Publicystyka - ngo.pl

Arkadiusz Jachimowicz: – Stwierdziliśmy, że to nie koliduje ze sobą. Zakładaliśmy, i to się sprawdziło, że nie będzie radykalnych zmian w kierunkach, które zostały zaproponowane. One zostały raczej potwierdzone, chociaż zmodyfikowane. Konsultacje utwierdziły nas, że zagadnienia, które zostały wypracowane przez regiony, są rzeczywiście ważne i akceptowalne. Dlatego spokojnie i bezpiecznie mogliśmy zaproponować sposób wdrażania Strategii. Nie bez znaczenia był też czas.

A.J.: – Wpłynęło na to kilka czynników. W pewnej mierze również konsultacje, ale też przeświadczenie, moje i innych członków zespołu redakcyjnego, że ten dokument nie może być powielaniem strategii rządowych. Musi być inny, chociaż w strategii z założenia pewne powtarzalne elementy się znajdują. Filozofia naszego dokumentu jest taka, że on nie jest zamknięty. Nie postawiliśmy „kropki nad i”, jeżeli chodzi o wszystkie działania. To było niemożliwe w tym procesie.

Dobrym przykładem tutaj jest np. propozycja Regionalnego Panelu Ekspertów z Wielkopolski, aby zlikwidować odpłatną działalność pożytku publicznego. Ich zdaniem wystarczy tylko działalność gospodarcza. Nie byliśmy gotowi, aby przeprowadzić duży proces konsultacyjny z całym sektorem na ten temat. Bo zdania są podzielone. Stwierdziliśmy więc, że zatrzymujemy się w połowie drogi, określamy pewien cel, do którego na pewno chcemy się udać, ale nie określamy, w jaki sposób ma być zrealizowany. Chcemy, aby ten temat podjęło któreś z partnerstw tematycznych, posiłkując się dotychczasowym dorobkiem. Aby przeprowadziło konsultacje, przegadało sprawę w sektorze i ostatecznie stwierdziło, czy rzeczywiście należy działać w kierunku likwidacji działalności odpłatnej. I rozpoczęło to działanie. Albo uznało, że obecna sytuacja jest dobra, akceptowalna i w związku z tym nie ma co wprowadzać zmian.

Biorąc pod uwagę ten przykład, ale też inne tematy, uznaliśmy, że jednak nazwanie tego dokumentu Mapą będzie bardziej właściwe.

A.J.: – Generalnie organizacje nie lubią robić strategii, nie lubią uczestniczyć w ich tworzeniu, konsultowaniu itd. Nawet własnych strategii. Przyznam, że ja też na początku działalności w organizacji uważałem to za rzecz zbędną, ponieważ są oczywiste rzeczy do zrobienia. Teraz myślę, że bez refleksji i zaplanowania działań nie wolno rozwijać organizacji. Niemniej, organizacje w naszej sytuacji są albo zajęte realizacją projektów, albo szukaniem pieniędzy na przeżycie, a też pewnie nie czują do końca wagi i odpowiedzialności, nie mają czasu na udział w konsultacjach, na współtworzenie.

Trochę uogólniam, bo na szczęście było sporo organizacji, liderów, liderek, którzy ten wysiłek podjęli. Ale trzeba było do nich dotrzeć. Powiedzieć: „Słuchajcie, to jest ważne, musimy mieć swoją wizję rozwoju. Nie może tak być, że ktoś, rząd, Unia Europejska, Bóg wie kto narzuca nam, w którą stronę idziemy. Musimy to zrobić”. Wtedy im się oczy otwierały.

A.J.: – Te tematy rzeczywiście byłby najmniej akceptowane, ale i tak wszystkie były przez większość oceniających przyjęte pozytywnie.

Kontrola społeczna rzeczywiście budziła pewne zastrzeżenia: że to jest zbyt mocne, zbyt twarde, że tak być nie powinno. Uważam, że to jest bardzo ważna funkcja sektora pozarządowego. Niestety, nierealizowana. W związku z tym wiele rzeczy się dzieje źle, bo organizacje nie wchodzą w pewne obszary, które powinny być transparentne. Dla mnie, Arkadiusza Jachimowicza, było to ważne. Ale rzeczywiście budziło kontrowersje. Myślę, że organizacje chyba nie zdają sobie sprawy, że to jest ich powinność. Są bardzo uzależnione od administracji publicznej. Nie dysponują źródłami własnego dochodu, żeby być samodzielnymi, mocnymi wewnętrznie i odważnymi w takich sprawach. Stąd być może taki dystans do kontroli. Niektóre pewnie też uważają, że nie są od tego, że mają po prostu świadczyć usługi i współpracować z administracją.

