Publicystyka - ngo.pl

Na stronie dziewiątej raportu czytamy: „Najwyższa Izba Kontroli stwierdza, że zatrudnienie socjalne jest przydatnym instrumentem w działaniach na rzecz rozwiązywania trudnej sytuacji życiowej oraz wzmocnienia aktywności osób zagrożonych wykluczeniem społecznym”.

W drugim zdaniu autorzy stwierdzają, że „Działalność CISów i KISów NIK ocenia pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidłowości (w realizacji Ustawy a nie działalności CIS)”. NIK stosuje trzystopniową skalę ocen: pozytywną, pozytywną mimo stwierdzonych nieprawidłowości i negatywną. Wspomnienie o nieprawidłowościach wynika więc z nazewnictwa oceny a nie chęci zaznaczenia występowania nieprawidłowości.

Uczciwie trzeba przyznać rację wielu spostrzeżeniom i wnioskom, które raport zawiera. Część CISów nie monitoruje losów absolwentów. Z drugiej strony wiadomo, że proces monitorowania kosztuje, natomiast przepisy ustawy w ogóle nie odnoszą się do tej problematyki. Na co zresztą NIK zwraca uwagę – to pozytywna konotacja z kontroli. Do tej pory nikt nie kwapi się do sfinansowania monitoringu.

Raport NIK stwierdza również, że CISy samorządowe są bardziej skuteczne od tych prowadzonych przez organizacje. Można to jednak łatwo wyjaśnić: CISy samorządów oferują stabilniejsze miejsca pracy, co potwierdza struktura źródeł finansowania CISów w raporcie.

Bardzo duże kontrowersje wzbudza jednak sposób, w jaki NIK skonstruował wskaźniki opisujące skuteczność CIS i adekwatność ponoszonych kosztów. Zdaniem środowiska podmiotów zatrudnienia socjalnego wyliczenia te są niewłaściwe i wprowadzają w błąd.

CISy powstały z myślą o osobach, którym najtrudniej wrócić na rynek pracy. Właśnie dlatego dla każdego uczestnika CIS opracowuje się Indywidualny Program Zatrudnienia Socjalnego (IPZS) najpierw na miesiąc próbny, następnie na kolejne 11 miesięcy z opcją przedłużenia o kolejne 6 miesięcy. Niestety tego faktu NIK nie uwzględnił przy konstruowaniu wskaźników mierzących skuteczność CIS. W efekcie raport maluje niewłaściwy obraz skuteczności podmiotów zatrudnienia socjalnego.

NIK, co można sprawdzić w Załączniku nr 6 do raportu, jako sposób na sprawdzenie skuteczności przyjął wskaźnik, który bada, ile uczestników CIS zrealizowało swój IPZS w ciągu roku kalendarzowego, w którym trafili do CIS. Pozornie wskaźnik wydaje się rozsądny. Tyle, że prawie każdy uczestnik po przejściu miesiąca próbnego, podpisuje IPZS, którego data zakończenia przypada na kolejny a nie bieżący rok kalendarzowy!

Przykład. W miejscowości X działa CIS, w którym każdy bez wyjątku uczestnik po 12 miesiącach kończy realizację IPZS. Przykładowy CIS w listopadzie 2010 roku przyjął 30 osób, w lutym 2011 roku – 100 osób oraz w styczniu 2012 roku - 10 osób. Dla takiego CISu wskaźnik wyliczony przez NIK wyniesie 30% dla roku 2011 (30 osób, które przyjęte były w 2010 ukończy IPZS w październiku 2011 i ta liczba zostanie podzielona przez 100 osób, które rozpoczęły w lutym 2011 udział w zajęciach).

Jeszcze zabawniejszy wynik będzie dla roku 2012, kiedy to skuteczność CIS według metodologii NIK wyniesie, uwaga, 1000%! Taką bowiem wartość otrzymamy, gdy podzielimy 100 osób, które przyjęte w roku 2011 ukończy realizacje IPZS w roku 2012 przez 10 osób, czyli liczbę osób, która została przyjęta w 2012 roku do CIS.

Tym, co pogrąża NIK, jest przypis na stronie 41 raportu, gdzie NIK w przypisie przyznaje, że w przypadku edycji przechodzących z roku na rok wskaźnik skuteczności może być wyższy niż 100%. Drodzy kontrolerzy NIK! Otóż prawie każdy IPZS przechodzi z roku na rok, bo rzadko kiedy podpisywany jest 1 stycznia, czyli w dzień wolny od pracy, a tylko rozpoczęcie programu w tym dniu daje możliwość ukończenia 12-miesięcznego IPZS w tym samym roku kalendarzowym!

Podobną metodę liczenia NIK stosuje w odniesieniu do wskaźników finansowych, informujących m.in. o kosztach przypadających na jedną osobę kończącą pozytywnie udział w zajęciach.

W naszym przykładowym CISie, w którym koszt uczestnictwa każdej osoby zawsze jest taki sam i wynosi 12 tysięcy rocznie, czyli tysiąc zł miesięcznie, budżet w 2012 roku wynosił 220 000 zł.(100 osób zrekrutowanych w lutym 2011 roku uczestniczyło jeszcze w styczniu w zajęciach, co kosztowało 1000 zł x 100 osób = 100 000 zł oraz 12 miesięcy uczestnictwa 10 osób zrekrutowanych w styczniu 2012 czyli 10 osób x 1000 zł x 12 miesięcy=120 000 zł).

Ile wynosi koszt udziału w zajęciach wg NIKu? 22 tysiące zł (220 000zł : 10 osób – tyle rozpoczęło zajęcia w 2012). Przypomnijmy, że realny koszt to 12 tys. zł. Oczywistym błąd wynika z faktu, że metodologia nie uwzględnia uczestników, którzy kontynuują udział w CIS.

Tak jak wspomniano, wiele uwag NIK jest słusznych, a wiążące się z nimi problemy dostrzega przez samo środowisko podmiotów zatrudnienia socjalnego, które w 2012 roku złożyło propozycje kolejnej nowelizacji ustawy. Wiele tych propozycji pokrywa się z wnioskami NIK, jednakże niektóre zagadnienia wymagają wyjaśnienia, bądź wręcz zmiany podejścia kontrolujących instytucji do metod oceny skuteczności i efektywności.

Doceniam fakt poświęcania problematyce zatrudnienia socjalnego uwagi instytucji państwowych, kontrolowania jej podmiotów i dostarczania niezbędnego zasobu informacji. Ważne jest jednak, aby czyniono to rozważnie, obiektywnie, właściwie interpretując dane. Tego zabrakło w raporcie a tym bardziej w artykułach prasowych, które najczęściej dzisiaj kojarzone są z sensacją.