W artykule znajdą Państwo informacje o rodzajach wsparcia dla osób zagrożonych marginalizacją, jakie można uzyskać w ramach dwóch poddziałań w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki (PO KL). Opiszę również nowy poradnik dotyczący wspierania w ramach PO KL osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym wydany niedawno przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Na koniec jako przykład dobrej praktyki przedstawię projekt, w którym zastosowano niestandardowe metody wsparcia.
Przeciw wykluczeniu
Z czterech regionalnych priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) aż dwa dotyczą przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i walki z marginalizacją. Mowa o Priorytetach: VI „Rynek pracy otwarty dla wszystkich” oraz VII „Promocja integracji społecznej”. W ramach obu priorytetów realizowane są zarówno projekty systemowe, głównie przez Ośrodki Pomocy Społecznej i Centra Pomocy Rodzinie, jak i konkursowe – przez przedstawicieli różnych sektorów: administrację publiczną, organizacje pozarządowe, ale także firmy szkoleniowe.
Poddziałanie 6.1.1 „Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy” oferuje bardzo różnorodne formy wsparcia: doradztwo zawodowe, szkolenia, przygotowanie Indywidualnych Planów Działań, a także staże i subsydiowane zatrudnienie. Oprócz tego w Poddziałaniu 6.1.1 mieści się także promocja elastycznych form zatrudnienia, takich jak telepraca, oraz promocja dotycząca zatrudniania osób wykluczonych społecznie skierowana do pracodawców.
Działania powinny być kierowane przede wszystkim do osób długotrwale bezrobotnych, młodzieży do 25. roku życia i osób po 45. roku życia, osób niepełnosprawnych, kobiet powracających na rynek pracy oraz wchodzących nań po raz pierwszy, osób niepracujących na terenach wiejskich (tzw. ukryte bezrobocie).
Poddziałanie 7.2.1 „Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym” skupia się na wsparciu podobnej grupy beneficjentów poprzez finansowanie projektów szkoleniowych dla osób bezrobotnych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, oferujących staże, subsydiowane zatrudnienie i zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy, ale także poradnictwo psychologiczne, psychospołeczne lub zawodowe. W ramach tego Poddziałania można uzyskać dotację m.in. także na rozwój nowych form i metod wsparcia indywidualnego i środowiskowego na rzecz integracji zawodowej i społecznej (w tym np. środowiskowej pracy socjalnej, centrów aktywizacji lokalnej, animacji lokalnej, streetworkingu, coachingu, treningu pracy). Pieniądze można również uzyskać na tworzenie lub wsparcie istniejących Centrów i Klubów Integracji Społecznej i innych podmiotów działających na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej.
Jak widać z tego krótkiego przeglądu, obszar wsparcia określony w tych dwóch poddziałaniach, jest bardzo szeroki. Instytucje Pośredniczące (IP) mają jednak pewne narzędzia pozwalające im kierować fundusze do pożądanych grup. Są to tzw. kryteria dostępu, których uwzględnienie jest obligatoryjne dla projektodawców, oraz kryteria strategiczne, dzięki którym można uzyskać punkty dodatkowe. Dzięki kryteriom strategicznym IP wzmacniają wsparcie dla najbardziej pożądanej grupy beneficjentów.
Bardzo często dodatkowo punktowane są projekty, które skierowane są do osób po 45. roku życia (czasem wymaga się, aby grupa docelowa stanowiła 100% beneficjentów z takiego przedziału wiekowego, czasami wystarczy, aby było ich 70% czy nawet 50%). Rzadko który projekt skierowany jest do osób niepełnosprawnych. Dlatego też IP często dodatkowo punktują projekty, które dotyczą przynajmniej w części tej grupy. Mogą nawet sprawić, że wszystkie projekty skierowane będą do tej grupy.
Dla przykładu kryteria dostępu określone dla kolejnego konkursu w Poddziałaniu 7.2.1 w województwie łódzkim, który zostanie ogłoszony w III kwartale 2010 r., spowodują przeznaczenie całej puli do dyspozycji w tym rozdaniu na wsparcie osób niepełnosprawnych (100% projektów). Oprócz tego dodatkowe punkty można uzyskać, przewidując w projekcie zastosowanie wsparcia dla 100% uczestników w postaci staży, subsydiowanego zatrudnienia lub zajęć reintegracji zawodowej u pracodawcy.
W kolejnym zaś konkursie w Poddziałaniu 6.1.1, także w Łódzkiem (również zostanie ogłoszony w III kwartale 2010 r.), stosując kryteria dostępu, zapewniono skierowanie projektów do jednej z trzech grup beneficjentów: osób po 45. roku życia, osób, które nie ukończyły jeszcze 25. roku życia, lub mieszkańców terenów wiejskich. Pięć punktów dodatkowych można uzyskać, kierując pomoc do mieszkańców obszarów, w których notuje się najwyższy poziom bezrobocia. Przy dużej konkurencji na rynku projektowym te dodatkowe punkty zapewniają ukierunkowanie pomocy na obszary wymagające wsparcia.
