Publicystyka - ngo.pl

List Stowarzyszenia Dialog Społeczny do Posłów i Senatorów RP dotyczący rozwiązań legislacyjnych związanych z przeciwdziałaniem COVID-19.
Uprościć działalność społeczną i zapewnić instytucjonalne finansowanie organizacji pozarządowych

Wspólnotowość jest wartością kluczową w czasie niepewności. Szczególnie istotnym  nośnikiem tej wartości są stowarzyszenia. To stowarzyszenia budują społeczność opartą na relacjach. Relacje natomiast prowadzą do wzrostu zaufania, są podstawowym składnikiem kapitału społecznego i mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania lokalnej wspólnoty.

Panująca pandemia koronawirusa ukazała słabość formalno-prawnych uwarunkowań działalności organizacji pozarządowych. W chwilach, w których niezbędna jest dynamika, sprawność działania, ich mocno zbiurokratyzowana struktura okazuje się ciężarem. Paradoksalnie – przepisy regulujące działanie stowarzyszeń i fundacji są tak skomplikowane, że sam ustawodawca nie odnosi się do nich precyzyjnie, czego efekty widać przy okazji ostatnich zmian prawa.

Mimo wielokrotnych deklaracji zmian ukierunkowanych na poprawę sytuacji organizacji pozarządowych o zasięgu lokalnym, nieposiadających specjalistycznych kadr i opierających swoje działania często na pracy społecznej, w chwili obecnej zupełnie o takich organizacjach zapomniano. Nie ma żadnych, podkreślamy – żadnych, instrumentów finansowego wsparcia dla organizacji, które nie prowadzą sprzedaży towarów lub usług i opierają się w przeważającej części na pracy wolontariuszy, personel płatny zatrudniając tylko doraźnie. Czym jest obiecany – i wciąż nieuruchomiony – program Narodowego Instytutu Wolności z budżetem 10 milionów złotych wobec 100 miliardów w ramach tzw. „Tarczy antykryzysowej”? Odpowiadamy – jest 0,0001%. Jedną dziesięciotysięczną procenta.

Wicepremier i przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego prof. Piotr Gliński w publicznym i wciąż dostępnym na stronie Narodowego Instytutu Wolności wystąpieniu w związku z zagrożeniem COVID-19 deklaruje, że organizacje pozarządowe prowadzące odpłatną działalność pożytku publicznego zostaną objęte osłoną taką samą jak wszyscy przedsiębiorcy. Obietnice te okazały się nieprawdą. Organizacje pozarządowe prowadzące odpłatną działalność pożytku publicznego są wykluczone z dostępu do przewidzianego dla przedsiębiorców systemu mikropożyczek. Wspomniane organizacje nie są objęte działaniami tzw. „Tarczy finansowej” obsługiwanej przez Polski Fundusz Rozwoju.

Przez rozrost biurokracji połączony z niedofinansowaniem tracimy fundament społeczeństwa obywatelskiego, niezbędny łącznik pomiędzy mieszkańcem i wspólnotą samorządową. Wobec powyższego oraz wobec głębokiego zaniepokojenia kierunkiem zmian – w rządowym projekcie „Tarczy 3.0” nie ma żadnych propozycji dotyczących sektora – w załączniku do niniejszego listu wskazujemy szereg uchybień i braków w obecnych przepisach, w tym również tych braków, które w ramach działań rzeczniczych już wcześniej wyraźnie sygnalizowały organizacje pozarządowe.  To od podjętych w najbliższych dniach działań ustawodawcy zależy, czy organizacje wyjdą z trudnej sytuacji z tarczą, czy na tarczy. Zauważamy też, że jest to tylko niezbędne minimum uproszczeń i zmian (szerzej: Spis tez), powodowane obecną sytuacją – tyleż niezbędne, co daleko niewystarczające na przyszłość.

Stowarzyszenie Dialog Społeczny
28 kwietnia 2020 r.

Wobec szeregu uchybień i braków w przepisach dotyczących organizacji pozarządowych w zakresie przeciwdziałania skutkom COVID-19 wskazujemy listę niezbędnych korekt:

