Publicystyka - ngo.pl

Wojciech Wagner, naczelnik Wydziału Estetyki Przestrzeni Publicznej w stołecznym Biurze Architektury, fot. R. Motyl. Źródło: um.warszawa.pl

Wojciech Wagner, naczelnik Wydziału Estetyki Przestrzeni Publicznej w UM st. Warszawy: – Wszyscy zdajemy sobie sprawę z otaczającego nas chaosu reklamowego. W obecnym stanie prawnym nie bardzo jednak wiadomo, jak z nim walczyć. Jedynym narzędziem dostępnym dla samorządów są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Postanowiliśmy, poprzez audyt, sprawdzić, na ile taki plan może być skutecznym narzędziem do usuwania nadmiaru nośników reklamowych z przestrzeni publicznej.

W.W.: – Wybór miejsca warunkowany jest kilkoma czynnikami. Nie wystarczy, aby był to teren pokryty planem miejscowym. Plan powinien jeszcze być możliwie współczesny. Te pochodzące sprzed dziesięciu lat okazują się nieadekwatne, bo w czasie ich uchwalania problem nie był jeszcze tak rażący, jak dziś. Zapisy w starych planach są często niezwykle permisywne albo uznaniowe, co utrudnia prawną kwalifikację danego nośnika reklamowego.

Po drugie, są takie miejsca, na przykład na niezabudowanych terenach podmiejskich, gdzie nośników reklamowych jest bardzo mało. Tam robienie audytu raczej mijałoby się z celem. Wydaje się oczywiste, że wybrać należy jeden z – niestety licznych – obszarów, które zostały poważnie oszpecone reklamami. W tym kontekście rozważamy rejon Starego Mokotowa. Tamtejszy plan miejscowy jest bardzo rozległy, być może więc należałoby ograniczyć się jedynie do jego fragmentów. Na pewno nie będzie można pominąć jednak upstrzonych do granic możliwości okolic Szkoły Głównej Handlowej.

W.W.: – Przede wszystkim lepsze rozpoznanie problemu. Obecnie nasza wiedza na ten temat jest dość ogólna. Mówimy, że to źle wygląda, że trzeba z tym walczyć, ale brak nam konkretnych danych. Po pierwsze, przekonamy się, jaki dokładnie procent nośników reklamowych w danej przestrzeni publicznej jest w ogóle legalny. Pokaże to szerszy problem, jaki stanowi brak świadomości prawnej oraz woli przestrzegania wspólnych dla wszystkich reguł. Wydaje się, że wciąż cierpimy z powodu rozumienia przestrzeni publicznej jako strefy niczyjej, którą można dowolnie zaśmiecać w celach zarobkowych.

Po drugie, uzyskamy wiedzę o fizycznej strukturze naszego reklamowego chaosu. Oczywiście zależy ona od badanego miejsca, bo innego rodzaju nośniki funkcjonują w centrum miasta niż choćby na trasach wlotowych do Warszawy. Tym niemniej, nie mamy żadnych przekrojowych danych statystycznych o liczebności, zagęszczeniu czy skali reklam. Dysponujemy tylko corocznymi informacjami publikowanymi przez Izbę Gospodarzą Reklamy Zewnętrznej, ale dotyczą one jedynie reklam „systemowych”, stanowiących tylko wycinek całego zjawiska.

Wreszcie, audyt będzie pewnym eksperymentem administracyjno-prawnym. Identyfikując nielegalne reklamy, będziemy mogli podjąć kroki w celu ich usunięcia, czyli – w większości wypadków – zgłosić do Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowalnego. To okazja do weryfikacji tej krytycznej dla całego problemu procedury w praktyce, w dużej skali: ile z tych reklam uda się usunąć, a jeśli się nie da, to dlaczego? Mamy oczywiście dość pokaźne doświadczenia w tej dziedzinie, ale to przedsięwzięcie pozwoli je usystematyzować. Ta wiedza może również stanowić kolejny argument w naszych działaniach na rzecz zmiany obowiązującego prawa.

W.W.: – Nawet jeśli nadzór budowlany ma jasność, że dany nośnik funkcjonuje nielegalnie, to jego właściciel, jeśli ma wystarczająco dużo woli i środków, potrafi bardzo długo wodzić za nos organy publiczne. Im przeciwnik cięższego kalibru, tym dłużej to trwa. Jest to sytuacja nie do zaakceptowania z punktu widzenia interesu publicznego oraz wiarygodności państwa.

Niektóre wielkoformatowe reklamy w centrum przynoszą co miesiąc zyski rzędu setek tysięcy złotych. Operatora reklamy stać więc na opłacenie kancelarii prawnej, dzięki której proces egzekucji przedłuża się w nieskończoność. Obecne prawo i orzecznictwo daje niestety takie możliwości. W przypadku mniejszych reklam jest łatwiej, ale PINB niekoniecznie ma wystarczające kadry, by się nimi zajmować. Dzięki audytowi będziemy mieli okazję te zjawiska lepiej zdiagnozować.