Co wnosi poradnik?
Problem wykluczenia społecznego jest bardzo złożony. Wiele czynników ma wpływ na to, że poszczególne osoby czy grupy społeczne znajdują się na marginesie życia społecznego. Dlatego wsparcie skierowane na niwelowanie jednej z barier, np. braku odpowiednich kwalifikacji, okazuje się nieskuteczne. Poradnik pokazuje całą paletę nowych metod pracy z osobami zagrożonymi wykluczeniem – różnorodne metody pozwalają bowiem na kompleksowe rozwiązywanie problemów związanych z brakiem funduszy na życie, uzależnieniami, trudnymi relacjami w rodzinie i środowisku, a często także z chorobami najbliższych. Już na początku publikacji czytamy o zmianie podejścia do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Mówi się dziś o integracji społecznej, a nacisk coraz mocniej kładzie się na kompleksowość wsparcia, którą zapewnia tworzenie partnerstw różnych podmiotów oferujących różnorodną pomoc. Dzięki zmianie wielu czynników negatywnie warunkujących trudną sytuację beneficjenta zwiększa się szansa trwałego rozwiązania problemu.
Poradnik bardzo szczegółowo wtajemnicza nas w różne etapy przygotowania i realizacji wniosku. Jego niewątpliwą zaletą jest to, że autorzy w wielu miejscach pokazują przykłady dobrych praktyk, odwołując się głównie do egzemplifikacji projektów realizowanych w latach 2004 – 2008 w ramach PIW EQUAL. Innym plusem poradnika jest fakt, że omawiając drobiazgowo poszczególne etapy, autorzy od razu zwracają uwagę na specyfikę grupy docelowej i możliwe problemy, przestrzegając przed ewentualnymi błędami projektodawców. Błędy te mogą wynikać np. z niedoszacowania budżetu na specyficzną pomoc (np. niezapewnienie noclegu dla asystentów/ asystentek osób niepełnosprawnych) czy z nieprzemyślenia kanałów komunikowania o projekcie (np. pominięcie miejscowych autorytetów: czy to ogłoszeń parafialnych w wypadku terenów wiejskich czy to wójta romskiego w wypadku środowisk romskich).
Dużo uwagi poświęcono również kwestii naboru beneficjentów. Rekrutacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest trudna. Schematyczne czy standardowe jej metody okazują się często niewystarczające. Osoby zmarginalizowane z reguły są słabo zmotywowane do podejmowania aktywności – z jednej strony cechują je roszczeniowe postawy, z drugiej brak wiary w możliwość zmiany. Zwrócono też uwagę na kompetencje osób przeprowadzających rekrutację, a także na czytelność jej zasad, np. powołanie komisji oceniającej kandydatury.
Nie mniej uwagi niż rekrutacji należy poświęcić motywowaniu uczestników do kontynuowania udziału w projekcie. Autorzy poradnika opisali fazy uczestniczenia w nim: początkową, właściwą oraz końcową. Także w tej ostatniej fazie możliwe jest przerwanie przez uczestników udziału w projekcie. Ważne jest zaplanowanie czasu na usamodzielnienie się uczestników, dla których udział w projekcie oznacza nierzadko zmianę dotychczasowych przyzwyczajeń, podjęcie regularnego działania, podporządkowanie się regułom zewnętrznym. Zakończenie projektu jest trudnym momentem: uczestnicy muszą stanąć na własnych nogach.
Kolejnym zagadnieniem poruszanym w poradniku jest tzw. empowerment, czyli angażowanie uczestników w realizację projektu. Beneficjenci mogą być angażowani w proces planowania projektu, w jego wdrażanie, a nawet w zarządzanie nim. Takie podejście pomaga zwiększyć efekty projektu, pomoc jest bowiem bardziej dopasowana do potrzeb uczestników, mają oni wpływ na zakres tej pomocy, a ich zaangażowanie w realizację projektów skutkuje nawet wspieraniem realizatora w trudnych momentach. W poradniku opisano przykładowe możliwości organizacyjne włączenia uczestników projektu na etapie planowania i realizacji projektu.
Autorzy omówili także narzędzia wsparcia realizatorów projektu, metody rozwijania ich kompetencji przeciwdziałające wypaleniu zawodowemu tej grupy, takie jak: szkolenia wewnętrzne, grupowe, superwizja czy coaching.
Ostatnią część poradnika stanowią opisy przykładowych form pomocy kierowanej do poszczególnych grup beneficjentów, zawierające charakterystykę grupy z diagnozą jej potrzeb, opis problemu i informacje, gdzie szukać danych statystycznych dotyczących danej grupy. Opisano także dobre praktyki, przykładowe zrealizowane projekty zilustrowane historiami przedstawicieli danej grupy, którzy zmienili swoje życie dzięki udziałowi w projekcie.
Ponadto poradnik zawiera wiele innych ciekawych informacji, a także narzędzi, które mogą okazać się przydatne wszystkim projektodawcom, jak np. lista sprawdzająca przy organizacji szkoleń.