• włączenie organizacji pozarządowych prowadzących odpłatną działalność pożytku publicznego w „Tarczę finansową” wdrażaną przez Polski Fundusz Rozwoju,
• włączenie w system mikropożyczek organizacji pozarządowych nieprowadzących działalności gospodarczej przy jednoczesnym zwiększeniu kwoty pożyczki do 10 tysięcy złotych i wprowadzenie możliwości jej umorzenia – jak było już zgłaszane m.in. przez OFOP. Takie działanie pozwoli zapewnić części organizacji tymczasową stabilność wobec szeroko prognozowanego i komunikowanego przez polityków wszystkich opcji oraz ekspertów ekonomicznych kryzysu gospodarczego, przekładającego się również na spadek środków od darczyńców, zmniejszenie dotacji publicznych od JST, spadek wpływów ze zbiórek publicznych i 1% podatku,
• dokonanie korekty wyliczania przychodów organizacji w mechanizmie zapisanym w art. 15zze ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, tj. m.in. wliczanie w przychody organizacji dotacji publicznych jedynie w zakresie, w jakim przypadają na nie koszty pokryte z tych dotacji w miesiącach branych do wyliczenia i uwzględnienie sytuacji organizacji pozarządowych prowadzących np. zbiórki darów rzeczowych (patrz – sytuacja Banków Żywności),
• w ramach ww. mechanizmu z art. 15zze ustawy oraz mechanizmu 15zzb postulujemy dwa sposoby wyliczenia pogorszenia płynności finansowej. Zauważa się, że – w świetle obecnego brzmienia przepisu – jeżeli np. dzień złożenia wniosku przypada na dzień 15 maja 2020 roku, to aby móc wykazać spadek, podmiot musi być zarejestrowany najpóźniej do dnia 16 marca 2019 roku – wówczas będzie mógł odnieść się do okresu przypadającego od 16 marca 2019 roku do 14 maja 2020 roku (daje to 60 dni). W przywołanym przykładzie podmiot zarejestrowany 17 marca 2019 i młodszy nie kwalifikuje się do objęcia wsparciem. Inaczej mówiąc – młode podmioty nie mogą obecnie korzystać ze wsparcia,
• postulujemy korektę art. 15g ustawy – wskazana w przepisie definicja „pogorszenia płynności finansowej” dotycząca spadku obrotów gospodarczych odnosi się do podmiotów, które sprzedają towary lub usługi. W praktyce wyklucza to wszystkie organizacje pozarządowe prowadzące wyłącznie nieodpłatną działalność pożytku publicznego (tj. podmioty, które nie sprzedają towarów lub usług), mimo że wprost takiego wykluczenia w przepisie nie ma. Sugeruje się dodanie dla ww. organizacji innej definicji „pogorszenia płynności finansowej”, tj. wzorowanej na funkcjonującej definicji z art. 15 zze ustawy odnoszącej się do przychodów (skorygowanej o wskazaną wyżej uwagę dotyczącą dotacji),
• z uwagi na dokonanie powyższych korekt – postulujemy ogłoszenie ponownych naborów w ramach mechanizmów z art. 15zzb, art. 15zze oraz art. 15g ustawy.

Z uwagi na obecną sytuację wskazujemy również na potrzebę pilnego przyjęcia części rozwiązań, które zostały przedstawione w dokumencie „Tezy w sprawie uproszczeń” (szerzej: Spis tez):