Silny trzeci sektor. To może jest moje skrzywienie zawodowe, ale uważam, że trzeci sektor musi być silny jako narzędzie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Proszę zauważyć, że ten priorytet nie jest spośród tych pięciu umieszczony jako pierwszy. Jest piąty, ostatni. Traktujemy go jako narzędzie, które musi być dobre, sprawne, wyostrzone, żeby dobrze realizować funkcje niezbywalne, najważniejsze, które powinny być realizowane przez sektor pozarządowy.

A. J.: – Jeżeli chodzi o sektor pozarządowy to pojawiła się np. kwestia jego różnorodności, transparentności, zmniejszania poziomu wewnętrznej konkurencji, współpracy z otoczeniem. Odnośnie języka dokumentu zasugerowano jego złagodzenie, używanie mniej konfrontacyjnych zwrotów.

Nasza filozofia w tej strategii jest taka, że najpierw działamy na rzecz mieszkańców, nie organizacji. Mieszkańców, obywateli i obywatelek, którzy powinni zapoznać się czy uświadomić sobie, czym jest sektor pozarządowy, społeczny, obywatelski oraz że ich rola w tym sektorze może być różnorodna. Mogą być członkami organizacji, wolontariuszami, mogą być niezależnymi działaczami, czy zwykłymi obywatelami, którzy jednak uczestniczą w życiu publicznym.

To jest cały pierwszy priorytet. Chcemy najpierw mówić ludziom, do czego jest ten sektor, namawiać ich do obecności w nim. Kolejne priorytety to już funkcje, które sektor powinien pełnić. No i ostatni: silne narzędzie, organizacje pozarządowe, profesjonalne, mądre. Profesjonalne to nie oznacza, że rozbuchane administracyjnie. To znaczy dobrze działające, z niedużą administracją, skuteczne itd.

A.J.: – Chcemy dać komunikat, że naszym celem nie jest rozwój sektora sam w sobie, ale działanie na rzecz rozwoju Polski. Po to jest sektor, żeby rozwijać Polskę, a nie po to, żeby się dobrze miał. Chcemy współpracować z partnerami spoza sektora. Na poziomie krajowym to jest rząd, parlament, a także porozumienia samorządowe różnych poziomów, przedsiębiorcy, media, uczelnie. Zastanawialiśmy się, czy taką płaszczyzną współpracy może być krajowa Rada Działalności Pożytku Publicznego. Ale z różnych powodów uznaliśmy, że niekoniecznie. Ten temat zostawiamy otwarty. Nie chcielibyśmy bez potrzeby tworzyć nowych bytów, jednak uznaliśmy, że jakaś płaszczyzna współpracy z partnerami zewnętrznymi musi być utworzona, musimy się z nimi komunikować i współpracować na rzecz kraju. Nie jesteśmy hermetyczni, nie wolno nam takimi być.

Strategiczna Mapa Drogowa Rozwoju Sektora Obywatelskiego w Polsce – zobacz, co zawiera...

A.J.: – Zgadza się, organizacja najpierw musi poznać Mapę, żeby próbować ją stosować. Chociaż określone w Mapie priorytety są dość oczywiste, nie odkrywamy Ameryki, więc sądzę, że mnóstwo rozsądnych organizacji, czując te klimaty i potrzeby, często mimowolnie je realizuje. Ale chcielibyśmy, aby robiły to z większym przekonaniem, włączyły się w pewien nurt, świadomość odpowiedzialności, że powinniśmy razem wspólnie tę strategię tworzyć.

Po to powstały Regionalne Panele Ekspertów, żeby mieć w regionach osoby, które w tej chwili rozumieją, czym jest Mapa, utożsamiają się z nią i są ambasadorami jej wdrażania. Tak samo regionalne fora inicjatyw pozarządowych – to też są miejsca, gdzie ludzie zapoznali się z ideą strategii. W tej chwili mogą powiedzieć: uczestniczyłem w tym, więc dla mnie nie jest to obce, rozumiem i chcę przyczynić się do wdrożenia.