Miej odwagę się obudzić
Przykładem projektu skierowanego do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest „Pobudka uśpionych”. Został on zrealizowany przez partnerstwo, w skład którego weszły: Stowarzyszenie na Rzecz Bezdomnych Dom Modlitwy AGAPE z Ryjewa, Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości z Malborka oraz Powiatowy Urząd Pracy z Malborka (w okresie od 1 kwietnia 2008 do 3 maja 2009 r.). Skierowany był do biernych zawodowo mieszkańców powiatu malborskiego należących do grup defaworyzowanych na rynku pracy, nie zarejestrowanych w Urzędzie Pracy, w szczególności kobiet, osób niepełnosprawnych oraz osób po 45. roku życia.
Projekt zakładał wykorzystanie nowoczesnych narzędzi wsparcia, takich jak dostęp asystenta-coacha (live coaching) przez osiem godzin dziennie, który w sposób szczególny motywował uczestników do ukończenia projektu i maksymalnego zaangażowania w jego efekty. Uczestnicy mieli zapewnione: stypendium szkoleniowe, wyżywienie, opiekę nad dziećmi (czy osobami zależnymi). Chętni mogli również otrzymać pakiet badań lekarskich, kurs pierwszej pomocy i BHP oraz… budzik jako symbol szansy na przebudzenie do aktywności.
Osoby, które zdecydowały się na przystąpienie do projektu, mogły liczyć na kompleksową pomoc – określenie ich mocnych stron i umiejętności, stworzenie osobistej ścieżki kariery zawodowej, szkolenia zawodowe (m.in. krawiectwo, pielęgnowanie zieleni oraz opieka nad osobami starszymi), szkolenia komputerowe, z ekonomii społecznej i przedsiębiorczości, staże oraz pomoc wspomnianego asystenta-coacha. Szczególnie ten ostatni rodzaj wsparcia okazał się bardzo skuteczny dla beneficjentów.
A jakie są efekty projektu? Założenia projektu dotyczyły uaktywnienia 10 osób, które miały znaleźć zatrudnienie lub kontynuować kształcenie. Wskaźniki te zostały osiągnięte. Od zakończenia projektu minął już rok. Mamy stały kontakt z podopiecznymi i rzeczywiście możemy powiedzieć, że wiele osób się „obudziło” – zgodnie z hasłem projektu – tłumaczy koordynatorka i wymienia: – Kilka osób znalazło pracę na otwartym rynku pracy, kilka w miejscu, gdzie odbywało staże. Wśród nich jest kobieta, która odbywała staż w Powiatowym Urzędzie Pracy, obecnie dalej w nim pracuje i rozpoczęła studia. Inna podopieczna, kobieta po 50. roku życia, która odbyła staż jako opiekunka osób chorych, kontynuuje naukę w tym kierunku. Kolejna uczestniczka, która odbywała staż w zakładzie fryzjerskim, napisała własny projekt i złożyła wniosek o dofinansowanie otwieranej działalności gospodarczej. Nie znamy jeszcze wyników konkursu, ale jestem przekonana, że niezależnie od tego, czy otrzyma wsparcie, zdobędzie się na otwarcie własnego zakładu fryzjerskiego. Jak pokazuje projekt „Pobudka uśpionych” stosowanie nowatorskich, niestandardowych form wsparcia dla tej grupy osób przynosi najlepsze efekty.
Katarzyna Lipka-Szostak – z wykształcenia etnolożka. Obecnie konsultantka ds. projektów i szkoleń w firmie szkoleniowej Ingafor Poland Sp. z o.o. Przez kilka lat współpracowała z Federacją Inicjatyw Oświatowych, wspierając Małe Szkoły – wiejskie placówki powstające w miejsce likwidowanych szkół samorządowych, prowadzone przez stowarzyszenia rodziców i nauczycieli. Twórczyni i redaktor naczelna (2001 – 2007) pism: „Mała Szkoła, Aktywność i Przedsiębiorczość na Wsi” oraz „Możliwości” (2008 – 2009). Coraz silniej związana ze Stowarzyszeniem Trenerów Organizacji Pozarządowych (obecnie uczestniczy w XI edycji szkoły STOP); członkini Polskiego Stowarzyszenia Fundraisingu.
Tekst ukazał się w EUlotce - magazynie Federacji Organizacji Pozarządowych Centrum Szpitalna wydawanym przy wsparciu Programu „Wspieranie Organizacji Pozarządowych 2010 – ścieżka EURO-NGO+” Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
W wersji drukowanej EUlotka jest dodatkiem do dwumiesięcznika gazeta.ngo.pl, wydawanego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, dostępnego wyłącznie w prenumeracie (szczegóły pod adresem: www.sklep.ngo.pl).
Informacje o najnowszym numerze dwumiesięcznika gazeta.ngo.pl >>.
Wersje elektroniczne wszystkich numerów EUlotki można znaleźć na stronie:
www.eu.ngo.pl/x/161402.