W.W.: – Na pewno tego rodzaju partnerstwa utrudniane są przez procedury. Współpraca między samorządem a organizacjami często zawiera w sobie jakiś element współpracy finansowej. Trzeba się mocno pilnować, aby nie przekroczyć istniejących ram prawnych.

Jest też pewna bariera mentalna. Cały czas pokutuje w społeczeństwie negatywna percepcja urzędu. Ja sam, przychodząc do urzędu, byłem zaskoczony ilością spraw, które trzeba codziennie wykonać.

Organizacje, które współpracują z miastem, pomagają przybliżyć do siebie pracowników urzędu i mieszkańców, przezwyciężając takie stereotypy. Szczególnie ważne wydaje mi się zrozumienie trudności wyborów, przed jakimi stają urzędnicy. Często trzeba wybrać jakieś trudne rozwiązanie spośród kilku wariantów; każde z nich ma swoje wady i każde będzie budzić uzasadnione niezadowolenie wśród opinii publicznej.

W.W.: – Ten projekt wymaga pracy w terenie, cierpliwego przemieszczania się z miejsca na miejsce i rejestrowania otoczenia. Ze względu na duże obciążanie sprawami bieżącymi nie bylibyśmy w stanie zrobić tego w oparciu o własne zasoby – stąd pomysł na zaproszenie wolontariuszy. Mamy już odzew ze strony mieszkańców, przy czym nie chodzi o to, aby w pracę włączały się dziesiątki czy setki osób – mowa tu raczej o kilku czy kilkunastu. Trudność polega na tym, że wolontariusz musi dość dobrze zrozumieć całą tematykę, zarówno pod kątem prawnym, jak i technicznym.

W ramach audytu będzie trzeba zarejestrować każdy pojedynczy nośnik, odpowiednio przypisać go do działki, adresu, przydzielić do odpowiednich kategorii. W tym przypadku ważniejsza jest więc jakość pracy wolontariuszy, a nie ich liczba.

W.W.: – Przedstawiony przez prezydenta projekt ustawy jest pierwszą od wielu lat próbą zastopowania degradacji polskiej przestrzeni. Chce bowiem dać samorządom to, czym od dawna dysponują ich zachodnioeuropejscy odpowiednicy – możliwość wydawania szczegółowych przepisów urbanistycznych na terenie całej gminy, choć na razie tylko odnośnie reklam i ogrodzeń. Nie trzeba więc będzie łączyć tych „lekkich” zagadnień z  planami miejscowymi, które dotyczyć powinny długoterminowych problemów urbanistycznych wagi ciężkiej – zasięgu, intensywności i funkcji zabudowy danego obszaru. Bardzo uelastyczni to całą sprawę – gmina w każdej chwili będzie mogła uchwałą zmienić czy doprecyzować zasady umieszczania reklam, inaczej niż w przypadku planu miejscowego, gdzie proces ten trwa kilka lat i wymaga rozległych konsultacji.

Istotnym instrumentem, który ma zracjonalizować decyzje reklamodawców o ogłaszaniu swojego istnienia, ma być wprowadzenie pewnej formy odpłatności za korzystanie z szeroko rozumianej, wizualnej przestrzeni publicznej. Im większa reklama, tym większą trzeba będzie ponieść opłatę.

Otwarte jest natomiast pytanie, jak bardzo ostateczna wersja ustawy będzie różniła się od jej początkowego projektu. Każdy zabieg neutralizujący dokument może w zasadniczy sposób obniżyć jego skuteczność i tym samym podważyć sens całej operacji. A są sygnały wskazujące na to, że tak może się zdarzyć.

Trzeba też mieć świadomość, że ustawa na pewno nie rozwiąże wszystkich problemów. Potrzebna jest też zmiana ustawy o postępowaniu egzekucji w administracji, która reguluje tryb działania nadzoru budowlanego.  Aby walka z chaosem reklamowym była skuteczna, potrzebujemy również odpowiedniej postawy sądów, które nie będą lekceważyć spraw związanych z nielegalną reklamą, podejmując wyroki adekwatne do danej sytuacji i ich społecznej szkodliwości. I wreszcie nie zapominajmy o najważniejszym – chaos reklamowy to dotkliwy, ale tylko powierzchowny przejaw bardzo poważnej choroby, jaką jest anarchia przestrzenna w naszym kraju. Utożsamienie prawa własności z prawem do zabudowy, brak podstawowych narzędzi prawnych w rękach samorządów, zanik wyższych instytucji planistycznych oraz zdjęcie z inwestorów współodpowiedzialności finansowej za kształtowanie przestrzeni publicznych to lekkomyślne błędy polskiej transformacji, których efekty są widoczne już dziś, ale będą mściły się przez wiele dziesięcioleci.