Sam proces tworzenia strategii miał również rolę edukacyjną. Chodziło m.in. o zmianę myślenia organizacji pozarządowych o naszych powinnościach. Nie pracujemy dla siebie, a już na pewno nie dla samej organizacji, nawet nie tylko dla naszych odbiorców, ale dla całej społeczności, dla małej ojczyzny, dla dużej ojczyzny. Mam nadzieję, że taka zmiana myślenia nastąpi.

A.J.: – Partnerstwa tematyczne to grupy organizacji, które podejmą realizację strategii w tym momencie, w którym zakończyliśmy jej budowanie. Jest pięć priorytetów, jest 15 obszarów działań i są 33 kierunki działań. W sytuacji najbardziej dynamicznej powinny funkcjonować 33 partnerstwa, ale mam świadomość, że niektóre tematy zachodzą na siebie i tych grup może być mniej.

Partnerstwo musi się składać z co najmniej trzech organizacji i każda organizacja może być jego członkiem. Każda organizacja składa pisemną deklarację, że zrealizuje konkretne działanie, konkretną inicjatywę w ramach tego partnerstwa. Wdrażanie strategii to jest odpowiedzialna sprawa.

Chcemy, żeby organizacje, które wejdą do partnerstw rzeczywiście świadczyły swoją pracę. To jest trudne. Mamy tego świadomość, bo to jest kwestia poświęcenia swojego czasu, zasobów na rzecz dobra wspólnego sektora pozarządowego i Polski. Trzeba więc apelować o obywatelski sposób realizacji. Nie administracyjny, z pieniędzmi, ludźmi, wskaźnikami itd. Nie, to jest projekt obywatelski, oparty na dobrowolności, odpowiedzialności, kreatywności, solidarności sektora pozarządowego. Z tym, że musi być to koordynowane. Nie może być tak, że każdy sobie rzepkę skrobie.

A.J.: – To będzie rola Krajowego Panelu Ekspertów, który ma być ciałem operacyjnym. Ale będzie także Stała Konferencja do spraw Strategicznej Mapy Drogowej. Ma mieć ona formę otwartą dla wszystkich organizacji, które będą chciały się spotykać raz do roku i sprawdzić, co partnerstwa do tego czasu zrobiły. Czy rzeczywiście strategia jest wdrażana? Oprócz tego będzie jeszcze Punkt Koordynacyjny, czyli osoby zatrudnione do tego, aby wspierać partnerstwa, koordynować ich prace, siać informację w odpowiednie miejsca, pozyskiwać informacje itd.

A.J.: – Nie. Uznaliśmy, że tu nie może być sterowania. Tu możliwa jest tylko koordynacja i takie wpływanie na organizacje i na partnerstwa, żeby realizowały swoje zobowiązania. Tutaj nikt nie będzie rządził. Chociaż na pewno jakaś grupa szybkiego reagowania powinna być. Być może właśnie w Krajowym Panelu Ekspertów. Ale to nie jest struktura hierarchiczna.

A.J.: – Mogę mówić o stanowisku SPLOT-u. Dziwię się takim głosom, ponieważ to rzecz, która wychodzi poza pieniądze. Jako SPLOT powiedzieliśmy sobie, że zrobimy to nawet bez pieniędzy, bo to jest potrzebne. Ale oczywiście pieniądze ułatwiają życie i realizację zadań. Potrzebne są np. na zwrot kosztów podróży osób, które świadczą wolontarystycznie pracę, ale muszą dojechać, trzeba ich przenocować, dać im jeść, coś wydrukować, zrobić stronę.

W nowym okresie programowym 2014-2023 pojawiają się nowe środki unijne i SPLOT – jako biuro i Ośrodki – będą z nich korzystać, jak to robią od wielu lat, nie potrzebujemy wymyślać jakichś konstrukcji, aby pozyskać dodatkowe.

Niemniej, razem z OFOP-em, jako organizacje, które są najbardziej odpowiedzialne za ten dokument, złożyliśmy partnerski projekt do Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w komponencie systemowym, na trzy lata. Aby utrzymać Punkt Koordynacyjny, żeby były zatrudnione osoby, które będą pracowały z partnerstwami, żeby działała strona internetowa, ale też, aby można było pokryć wspomniane koszty dojazdu, ekspertyz, koszty organizacyjne.