• postulujemy wprowadzenie elektronicznej sprawozdawczości fundacji. Funkcjonujące od kilkudziesięciu lat rozwiązania dotyczące „papierowej” sprawozdawczości tych podmiotów są archaiczne, zupełnie nie przystają do dzisiejszych czasów, nie pozwalają na żadną analizę danych i – jak przyznają sami urzędnicy – są bezużyteczne. Postulujemy opracowanie generatora (wzorem generatora OPP – ale z lepszą funkcjonalnością, bo sam generator OPP również jest mocno przestarzały) i prowadzenie procesu sprawozdawczego z wykorzystaniem tego narzędzia. Do czasu jego opracowania postulujemy możliwość wysyłki sprawozdań merytorycznych w postaci plików pdf z wykorzystaniem podpisu ePUAP. Dostępna infrastruktura w pełni pozwala na takie rozwiązanie, czego przykładem było podpisywanie sprawozdań finansowych w 2018 roku. O potrzebie zmian w sprawozdawczości szeroko wypowiadali się zresztą sami przedstawiciele NIW, w tym Dyrektor Wojciech Kaczmarczyk,
• apelujemy o ograniczenie wspomnianych już barier biurokratycznych, między innymi dotyczących możliwości samofinansowania się organizacji. Postulujemy przyjęcie możliwości prowadzenia przez organizacje pozarządowe działalności własnej polegającej na sprzedaży przedmiotów symbolizujących organizację i wydawnictw popularyzujących cele i działalność organizacji bez konieczności rejestracji działalności gospodarczej i z przeznaczeniem dochodu na cele statutowe. Takie rozwiązania od lat funkcjonują w odniesieniu do partii politycznych – art. 27 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych,
• postulujemy przyjęcie możliwości świadczenia usług sponsoringu przez organizacje pozarządowe bez konieczności rejestracji działalności gospodarczej. Wobec prognozowanego zmniejszenia zaangażowania firm w bezinteresowne wsparcie organizacji pozarządowych to rozwiązanie, ułatwiające świadczenie przez organizacje usług reklamowych (sponsoringu), będzie z korzyścią dla obu stron,
• powyższe rozwiązania dotyczące sponsoringu i sprzedaży przedmiotów symbolizujących organizację mogą uratować przed bankructwem wiele klubów sportowych i uczniowskich klubów sportowych figurujących w rejestrach starosty, które w obecnym stanie prawnym nie mogą prowadzić działalności gospodarczej (w tym właśnie sponsoringu, czy nawet sprzedaży własnych gadżetów klubowych, m.in. koszulek i proporczyków). Wyłączenie sponsoringu spod rygoru działalności gospodarczej organizacji pozarządowych stworzy nowe perspektywy finansowania tysięcy podmiotów. Finansowanie to będzie czysto rynkowe – nie będzie bazowało na publicznych pieniądzach,
• postulujemy wprowadzenie możliwości generowania dochodu z imprez dobroczynnych z przeznaczeniem na działalność charytatywną lub mieszczącą się w ramach pomocy społecznej bez konieczności rejestracji działalności gospodarczej. To, że obecnie takie działanie jest włączone w rygor działalności gospodarczej, uważamy za bardzo duże niedopatrzenie prawodawcy,
• aby uelastycznić i usprawnić możliwość wydawania przez JST środków na rzecz organizacji pozarządowych postulujemy korektę art. 19a poprzez zwiększenie kwoty możliwej do rozdysponowania w ramach jednego zadania z 10 do 20 tysięcy złotych, zniesienie zapisu o lokalnym lub regionalnym charakterze działania (de facto i tak bardzo niejasnego) oraz zwiększenie limitu tak dystrybuowanych środków z 20% do 35% dotacji planowanych w roku budżetowym na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe,
• postulujemy wprowadzenie dla każdej organizacji pozarządowej możliwości urządzania loterii fantowych oraz gier bingo, w których wartość puli wygranych jest wyższa od kwoty bazowej i nie przekracza piętnastokrotności tej kwoty, po dokonaniu zgłoszenia, bez konieczności otrzymania zezwolenia. Obecnie taką możliwość mają wyłącznie organizacje pożytku publicznego,
• pochwalamy rozwiązania wprost wprowadzające do ustaw dotyczących stowarzyszeń i fundacji zapisy związane z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej – postulujemy usunięcie art. 10 ust. 1e w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach oraz art. 5 ust. 1b w ustawie z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, co umożliwi wykorzystanie tych form i ich popularyzację również po pandemii. Nie znajdujemy żadnych argumentów ku temu, aby rozwiązania te spisywały się gorzej po ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego, co mogłyby sugerować zapisy wskazujące ich tymczasowość,
• pochwalamy wprowadzanie rozwiązań podatkowych służących pobudzeniu impulsów filantropijnych. Tak właśnie postrzegamy wprowadzenie przez ustawy antykryzysowe art. 52n w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, na mocy którego odliczeniu od darowizny podlegać może kwota odpowiadająca 200% jej wartości. Takie zachęty powinny szerzej uwzględniać działalność organizacji pozarządowych, także tych lokalnych, pomagających ofiarom epidemii. Koresponduje to również z deklaracjami wicepremiera i przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego prof. Piotra Glińskiego jeszcze z okresu sprzed pandemii,
• pochwalamy wprowadzanie rozwiązań podatkowych służących pobudzeniu impulsów filantropijnych. Tak właśnie postrzegamy wprowadzenie przez ustawy antykryzysowe art. 52n w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, na mocy którego odliczeniu od darowizny podlegać może kwota odpowiadająca 200% jej wartości. Postulujemy by zgodnie ze zgłaszanymi już uwagami – objąć dyspozycją art. 52n również darczyńców wspierających działalność organizacji pozarządowych, także tych lokalnych, pomagających ofiarom epidemii. Koresponduje to z deklaracjami wicepremiera i przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego prof. Piotra Glińskiego jeszcze z okresu sprzed pandemii.

Proponowane przez nas rozwiązania mają na celu realną poprawę funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce.  Ich wdrożenie w ramy polskiego systemu prawnego to pierwszy krok w stronę zmian, których celem jest wzmocnienie instytucjonalne stowarzyszeń i fundacji.

Stowarzyszenie Dialog Społeczny jest organizacją członkowską Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. Prace analityczne dotyczące uproszczeń zostały objęte patronatem OFOP.