Stanowisko ekspertów Fundacji Batorego w sprawie „konsultacji społecznych” zorganizowanych przez Państwową Komisję Wyborczą w dniu 29 listopada 2016 .
29 listopada Państwowa Komisja Wyborcza zorganizowała spotkanie „Dialog dla wyborów”, podczas którego sprawdzano czy wyborcom łatwiej jest postawić krzyżyk na karcie do głosowania w formacie płachty czy w broszurze. Tymczasem w badaniu funkcjonalności kart kluczowe jest ustalenie czy wyborca może łatwo odnaleźć wybraną listę i wybranego kandydata (aby świadomie oddać głos), a nie czy jest w stanie postawić krzyżyk gdziekolwiek (w dowolnej kratce). Eksperci Fundacji Batorego po raz kolejny apelują o niezwłoczne rozpoczęcie prac projektowych nad nowymi wzorami kart do głosowania i wskazują, że ich wprowadzenie jest możliwe jeszcze przed wyborami 2018.
Badania przeprowadzone przez zespół ekspertów Fundacji im. Stefana Batorego wykazały, że kluczową przyczyną wzrostu głosów nieważnych w wyborach 2014 było wprowadzenie kart zbroszurowanych i niejasna dla wyborców instrukcja - jak oddać ważny głos. Eksperci z nadzieją przyjęli zapowiedź przeprowadzenia konsultacji społecznych wyrażoną w stanowisku PKW z dn. 13 października 2016 r. Niestety, spotkanie „Dialog dla wyborów” zorganizowane przez Krajowe Biuro Wyborcze nie przyczynia się do rozwiązania problemów opisanych w raporcie „Nieważne głosy, ważny problem”.
CO BUDZI ZASTRZEŻENIA EKSPERTÓW ?
- spotkania „Dialog dla wyborów” nie można uznać za konsultacje społeczne
Dobrą praktyką konsultacji jest jasne określenie ich celu i przebiegu, wskazanie co (jaki dokument) ma być konsultowany oraz umożliwienie uczestnikom wcześniejszego zapoznania się z tymi informacjami. Należy zadbać, aby w konsultacjach mieli szansę wziąć udział przedstawiciele wszystkich zainteresowanych sprawą środowisk. W przypadku spotkania „Dialog dla wyborów” jedyną informacją jaką otrzymali uczestnicy (przynajmniej z Fundacji Batorego) było zaproszenie z lakonicznym programem. Uwaga PKW skupiła się przede wszystkim na kwestii głosowania osób niepełnosprawnych. To ważny temat, jednak tylko częściowo związany z problematyką głosów nieważnych. Z pytaniami o karty wyborcze trzeba dotrzeć poza Warszawę - do tych społeczności lokalnych, w których głosów nieważnych było szczególnie dużo.
- sposób testowania kart – nie chodzi o to, by „x” postawić gdziekolwiek
- nakładka, która nie rozwiązuje wszystkich problemów osób niewidomych
Podczas pokazu wyraźnie było widać, że dla niektórych wyborców niewidomych i niedowidzących problemem jest stosowanie nakładek bez pomocy osób trzecich. Trudności występują niezależnie od formatu karty – w przypadku „płacht” trudniejsze jest właściwe dopasowanie karty i nakładki; w przypadku broszur – samodzielne odnalezienie kartki z nazwą właściwej listy. To wystarczający sygnał, aby na nowo przemyśleć techniczne udogodnienia dla niewidomych wyborców.
- format karty do głosowania to tylko jedna z kwestii do dyskusji
Badanie funkcjonalności kart wyborczych nie powinno ograniczyć się tylko do kwestii ich formatu. Nawet jeśli karty – ze względu na zapisy w Kodeksie wyborczym – muszą być broszurami ze spisem treści to nadal pozostaje kwestia doboru czcionki, rozmiaru kratek i rozmieszczenia innych elementów graficznych oraz hierarchii informacji i sformułowania prostszej instrukcji dla wyborców. Trudno oprzeć się wrażeniu, że spotkanie miało udowodnić, iż karta w formie broszury jest jedynym rozwiązaniem do przyjęcia. Warto jednak podkreślić, że w państwach europejskich stosuje się, co do zasady, karty do głosowania w formie pojedynczego arkusza papieru, wielkości zależnej od liczby kandydatów. Karta zbroszurowana stosowana w Polsce stanowi na tym tle wyjątek, swoisty ewenement. Tym bardziej wskazana jest ostrożność i namysł w ich stosowaniu.
- propozycja nowej instrukcji dla wyborców nie jest wystarczająco czytelna
Krajowe Biuro Wyborcze przygotowało propozycję uproszczenia tekstu instrukcji zamieszczanej na karcie do głosowania. Niestety, choć zdania są krótsze - to treść instrukcji jest dłuższa niż obecnie a chaos informacyjny pozostał. Niektóre informacje podano w niewłaściwym porządku, np. najpierw – co należy zrobić po oddaniu głosu, potem – jak należy oddać głos. Nie przemyślano, które informacje są naprawdę niezbędne dla wyborcy.
REKOMENDACJE
W związku z powyższym eksperci Fundacji Batorego podtrzymują apel o powołanie przy PKW interdyscyplinarnego zespołu projektowego, który przygotuje i przetestuje projekty nowej karty do głosowania oraz o przeprowadzenie – zgodnych z dobrymi praktykami – szerokich konsultacji społecznych. Dzięki sieci delegatur Krajowego Biura Wyborczego możliwe będzie sprawne dotarcie do różnorodnych środowisk wyborców w terenie.
Opracowanie i wdrożenie nowego wzoru karty przed wyborami samorządowymi 2018 jest możliwe. Ta zmiana nie wymaga nowelizacji prawa. PKW ma w tej kwestii duże możliwości działania – podejmuje samodzielnie decyzje na mocy art. 40 Kodeksu wyborczego.
Eksperci Fundacji im. Stefana Batorego, autorzy raportu „Nieważne głosy, ważny problem”
- dr hab. Mikołaj Cześnik, prof. Uniwersytetu SWPS, Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu SWPS,
- dr Jarosław Flis, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego,
- dr Adam Gendźwiłł, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego,
- dr hab. Jacek Haman, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego
- dr Anna Materska-Sosnowska, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego,
- dr hab. Bartłomiej Michalak, Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
- dr Jarosław Zbieranek, Centrum Studiów Wyborczych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Źródło: Fundacja Batorego
