy mieszkaniec powinien mieć możliwość zabrania głosu, złożenia wniosku, wskazać sugestie, na co pozwalać i czego zabraniać.

Tak ustalony przez Radę Miasta plan powinien zabezpieczać sytuację na przyszłość, żebyśmy nie musieli obawiać się, że gdzieś wyrośnie, jak lubią mówić o podobnych budynkach urbaniści i architekci, „gargamel”. Później, jeśli coś takiego się stanie, czego wykluczyć nie można, pojawiają się narzędzia poszczególnych organów nadzoru budowlanego, który podejmuje działania zamierzające do zlikwidowania samowól budowlanych.

To jest wzorcowy przykład, życie jednak wygląda nieco inaczej i duża część Lublina, jak i większości polskich miast nie ma miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W takich sytuacjach budynki są stawiane w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy, których zakres regulacji jest o wiele węższy. A plany zagospodarowania nie zawsze są idealne, często właśnie przez to powstają budynki, które szpecą otoczenie. Można powiedzieć, że nasza przestrzeń jest często wyrazem ułomności regulacji i błędów ludzkich.

D.S.: – W tym momencie mamy już chyba masę krytyczną tych nośników. Niestety, w wielu przypadkach obecne regulacje prawne uniemożliwiają walkę z chaosem reklamowym. Nie jest tak, że już teraz nie można nic robić z reklamami tam, gdzie budynek jest własnością prywatną. Zapisy precyzujące takie kwestie można wpisać w miejscowe plany zagospodarowania. W przypadku zabytków prawo głosu ma konserwator, który musi zezwolić na umieszczenie nośnika. Jednak teraz mamy bardzo ograniczone możliwości. Egzekucja przepisów jest bardzo czasochłonna, kosztowna i nieefektywna, usunięcie nielegalnej reklamy długo trwa. Wydanie decyzji nakazującej zdjęcie nośnika to jest dopiero impuls do działania, można się od takiej decyzji odwoływać do ministerstwa, taka procedura trwa kilka miesięcy, a po usunięciu nośnika pojawia się kolejny.

To jest trochę walka z wiatrakami. Miejmy nadzieję, że coś się zmieni. Czekamy na to, co wprowadzi ustawa krajobrazowa, która pozwala miastom na stworzenie od zera polityk reklamowych, czyli uchwał, które będą dotyczyły tylko nośników reklamowych, ogródków, obiektów małej architektury. Wówczas usuwanie nielegalnych nośników będzie może skuteczniejsze. Ustawa przewiduje dość wysokie kary administracyjne.

D.S.: – Problem, który mamy z deptakiem, nie jest w historii miast niczym nowym. Centra miast, kiedyś tętniące życiem, w pewnym momencie podupadały, stawały się puste. Lokale, które kiedyś były bardzo popularne, stawały się pustostanami lub zastępowane były przez usługi, które co do zasady nie generują takiego ludzkiego ruchu. Myślę, że deptak nam się trochę zestarzał. Na początku poprzedniego stulecia to była nowość na skalę polską. Deptak ożywił tę przestrzeń, otworzył ją na nowo. Jednak przez kilkanaście lat życie trochę nam się zmieniło, a deptak został z tyłu. Przez ostatnie lata bardzo zrewitalizowało się Stare Miasto, które w dużym zakresie przejęło funkcje deptaka. Dodatkowo powstały galerie handlowe, które skierowały potoki ludzkie w inne rejony miasta.

Na pewno podstawowa rzecz to jest zmiana w kwestiach czysto estetycznych. Władze miasta widzą, że trzeba zrewitalizować deptak, bo jednak jest to najbardziej reprezentacyjna część miasta, zasługuje na nowe szaty i musi być dostosowana do współczesnych standardów. To byłby impuls do zmian w tej przestrzeni, łącznie z przebudową placu Litewskiego. Wtedy ta przestrzeń mogłaby na nowo zainteresować mieszkańców miasta.

Tutaj też pojawia się problem odgórnego kontrolowania rodzaju usług, które tam mogłyby się znaleźć. Znowu wracamy do miejscowych planów, gdzie miasto może wskazać, jaka oferta miałaby się na deptaku znaleźć. Myślę, że ta przestrzeń „aktywna”, „ludzka” jest mocno w Lublinie niezagospodarowana. Jest kilka punktów, które wyglądają dla ludzi na tyle zachęcająco, że wychodzą z domów i spędzają tam czas. Trochę takich przestrzeni moglibyśmy stworzyć. Mamy kilka placów, placyków w mieście, które istnieją tylko na planach. A tak naprawdę nie pełnią żadnych funkcji, których byśmy oczekiwali. To jest już ogrom pracy władz miasta i samych mieszkańców, którym powinno zależeć na kształtowaniu takich miejsc. Na przykładzie miast z całego świata widać, że ludzie chcą spędzać czas wspólnie, chcą się spotykać. Chcą, by miasto współgrało z nimi. Myślę, że nie tylko deptak, ale też plac Rybny, Wolności, całe Aleje Racławickie mają ogromny potencjał.

D.S.: – Ciężko jest o jednoznaczny osąd. To jest zabawne, bo w tych zamkniętych przestrzeniach ludzie bardzo dbają o tę przestrzeń, czują się za nią odpowiedzialni. I teraz, czy jeśli usuniemy te płoty, to czy nie możemy rozszerzyć tej troski trochę dalej? Wydaje mi się, że możemy, i jednak tak się będzie działo. Nie wyeliminujemy zupełnie grodzonych osiedli, ale jednocześnie myślę, że większość zauważy, że to jest droga do nikąd.

Jeśli zapytamy ludzi, w której przestrzeni czują się lepiej, jeśli zapytamy o LSM, w którym swobodnie między blokami jest dużo zieleni, czy lepiej jednak jest w zamkniętej przestrzeni, gdzie ludzie są sobie obcy, to wskażą LSM. Czy to będzie za sprawą zmian społecznych, czy prawnych? Zobaczymy. Ciężko oczekiwać dużej wiedzy o kształtowaniu przestrzeni od przeciętnego człowieka. Tego trzeba się nauczyć, doświadczyć. Warto, żeby dochodzić do tego wspólnie z osobami, które mają odpowiednie kompetencje. Można o przestrzeń dbać wspólnie. Szczerze wierzę, że to się zmieni.