Na pewno będziemy szukali dodatkowych pieniędzy, ponieważ partnerstwa powinny realizować zadania z własnych zasobów. Wiemy, że te zasoby są ograniczone, że ogromna większość organizacji ma trudności finansowe i walczy o życie. Niemniej uważam, że wdrażanie Mapy jest na tyle istotne, że powinniśmy poświęcić część naszego czasu, wiedzy, emocji na to, aby budować pozycję sektora pozarządowego w Polsce.

A.J.: – Konferencja 15 i 16 października otwiera fazę realizacji Strategicznej Mapy Drogowej. Liczymy, że drugiego dnia konferencji, który ma mieć charakter roboczy, zawiążą się grupy inicjatywne, które doprowadzą do powstania partnerstw tematycznych. W tej chwili nie ma żadnego partnerstwa, są tylko wyznaczeni animatorzy, którzy będą prowadzili podczas konferencji warsztaty właśnie po to, aby zainteresować organizacje poszczególnymi tematami i zainicjować tworzenie partnerstw tematycznych. Partnerstwo po jakimś czasie samo się ukonstytuuje, wybierze swojego koordynatora, wypracuje swoją formę porozumienia, regulamin działania.

Natomiast pierwszego dnia chcemy spytać i prezydenta, i partie polityczne, w jaki sposób widzą rozwój sektora obywatelskiego w Polsce. Chcemy też im przedstawić, jak my widzimy ten rozwój opisany w Mapie. Chcemy skonfrontować te wizje. A także przekazać informację, że wypracowaliśmy ten dokument wspólnie i będziemy go konsekwentnie wdrażać oraz spytać, w jaki sposób chcą z nami współpracować w tym dziele.

A.J.: – Z jednej strony nie będzie sprzyjał, ale z drugiej strony – tylko w tym czasie mogą się pojawić liderzy partii. To będzie dobre miejsce, aby przekazać im swoje przemyślenia, decyzje co do dalszych działań, jeżeli te partie czy te ugrupowania zostaną wybrane do sejmu, do rządu.

A.J.: – Nie daj Boże, żeby partnerstwa były hermetyczne, nie mogą takie być. Ale każda organizacja, która chce przystąpić do partnerstwa powinna zadeklarować jakąś działalność i ją skutecznie, konsekwentnie realizować. Jeśli organizacja przystąpi i nie będzie świadczyła pracy, to partnerstwo ma dobre prawo podziękować za współpracę.

Partnerstwa cały czas są otwarte. Dla mnie niezwykle ważne jest, aby pierwsze skrzypce w nich grały federacje, które mają określoną misję. Czy to będzie edukacja obywatelska, czy włączenie społeczne, czy jeszcze inny temat. One mają większe zasoby, możliwości kontaktowania się ze swoimi organizacjami członkowskimi, mają moc i mogą prowadzić te partnerstwa. Ale też nie może być tak, że ktoś załatwia tam swoje interesy. Wszystko musi być transparentne, musi być konsultowane.

Osobiście, jako człowiek z regionu, jako przedstawiciel ośrodka Sieci SPLOT z województwa warmińsko-mazurskiego nie chciałbym, żeby wszystkie decyzje zapadały w środowisku warszawskim. Mam wrażenie, że w tej chwili tak często niestety jest, z różnych powodów. Również dlatego, że organizacje z regionów nie bardzo mają czas ani ochotę bywać w miejscach, gdzie pojawić się powinny. Dlatego, według mnie, ciągle ważna pozostaje funkcja Regionalnych Paneli Ekspertów jako głos regionów. Istotna też jest rola federacji regionalnych, być może części pozarządowych wojewódzkich rad działalności pożytku publicznego, sieci czy innych większych porozumień w województwach. Bardzo chciałbym, żeby właśnie te podmioty, te organizacje przyłączyły się do współtworzenia i stosowania Mapy. Aby rzeczywiście cała Polska brała w tym udział, a nie tylko Warszawa.

Jachimowicz: Po to jest III sektor, żeby rozwijać Polskę, a nie po to, żeby się dobrze miał.